Fréttablaðið - 28.09.2022, Qupperneq 14

Sjá nánar á ns.is
Aðalfundur Neytendasamtakanna verður haldinn
laugardaginn 29. október í Guðrúnartúni 1.
Allir félagsmenn eiga rétt til setu á aðalfundi samtakanna séu þeir
skuldlausir við samtökin viku fyrir aðalfund og hafi tilkynnt um
þátttöku með a.m.k. viku fyrirvara.
Lagabreytingatillögur liggja fyrir.
Í síðustu viku upplifðum við nýjan
veruleika hér á landi þegar upplýst
var á blaðamannafundi ríkislög-
reglustjóra að tveir ungir menn
sætu í gæsluvarðhaldi vegna gruns
um skipulagningu á hryðjuverkum
hér á landi. Lögreglan gaf þær upp-
lýsingar sem hægt var að veita á
þessu stigi rannsóknar og áfram
hélt umræðan í samfélaginu næstu
daga. Dómsmálaráðherra steig
fram með gamalkunnan tón, boðar
forvirkar rannsóknarheimildir,
einhverjir nefna að auka þurfi við
vopnaburð lögreglu og enn aðrir að
efla þurfi rannsóknir með störfum
lögreglu.
Umræða um störf og valdheim-
ildir lögreglu er afar mikilvæg
enda verður hvers konar skerðing
á frelsi og friðhelgi borgaranna að
vera tekin af vandlega yfirveguðu
máli og af slíku tilefni að öryggi
borgaranna verði ekki fengið með
neinum öðrum ráðum. Fyrir liggur
að lögreglunni er gert að draga
saman starfsemi sína á næsta ári,
aðhaldskrafa er á málaflokknum
í fjárlagafrumvarpi ríkisstjórnar á
sama tíma og lögreglan er undir-
mönnuð og glímir við æ flóknari og
viðameiri verkefni. Um árabil hefur
verið kallað eftir auknu fjármagni
til löggæslu í landinu án þess að
því hafi verið svarað. Þá hefur líka
verið kallað eftir meiri stefnumótun
í störfum lögreglu, hvar setja skuli
áherslur í störfum lögreglu, hvort
hægt sé að flýta málsmeðferð flók-
inna mála eins og kynferðisbrota og
annarra ofbeldisbrota sem og hefur
verið rætt að skipulögð glæpastarf-
semi sé að aukast hér á landi og
við því þurfi að bregðast. Ekkert af
þessu gerum við án þess að tryggja
nægan mannafla og fjármagn inn í
málaflokkinn og það áður en tekin
er ákvörðun um að heimila allar
aðgerðir lögreglu án aðkomu dóm-
stóla.
Í umræðu síðustu daga hef ég
einnig reynt að vekja athygli á því
sem umræðan á að snúast um;
hvað kom fyrir í lífi ungra manna
sem mögulega taka ákvörðun um
skipulagningu hryðjuverks? Hvað
er það í okkar samfélagi sem elur af
sér slíka heift?
Það er að mínu mati mál málanna
að við skoðum gaumgæfilega hvern-
ig við búum að börnum okkar og
ungmennum. Hvernig við sköpum
þeim tækifæri til að eiga gott líf
umvafin öryggi heimilis og fjöl-
skyldu en ekki síður innan veggja
skóla. Farsældarmálin sem unnin
voru meðal annars í þingmanna-
nefnd um málefni barna á síðasta
kjörtímabili eru góðra gjalda verð
en það verður að fylgja eftir þeim
áformum sem þar voru svo þau
komist til framkvæmda í verki en
verði ekki orðin tóm. Farsældar-
frumvörpin innihéldu tæki til að
komast að vandanum en færri tæki
til að mæta vandanum sem fundinn
er. Á því hafði ég orð við meðferð
málsins í þinginu.
