Fréttablaðið - 22.09.2022, Blaðsíða 16

Þá hefur Jón Baldvin
einn allra íslenskra
stjórnmálamanna
unnið sér varanlegt
nafn á erlendri grundu.
Miklar fjárfestingar í
ferðaþjónustu þýða
minni fjárfestingar í
öðrum greinum, til
dæmis greinum sem
byggja á mannauði og
þekkingu.
Auðnan er fallvölt. Að hún sé mörg-
um stjórnmálamanninum meinleg
er vel þekkt. Churchill hafði mis-
tekist f lest þau pólitísku störf sem
hann hafði tekið að sér í upphafi
ferils síns. Hrakfarir hans í fyrri
heimstyrjöldinni eru skólabókar-
dæmi um afglöp. Liðlega tveimur
áratugum síðar var hann gerður að
stríðsherra Bretlands og varð dáður
um víða veröld. Heima í Bretlandi
var hann átrúnaðargoð.
Jónas frá Hrif lu reisti Fram-
sóknarflokkinn til mikilla valda.
Hann umturnaði menntunar- og
skólakerfi landsins og stóð fyrir
menningarbyltingu sem enn sér
móta fyrir. Pólitísk fótspor hans
eru enn sýnileg. Hann var einn
mesti áhrifamaður á íslenskt sam-
félag sem þjóðin hefur átt. Þeir ungu
menn sem hann hafði lyft til met-
orða launuðu honum ómakið með
því að neyða Jónas til að hverfa frá
ráðherradómi og verða óbreyttur
þingmaður. Undir lokin var hann
einmana öskrandi, sært ljón, vina-
lítill og áhrifalaus. Stórar byggingar
varpa af sér löngum skuggum. Það
gera mikilmenni líka.
Gorbachev – forakt og frægð
Nýverið lést Gorbachev, síðasti for-
seti Sovétríkjanna. Þegar hann kom
til valda voru Sovétríkin komin
efnahagslega að fótum fram. Þetta
mikla hernaðar- og kjarnorkuveldi
var nær gjaldþrota. Þá var olía og gas
ekki orðin sú gullnáma sem síðar
varð.
Gorbachev hófst handa við
að opna samfélagið fyrir nýjum
straumum og gera ákvarðanatöku
gagnsærri. Hann hafði óljósa hug-
mynd um lýðræði en veikari um
frelsið, eitthvað sem var algjörlega
óþekkt fyrirbæri þarna austur á
sléttunum. Mennskara samfélag
eins og Dubcek í Prag forðum.
Hann hafði hins vegar engar til-
lögur um endurbætur og fáar nýtan-
legar hugmyndir um framtíðar fyr-
irkomulag efnahagsmála, sem allt
hékk á. Efnahagur Sovétríkjanna
versnaði ár frá ári án þesss að hann
fyndi nokkur ráð. Hann var barn
og fangi sovéskrar hugsunar og þar
með stöðnunar. Hann fann engin
ráð til að endurbæta efnahags-
kerfið án þess að afnema einræði
Kommúnistaflokksins. Það hvorki
vildi hann né gat.
Svo fór að lokum að sovéska
heimsveldið hrundi, því hann hafði
neitað að beita sovéska hernum
gegn mótmælendum í hernumd-
um löndum. Sovétríkin liðuðust
friðsamlega í sundur. Sumir köll-
uðu hann útfararstjóra þeirra.
Rússneskur almenningur fyrirleit
aðgerðarleysi hans.  Rússar voru
svipunni vanir og töldu beitingu
hennar eina rétta stjórntækið. Hann
hafði afhent erlendum óvinum her-
fang Stalíns. Það var sagt jafngilda
landráðum og útskúfun. Þegar hann
dó voru fáir syrgjendur innan Rúss-
lands.
Öðru máli gegndi erlendis. Þar var
hann álitinn einn af merkari stjórn-
málamönnum síns tíma. Yfirlýsing
hans um að þjóðir yrðu sjálfar að
fá að ráða framtíð sinni gaf vís-
bendingu um að hann myndi ekki
beita sovéska hernum gegn aðskiln-
aðarsinnum, nema í algjörri neyð.
Múrinn féll og pólska vorið fór á
f lug. Hann samþykkti sameiningu
Þýskalands og aðild þess að NATO.
