Strandapósturinn - 01.06.2020, Page 69

68
mýrarbrennu 1253. Merkasta heimildin um dún á 13. öld er í Skriftaboðum
Árna Þorlákssonar er hann samdi 1269, þá nývígður biskup til Skálholts. Í
13. grein, sem ber yfirskriftina Penetencia propter adulterium eða yfirbót
fyrir hórdóm boðar hann að sá seki „varni við baði, laug, línklæðum og
dúnklæðum.“ (DI 2 bls. 20).
Í kirkjumáldögum frá 15. og 16. öld er getið dúnklæða og hæginda með
dúni og tekið fram sums staðar að þau séu gömul og fánýt. Flestir þessir
máldagar eru ársettir á 16. öld en þeir sanna þó að dúnn var notaður víða
í sængur á 14. og 15. öld. Til er meðmælabréf kirkjuhöfðingja í Björgvin
dagsett 7. mars 1475, þar sem þeir mæla með því að Hansakaupmaður kæri
Englendinga fyrir ólöglega verslun á Íslandi og rán þeirra á skipi hans en
í ránsfengnum hafi meðal annars verið að finna tres saccos refertos plumis
eða þrjá sekki fulla af dúni (DI V bls. 64). Þetta er traust heimild um dún-
sölu til útlendra kaupmanna á 15. öld. Þegar líður á 16. öldina eru margar
heimildir um dúnsængur og -klæði. Á fyrri hluta 17. aldar er einnig fjöldi
heimilda um dún. Á Alþingi 1642 tilkynnir Pros Mundt beiðni Kristjáns
IV um að hann „ skulde forskaffe hans Majestet en Del Ederdun.“ Þessi
beiðni virðist ekki hafa skilað miklum árangri því að á Alþingi 1669 til-
kynnti Friðrik III Danakóngur að hann tæki sér einkaleyfi á kaupum og
sölu á öllum dún sem þar kynni að fást. Athyglivert er að dúnn er ekki
verðlagður í verslunartaxta fyrr en 1779. Launverslun við erlenda sjómenn
var stunduð hér langt fram á 19. öld og hefur dúnn verið þar ásamt með
prjónlesi góður gjaldmiðill við kaup á önglum og snæri en um það eru að
sjálfsögðu engar heimildir.
Jón Pétursson fálkafangari fæddist vestur á fjörðum 1584. Sjö ára fór
hann til Englands og var þar í 13 ár. Eftir heimkomuna mun hann hafa
aðstoðað Englendinga við fálkaveiðar hér en eftir að Kristján kóngur IV
bannaði útlendum mönnum veiðar á fálkum, sneri hann sér að æðar-
rækt, settist að í Brokey og fékk þá viðurnefnið Brokeyjar-Jón. Hann mun
fyrstur hérlendra manna hafa hitað dún og notað dúngrind og komið með
þá kunnáttu frá Englandi. Ekki er vitað nú, hvert hann seldi dúninn en
geta má sér til að enskir hafi fengið töluverðan hluta hans. Guðmundur
Þorleifsson á Narfeyri fékk Brokey með konu sinni á síðari hluta 17. aldar.
Þar hóf hann æðarrækt af miklum dugnaði og jók varpið þar mikið og eins
í öðrum eyjum sem tilheyrðu honum. Hann var fyrstur Íslendinga til að