Við þurfum vitundarvakningu í
samfélaginu fyrir því hversu mörg
börn og ungmenni eru að sýna
merki vanlíðunar. Árið 2014 mat
81% barna í efstu bekkjum grunn-
skóla andlega heilsu sína góða eða
mjög góða en í dag meta einungis
57% barna andlega heilsu sína góða
eða mjög góða. Hvað er það í sam-
félaginu okkar sem veldur þess-
ari niðursveif lu? Það er eitthvað
mikið að í ríku samfélagi þegar æ
fleiri ungar manneskjur velja það
að taka líf sitt áður en á fullorðins-
árin er komið og það er furðulítill
áhugi stjórnvalda á því mikla böli.
Það ríkir líka andvaraleysi yfir því
hversu margir ungir menn velja að
hætta námi á framhalds- og háskóla-
stigi og ættu tölurnar um útskrifaða
úr háskólum landsins, sem sýna 70%
kvenstúdenta á móti 30% karlstúd-
entum, að láta viðvörunarbjöllurnar
hljóma um allt samfélag. Félagslegt
ójafnræði, sem skapast af ójafnri
menntun milli kynjanna, er skaðlegt
samfélagi til framtíðar. Það eykur á
ójafnræði milli kynjanna sem við
unnum mikið verk í að lagfæra
þegar hallaði á konur á síðustu öld.
Þar unnum við sigur en virðumst
minna meðvituð um þetta mikil-
væga verk í dag.
Aukin skautun í samfélaginu, þar
sem hópum er egnt saman, gerir
ekkert annað en að ýta minni-
hlutahópum enn frekar út á jaðar
samfélagsins. Við verðum að spyrja
okkur hvaðan kemur hatrið, hvaðan
kemur illskan, hvað kom fyrir unga
menn sem mögulega lögðu af stað
í skipulagningu á hryðjuverkum í
íslensku samfélagi. Það er mál mál-
anna og þar þurfum við samfélags-
legt átak. n
Hvað kom fyrir?
Helga Vala
Helgadóttir
þingflokk s-
formaður Sam-
fylkingarinnar
Fyrir nokkrum vikum var ég ásamt
nokkrum öðrum leiðsögumönnum
sendur út á land til verkefna. Við
fengum morgunverð í gistihúsi en
okkur brá mjög í brún við uppgjör
veittrar þjónustu þegar við sáum
að upp var sett verð í evrum en
ekki íslenskum krónum. Nú, við
þessu var ekkert unnt að gera nema
ganga frá greiðslum. Skiljanlegt er
að erlent fólk sem fæst við þjónustu
vilji selja hana með erlendum gjald-
miðli sem það ber meira traust til.
En svona er þetta orðið á Íslandi.
Evran hefur yfirleitt reynst íbúum
Evrópusambandsins vel. Helst er að
spákaupmenn kvarti enda er hagur
þeirra ekki eins góður þar og í landi
þar sem þeir geta haft veruleg áhrif á
gjaldmiðilinn eins og íslensku krón-
una. Mörg dæmi eru um að íslenskir
spákaupmenn skilji fyrirtæki í þroti
eftir að hafa yfirskuldsett það og
komið jafnframt eigunum undan
í annað fyrirtæki, jafnvel í skjól í
erlendum skatta paradísum.
Norski seðlabankastjórinn sem
hér starfaði um nokkra hríð vildi
rekja þessi undanskot og endur-
heimta þetta mikla fé. Því miður
gripu stjórnmálamenn fram fyrir
hendurnar á honum og fékk hann
engu um það ráðið.
Íslenskir spákaupmenn virðast
allt of lengi hafa haft marga íslenska
stjórnmálamenn meira og minna í
vasanum. Þeir vilja öllu stjórna, þar
á meðal hvaða gjaldmiðil við notum
og án þess að spyrja einn né neinn.
Árið 2012 segir frá býsna miklum
gróða eins af skjótt ríku íslensku
spákaupmönnunum sem græddi
100 milljónir á þann einfaldan
hátt að skipta íslenskum krónum í
norskar í aðdraganda bankahruns-
ins.