Þar með féll járntjaldið fræga. Fyrr-
um leppríki fengu frelsi, lýðræði
með frjálsar kosningar og síðan
inngöngu í ESB og NATO, því allar
voru þessar þjóðir logandi hræddar
við Rússa. Allt stórviðburðir sem
gerðust án blóðsúthellinga. Þessi
friðsamlegu umskipti gerðu Gor-
bachev að þjóðhetju í Þýskalandi og
um allan hinn vestræna heim varð
hann dáður sem mikill friðarsinni
og stjórnmálamaður sem breytt
hafði gangi sögunnar. Þeir eru ekki
margir sem fá þau eftirmæli.
Jón Baldvin- útlegð og orðstír
Íslensk stjórnmálasaga er ekki rík
af meinlegum örlögum þekktra
stjórnmálamanna. Flestir hafa þeir
verið svo lítilla sanda að ekki hefur
þótt taka því að eltast við yfirsjónir
þeirra, hvorki lyfta þeim til hæða né
draga niður í svaðið. Næst því síðara
hefur Héðinn Valdimarsson senni-
lega komist. Jónas var þó af þeirri
stærðargráðu að við hann varð ekki
ráðið nema utangarðs. Leiðréttingar
er þó þörf á þessum fáskipaða hópi
íslenskra stjórnmálamanna sem
fengu útlegðardóm. Þarna vantar
einn sem búinn var að skila af sér
pólitísku lífsstarfi sem ýtti til hliðar
öllu því sem aðrir höfðu áorkað hér-
lendis um langt skeið.
Jóns Baldvins biðu auðmýkjandi
forlög. Var hann þó mikill velgjörð-
armaður þjóðar sinnar. Hafði barist
með oddi og egg fyrir samningnum
um Evrópska efnahagssvæðið.
Myndaði í reynd tvær ríkisstjórnir
sem höfðu það efst á verkefnalista
að gera samninginn um Evrópska
efnahagssvæðið. Sá samningur
hefur gjörbreytt lifnaðarháttum og
lífsgæðum hérlendis til hins betra,
ef lt vísindasamfélagið, innleitt
veigamiklar evrópskar löggjafir
hér til almannabóta; opnað Evrópu
fyrir okkur og Ísland fyrir evrópska
ferðamenn. Þannig mætti halda
áfram. Þessi samningur hefur breytt
og sums staðar umturnað aðstæð-
um hérlendis til mikilla hagsbóta
fyrir landsmenn. Hvorki neinir
samningar aðila vinnumarkaðsins
né neinir aðrir alþjóðasamningar
hafa haft viðlíka jákvæð áhrif á
íslenskt samfélag sem samningur-
inn um EES. Fyrir þetta hefur aldrei
verið þakkað.
Þá hefur Jón Baldvin einn allra
íslenskra stjórnmálamanna unnið
sér varanlegt nafn á erlendri
grundu, þegar hann fór í einmana-
lega herferð um samvestrænar
valdastofnanir til að af la Eystra-
saltsþjóðunum viðurkenningar á
sjálfstæði sínu. Framkoma hans í
því máli af laði honum aðdáunar
og virðingar í fyrrnefndum lönd-
um og víðar í fyrrum leppríkjum
Sovétríkjanna. Hann var þar dáður
og virtur. Götur fengu nafn Íslands
og við urðum stærri þjóð og viður-
kenndari í samfélagi þjóðanna en
áður.
Örlög þessa stjórnmálamanns
voru þau að verða gerður útlægur í
eigin landi. Ekki mátti una honum
heiðurs af eigin verkum. Hneyksl-
ið við heiðursvöku Eystrasalts-
þjóðanna nýverið var öllum aug-
ljóst. Forystufólk Íslands – elítan
sjálf – brást. Ærlegheit og reisn –
gleymdust heima. n
Afrek og ógæfa
Þröstur Ólafsson
hagfræðingur
Með nýjum lögum nr. 55/2022 sem
samþykkt voru á Alþingi í júní er
lögfest að verja má hluta iðgjalds til
lífeyrissjóðs til séreignarsparnaðar.
Þessi gerð sparnaðar kallast tilgeind
séreign og má nema allt að 3,5% af
iðgjaldinu sem eftir lagabreyting-
una verður 15,5%.
