Morgunblaðið - 25.10.2021, Blaðsíða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 25. OKTÓBER 2021
Ferðalag Mild veðrátta sem ríkt hefur á landinu að undanförnu hefur nýst vel til framkvæmda. Á Ísafirði ók karl í körfu milli gömlu húsanna á eyrinni og kom víða við, rétt eins fljúgandi fugl.
Sigurður Bogi
Í lok þessa mánaðar
hefst í Glasgow í Skot-
landi 26. fundur aðild-
arríkja að loftslags-
samningi Sameinuðu
þjóðanna (COP =
Conference of the Par-
ties) sem staðfestur
var á Ríó-ráðstefnunni
1992. Eflaust er þetta
þýðingarmesti alþjóða-
fundur sem haldinn
hefur verið og því eðli-
legt að með honum sé fylgst í öllum
heimshornum. Verkefni hans bygg-
ist á Parísarsamþykktinni um lofts-
lagsmál frá COP-21-fundinum í des-
ember 2015. Flest ríki heims hafa
gerst aðilar að þessari samþykkt
með það að markmiði að stöðva
loftslagshlýnun, aðallega vegna los-
unar CO2, við 1,5-2 gráður C að há-
marki miðað við meðaltal á jörðinni.
Ráðstefnan á m.a. að innsigla bind-
andi samþykktir aðildarríkjanna
hvers og eins um niðurskurð í losun
árið 2030 og að útiloka slíka losun
umfram bindingu (net zero) um
miðja þessa öld. Einnig þarf þar að
staðfesta stuðning við þróunarríki
til að auðvelda þeim að ná þessu
markmiði
Akureyri sem miðstöð
norðurslóðamálefna
Það hefur lengi verið ljóst í hvað
stefndi með loftslag jarðar vegna
mengunar gróðurhúslofts. Ábend-
ingar um þetta árið 1974 í riti mínu
Vistkreppa eða náttúruvernd (Mál
og menning, sjá s. 29) byggðust á
mælingum á Havaí um 12 ára skeið,
1958-1970. Þær vísbendingar gengu
að fullu eftir og forspá
vísindamanna leiddi til
samþykktar loftslags-
samnings Sameinuðu
þjóðanna í Ríó 1992,
sem Ísland staðfesti.
Alþingi samþykkti
1995 tillögu mína um
sérstaka norður-
stofnun á Akureyri
sem hefði það hlutverk
að stuðla að sem öfl-
ugustum rannsóknum
innlendra aðila á
norðurslóðum og al-
þjóðlegri þátttöku Ís-
lendinga í málum er varða heim-
skautssvæðið (lög nr. 81/1997 um
Stofnun Vilhjálms Stefánssonar og
samvinnunefnd um málefni norður-
slóða). Á vegum þessarar stofnunar
hefur síðan verið unnið mikið og
merkilegt starf með verulegum al-
þjóðlegum stuðningi, en fjárveit-
ingar af hálfu ríkisins sem eiganda
hafa hingað til verið afar takmark-
aðar. Á því þarf hið fyrsta að verða
breyting í ljósi þeirra miklu áskor-
ana sem við blasa vegna loftslags-
mála og snerta íslenska framtíðar-
hagsmuni. – Þessu tengd er
margvísleg önnur starfsemi þar
nyrðra þar sem Háskólinn á Akur-
eyri er hluti af háskólaneti norður-
slóða og starfandi eru skrifstofa vís-
indanefndar norðurskautsins
(IASC) og skrifstofur tveggja af sex
vinnuhópum norðurskautsráðsins,
þ.e. vinnuhóps um verndun lífríkis
norðurslóða (CAFF) og annars um
málefni hafsins (PAME).
Í ályktun Alþingis hinn 19. maí
2021 um stefnu Íslands í málefnum
norðurslóða er kveðið á um að efla
Akureyri enn frekar sem miðstöð
norðurslóðamála á Íslandi. Það er
rökrétt einnig í ljósi þeirra innviða
sem þar eru nú þegar fyrir hendi.
Það rímar jafnframt við stefnu ná-
grannaþjóða okkar eins og Norð-
manna og Finna, sem byggt hafa
slíkar miðstöðvar upp hjá sér á
norðurslóðum, þ.e. í Tromsö og
Rovaniemi.