Árið 1922 þegar íslenska krónan
var tekin úr tengslum við dönsku
Íslenska krónan – féþúfa braskara
Árið 2014 mat 81%
barna í efstu bekkjum
grunnskóla andlega
heilsu sína góða eða
mjög góða en í dag
meta einungis 57%
barna andlega heilsu
sína góða eða mjög
góða.
krónuna byrjaði ballið. Nú er
íslenska krónan örlítið brot af þeirri
dönsku.
Áhugavert er að lesa nær hundrað
ára gömul blöð og tímarit þar sem
vikið er að þessu braski:
Þann 16.11.1921 má lesa í blaðinu
Lögréttu þar sem Þorsteinn Gísla-
son, afi Þorvalds Gylfasonar, var rit-
stjóri: „Það er eins fyrir alla, að það
er gengi á íslensku krónunni, svo að
menn reikna með því, og svikamyll-
an gengur áfram og íslenska krónan
fellur meira og meira, á sama hátt og
dæmin hafa gefist í öðrum löndum.“
Framangreind ummæli Þorsteins
eru býsna kunnug reynsla á seinni
tímum.
Sama dag í Morgunblaðinu
kveður einnig við vantrú á íslensku
krónunni:
„Hvernig fer það svo þegar kaup-
menn og aðrir fara nú að selja
íslenskar krónur, annaðhvort í
Kaupmannahöfn eða með því að
kaupa sterlingspund hér? Það er
eins fyrir alla, að það er gengi á
íslensku krónunni, svo að menn
reikna með því, og svikamyllan
gengur áfram og íslenska krónan
fellur meira og meira.“
Í 7. árgangi Ársrits Hins íslenska
fræðafélags 1923 segir: „Íslenska
krónan hefur fallið í verði af því að
gefið var út of mikið af seðlum og af
því að landið safnaði skuldum. Ef
haldið er lengra á þeim vegi, fellur
íslenska krónan enn þá meira. Öll
þjóðin verður að súpa seyðið af
slíku, og borga skuldir eyðsluseggj-
anna og fjárglæframannanna.“
Íslenska krónan hefur verið
féþúfa braskaralýðsins á Íslandi í
heila öld. Er ekki komið að vatna-
skilum og að við breytum þessu í
þágu venjulegs fólks?
Fyrir allmörgum árum, eða á
byggingartíma Kárahnjúkavirkj-
unar, átti ég gott samtal við forstjóra
ferðaskrifstofu nokkurrar. Tal okkar
barst að verðskrá og verðlagningu
ferðaþjónustunnar sem mér þótti
óhóf lega há miðað við verðlag
erlendis þaðan sem ferðafólkið
okkar kemur. Þessi ferðaskrifstofa
setti upp um 25-35% hærra gjald
vegna næsta árs fyrir þjónustu sína.
Íslenska krónan er ótrúleg skepna
sem á oft ýmist til að hækka eða
lækka sökum þess hve efnahags-
mál íslenska samfélagsins er óstöð-
ugt. Það þarf því að mæta dýrtíð
innanlands ásamt rýrnun erlenda
gjaldmiðilsins gagnvart oft allt of
sterkri krónu. Að selja þjónustu í
erlendum gjaldmiðli sem kann að
verða verðminni að ári fylgir mikil
áhætta enda hefur íslenska krónan
tilhneigingu til að spenna upp allt
verðlag og valda aukinni dýrtíð.
Aðild Íslands að Evrópusamband-
inu myndi eðlilega styrkja mjög allt
efnahagslíf okkar og gera það heil-
brigðara. n
Guðjón
Jensson
eldri borgari og
leiðsögumaður
Árið 1922 þegar
íslenska krónan var
tekin úr tengslum
við dönsku krónuna
byrjaði ballið. Nú er
íslenska krónan örlítið
brot af þeirri dönsku.
14 Skoðun 28. september 2022 MIÐVIKUDAGURFRÉTTABLAÐIÐ