Hér er komin á legg séreign sem
stofnast með hluta af greiðslu
iðgjalds til lífeyrissjóðs. Fyrir er sér-
eignarsparnaður sem tugþúsundir
Íslendinga kannast við. Hann stof-
nast sem framlag launamanns og
launagreiðanda umfram lífeyrisið-
gjaldið og er af hálfu ríkisins hvatt
til þessa sparnaðar með því að
kveða á um að 4% framlag launa-
manns og 2% framlag launagreið-
anda séu undanþegin tekjuskatti.
Eignir skattlagðar sem
launatekjur
Samkvæmt gildandi lögum eru
úttektir séreignarsparnaðar skatt-
lagðar eins og þær væru launatekjur.
Þær eru það ekki. Eignir eru ekki
tekjur, jafnvel þótt þær séu leystar
út í smáum skömmtum sem uppbót
á tekjur frekar en nýta t.d. sem vara-
sjóð til að mæta óvæntum áföllum.
Almennt er viðurkennt að eignir
og tekjur eru skattlagðar með ólík-
um hætti til samræmis við ólíkan
uppruna og eðli. Sama á við um
fjármunatekjur og launatekjur, þær
bera ekki sama skatt vegna ólíks
eðlis og uppruna.
En þessi grundvallarregla í skatta-
málum er ekki virt þegar kemur að
séreignarsparnaði. Hann er skatt-
lagður eins og launatekjur sem hann
er ekki.
Skulda ég kannski ríkinu
vegna afsláttarins?
Spyrja má: En voru ekki framlögin
í séreignarsparnað tekjur sem ekki
höfðu verið skattlagðar? Jú, en ríkið
hvetur til aðgerða með skattahvöt-
um, t.d. með hvatningu til að kaupa
hlutabréf. Ríkið hvetur iðnjöfra til
að reisa málmbræðslur hér á landi
með skatthvötum og sama gildir
um skatthvata til kvikmyndamó-
gúla sem vilja gera kvikmyndir og
sjónvarpsþætti í íslensku umhverfi.
Slíkir skatthvatar stofna ekki til
skattkröfu síðar meir. Skattafslátt-
urinn hefur leitt til ávinnings fyrir
ríkið sem nýtur tekna af auknum
umsvifum í atvinnulífinu.
Sama ætti að gilda um skattalegu
undanþáguna vegna séreignar-
sparnaðarins. Ríkið hvetur fólk til
að stofna til sparnaðar með augljós
markmið fyrir augum: Að efla inn-
lendan sparnað og stuðla að bættu
jafnvægi í þjóðarbúskapnum.
Svarið er nei. Engin málefnaleg
ástæða er til þess að krefjast endur-
greiðslu skattafsláttar þegar í hlut
á eldra fólk þegar aðrir sem notið
hafa ívilnana frá skatti njóta þeirra
án hárrar skattkröfu síðar meir.
Þá er á það að líta að hryggjar-
stykkið í séreignarsparnaði er að
mestu leyti ávöxtun yfir langan
tíma. Engar skattalegar forsendur
eru til að krefja fólk um að greiða
skatt af slíkum fjármunatekjum,
sem almennt bera 22% skatt, eins
og þær væru launatekjur sem bera
31,5% eða 38% eða hæst 46% skatt.
Þessi skattframkvæmd, að ríkið
hirði beint í f lestum tilfellum
38-46% af séreignarsparnaði, stenst
ekki skoðun.
Áhrif á þá sem njóta
greiðslna frá TR
Fyrir þá sem njóta greiðslna ellilíf-
eyris frá TR horfir málið enn verr
við þegar kemur að hinni nýju
tilgreindu séreign. Fyrir hverjar
hundrað krónur sem maður sem
þetta á við leysir út tilgreinda sér-
eign, borgar hann eins og aðrir 38
krónur í tekjuskatt ef miðað er við
miðþrep tekjuskatts. Njóti hann
greiðslna frá TR sér hann á bak 45
krónum í minni lífeyrisgreiðslum
frá stofnuninni. Á móti kemur að
sú skerðing er ekki skattlögð svo
að öllu samanlögðu tekur ríkið 66
krónur af hverjum 100 krónum sem
hann á í tilgreindri séreign ef mið-
þrepið á við. Sú undankomuleið er
veitt að sé tilgreinda séreignin tekin
út á aldursbilinu 62 til 67 ára á tekju-
skatturinn við en skerðingar ekki
enda lífeyrisgreiðslur ekki hafnar.