Hringborð norðursins og
þáttur Grænlands
Hringborð norðursins – Arctic
Circle-ráðstefnan – var haldið hér í
áttunda sinn frá 2013 að telja, að-
eins í fyrrahaust féll hún niður
vegna Covid. Það var afrek að koma
henni á laggir á ný við óvissar
kringumstæður og fylla Silfurberg í
Hörpu og aðra sali hússins með sér-
fundum í þrjá daga. Þáttur Ólafs
Ragnars í þessu fundahaldi hér og
víðar umhverfis norðurheimskautið
er óumdeildur og sýnir hvers ein-
beittur vilji einstaklings er megn-
ugur. Það hefur fært manni margan
fróðleik að sækja þessar Arctic
Circle-ráðstefnur hérlendis frá upp-
hafi og fylgjast þar með vaxandi
undiröldu loftslagsmálanna. Í þetta
sinn vantaði Rússa og Kínverja
vegna tæknihindrana veirunnar, en
raddir úr öðrum heimshornum voru
fjölþættar. Sérstaka athygli að
þessu sinni vakti þátttaka Græn-
lendinga með afar athyglisverðum
áherslum nýrrar ríkisstjórnar þar-
lendis. Þessi fámenni granni okkar
vekur nú ekki síst athygli heimsins
vegna frétta um risavaxna bráðn-
andi ísþekju.
Hinn 30. september sl. birti vís-
indaritið Nature grein eftir 20 vís-
indamenn (Jason P. Briner + 19)
undir heitinu Rate of mass loss
from the Greenland Ice Sheet will
exceed Holocene values this cent-
ury. Samkvæmt niðurstöðum víð-
tækra rannsókna á ísþekju suðvest-
urhluta Grænlands stefnir nú í
hraðari bráðnun Grænlandsjökuls
en áður hefur gerst eftir að ísöld
lauk fyrir um 12 þúsund árum. Ís-
magnið sem um ræðir er talið á
bilinu um 9.000 til 36.000 miljarðar
tonna, en var áður áætlað mest um
6.000 milljarðar á öld. Afleiðing
þessa og hliðstæð rýrnun jökla á
Suðurskautslandinu gæti orðið um
eða yfir eins metra hækkun sjávar-
borðs á heimsvísu þegar á þessari
öld.
Sjálfbær orkustefna –
ekki sæstrengur
Það er tilviljun háð hvað frétt-
næmt þykir af samkomum eins og
Hringborði norðursins. Svo fór að
margt athyglisvert féll í skuggann
að þessu sinni vegna ummæla Ólafs
Ragnars í Silfri Sjónvarpsins um
hugsanlegan sæstreng til raforku-
flutnings frá Grænlandi um Ísland
og til meginlands Evrópu. Hug-
myndin um slíkan sæstreng frá Ís-
landi var til umræðu fyrir
skemmstu, m.a. á Alþingi vegna
tengsla við svonefndan 3. orku-
pakka ESB. Alþingi samþykkti þá
að fyrir slíkri framkvæmd þyrfti
sérstaka samþykkt þingsins en aðr-
ir töldu að slík ákvörðun stæðist
ekki stjórnarskrá. Óháð formi er
ágreiningur um hvort yfirleitt eigi
að hugsa til slíkrar framkvæmdar
og sæstrengur til raforkuflutnings
hefur ekki verið á dagskrá ríkis-
stjórna hér undanfarið. Ég var
undrandi á málflutningi Ólafs um
þetta efni og tel að engar skyn-
samlegar forsendur séu til að stefna
að slíkri framkvæmd. Því þóttu mér
athyglisverð viðbrögð nýs orku-
málastjóra, Höllu Hrundar Loga-
dóttur, við spurningum Sjónvarps-
ins 19. okt. sl. um viðhorf hennar til
hugmynda um útflutning raforku
með streng, þar sem hún benti á
önnur og langtum nærtækari verk-
efni hér innanlands.
Hagvaxtarmódelið
verður að endurskoða
Það hefur lengi blasað við að
ríkjandi efnahagskerfi er sá mótor
sem mestu veldur um ósjálfbæran
vöxt og árekstra mannkyns við um-
hverfi sitt. Því er brýnt að breyta í
senn viðmiðunum og takti í efna-
hagsstarfseminni sem dragi úr sóun
og hvetji til umskipta með minni
losun gróðurhúsalofts. Ísland er nú
með einna mesta orkusóun í hópi
vel stæðra þjóða og því bíður hér af-
ar stórt viðfangsefni. Við höfum
ásamt grannþjóðum heitið því að
draga saman losun um 55% á ný-
byrjuðum áratug. Til þess að það
megi takast þarf í senn að skipta út
olíutengdum orkugjöfum á öllum
sviðum og jafnframt að draga úr
óþarfa neyslu og sóun sem einkenna
lífshætti meðal þorra fólks. Leiðtog-
ar þjóða heims eru þessa dagana að
undirbúa á COP-26 vegferð sem
skipta mun sköpum um framtíð af-
komenda okkar og alls mannkyns.
Eftir Hjörleif
Guttormsson »Nú stefnir í hraðari
bráðnun Grænlands-
jökuls en áður hefur
gerst eftir að ísöld lauk
fyrir um 12 þúsund ár-
um.
Hjörleifur
Guttormsson
Höfundur er náttúrufræðingur.
COP – 26, norðurslóðir og framtíð mannkyns