Til þessa hafa skerðingar TR að
meginstefnu verið bundnar við
tekjur en ekki eignir. Séreignar-
sparnaðurinn skerðir ekki greiðslur
TR eins og tilgreinda séreignin á
að gera og hefur gert að einhverju
marki.
Skattar og skerðingar
úr hófi fram
Engum blandast hugur um að
almannatryggingar sem reistar er
til stuðnings við þá sem lökust hafa
kjörin hljóta að meginstefnu að
vera bundnar við þá sem það á við.
Viðurkennd sjónarmið og almenn
sanngirni kalla hins vegar á að
gætt sé eðlilegs meðalhófs þegar
kemur að sköttum og skerðingum.
Hér virðist slík hófsemd ekki vera
reyndin, hvorki þegar kemur að
skattlagningu séreignarsparnaðar
eins og hann væri launatekjur, sem
hann er ekki, né í skerðingum vegna
tilgreindrar séreignar gagnvart
þeim sem njóta greiðslna frá TR.
Fyrirstaðan á Alþingi gagnvart
nærgöngulli meðferð á eignum
eldra fólks reyndist ekki mikil, en
rétt væri að Alþingi tæki þessi mál
fyrir að nýju. n
Ríkið ásælist séreignarsparnaðinn
Ólafur Ísleifsson
hagfræðingur og
fv. alþingismaður
Ferðamannastraumur til Íslands fer
að ná því sem hann var fyrir Covid
þegar um tvær milljónir ferða-
manna sóttu okkur árlega heim.
Líklegast er að á næstu árum
muni þessi tala hækka verulega og
að við munum fara langt yfir þau
mörk sem landið og íbúarnir þola.
Það stefnir semsé í að auðlindin
Ísland verði ofnýtt, en það mun
valda margvíslegum skaða fyrir
okkur öll.
Ástæðan er sú að við höfum enga
hugmynd um hversu marga ferða-
menn við viljum fá hingað. Við
höfum enga stefnu í því efni, engar
áætlanir eða markmið.
Réttara er sennilega að segja að
stefnan sé að fá sem f lesta ferða-
menn óháð því hversu margir þeir
verða eða hvaða áhrif þeir hafa á
landið og íbúana.
Margt bendir hins vegar til að
þetta sé ekki góð stefna. Í skýrslu
alþjóðlega ráðgjafafyrirtækisins
McKinsey um bestu leiðir Íslands út
úr kreppunni var sérstaklega varað
við því að Ísland færi leið fjölda-
túrismans. Reynsla annarra þjóða
af þeirri leið væri ekki góð. Hagfelld-
ara væri að stilla fjölda ferðamanna
í hóf en stefna þess í stað að því að fá
meiri tekjur af hverjum.
Miklar f járfestingar í ferða-
þjónustu þýða minni fjárfestingar í
öðrum greinum, til dæmis greinum
sem byggja á mannauði og þekk-
ingu; greinum sem eru líklegri til
að skapa meiri virðisauka og betur
launuð störf í framtíðinni.
Þá er fyrirséð að f lytja þarf inn
fólk í tugþúsundavís á næstu árum
til að starfa í ört stækkandi ferða-
þjónustu. Það mun hækka verð á
húsnæði og gera unga fólkinu okkar
enn erfiðara fyrir.
Það er því mjög brýnt að ræða
og ákveða hvert við viljum fara og
hvernig við ætlum þangað. Hér hafa
stjórnmálaflokkar mikilvægu hlut-
verki að gegna, en hafa því miður
ekki sinnt því vel til þessa. Ég held
hins vegar að almenningur hafi
mikinn áhuga á hugmyndum um
hvernig best sé að hagnýta auðlind-
ina Ísland - áður en skaði er skeður. n
Tölum um túrista
Björn B.
Björnsson
áhugamaður um
náttúruvernd
16 Skoðun 22. september 2022 FIMMTUDAGURFRÉTTABLAÐIÐ