Fréttablaðið - 08.10.2022, Qupperneq 68

klukkan átta á morgnana og opnaði
búðina svo klukkan tólf. Sum árin
saumaði ég um fimm þúsund flíkur
á ári.“
Ekki leið þó á löngu þar til Jóna
var komin í annars konar fram­
leiðslu. Hún litaði silki og þæfði
saman ull og silki í kvenfatnað þar
sem hver f lík var einstök og hafði
nóg að gera við það næstu árin.
Yngvi stofnaði árið 1994 lands­
lagsarkitektastofuna Landmótun
ásamt frænda sínum Einari E.
Sæmundsen og Gísla Gíslasyni.
„Það væri allt of langt mál að telja
upp þau verkefni sem Yngvi tók þátt
í, en ég veit að honum þykir vænst
um hönnun og skipulag Nauthóls­
víkur, gönguleiðir um Öskjuhlíð og
Ægisíðugöngustíginn. Hann er líka
mjög stoltur af Lýðveldisgarðinum
á Hverfisgötu við hlið Þjóðleikhúss­
ins,“ segir Jóna augljóslega ánægð
með sinn mann.
Greiningin gríðarlegt áfall
Þó að mikið væri um að vera í
vinnunni og henni fylgdu fjölmörg
ferðalög segir Jóna Yngva aldrei hafa
misst úr dag vegna veikinda.
„Það er svo í kringum 2009 að
við fundum breytingar hjá honum.
Hann réð ekki eins vel við tölur og
mundi ekki eins vel og áður. Þetta
gengur svona til ársins 2011, en þá
vill hann fara á Landakot og láta
athuga þetta. Niðurstaðan var of
mikil vinna og álag, að best væri að
við færum í heilsudvöl í Hveragerði
og þar með væri málið afgreitt.“
Árið 2013 fannst þeim hjónum þó
að tími væri kominn til að kanna
ástandið betur.
„Við fengum aftur tíma á Landa­
koti og þá var ákveðið að hann færi
í þrenns konar rannsóknir, tauga­
sálfræðimat á Reykjalundi, rönt­
gen af heila og greiningu hjá Mentis
Cura.“
Niðurstöður þessara rannsókna
bar allar að sama brunni, hér var um
snemmbúinn Alzheimer að ræða.
„Þarna var Yngvi rétt rúmlega
sextugur. Þó að við vissum að eitt­
hvað væri að, þá var greiningin
gríðar lega mikið áfall. Hann fékk
lyf og hélt áfram í vinnu næstu þrjú
ár, þar af var síðasta árið mjög erfitt.
Hann elskaði vinnuna sína og því
var mjög sárt að þurfa að hætta.
Hann hafði alla tíð verið mikill
gleðigjafi með yndislega nálægð,“
segir Jóna og bendir á að hann hafi
jafnframt lagt mikið til samfélags­
ins með störfum sínum.
Hætti að vinna til að annast hann
Það var svo í byrjun árs 2017 að
Yngvi hætti formlega í vinnunni.
„Hér var frumkvæði orðið lítið
og verkfærnin hafði minnkað. Við
þetta slökknuðu ljósin í Galleríinu,
ég lagði á hilluna það sem ég hafði
unnið við,“ segir Jóna, sem þá tók að
sér að annast eiginmann sinn öllum
stundum.
„Yngvi fór á ýmis námskeið og við
reyndum að finna sem mest fyrir
hann að gera, en einfaldir hlutir
gátu verið ótrúlega flóknir.“
Jóna hafði heyrt um Frumkvöðla­
hóp Alzheimersamtakanna og
fengu þau fund með þeim.
„Það gjörbreytti öllu fyrir okkur
að komast í kynni við þetta yndis­
lega fólk sem deildi svipaðri reynslu
með maka sína, og að kynnast þeim
sem voru greindir. Þarna var mér
bent á dagvistina í Hlíðabæ við
Flókagötu, þangað sem við fórum
að skoða aðstæður og Yngvi mátti
mæta strax daginn eftir, í febrúarlok
2020. Hann átti yndislegar stundir í
Hlíðabæ þar sem valinn maður var í
hverju rými. Mikil virkni einkenndi
staðinn, gönguferðir, sundferðir og
skoðunarferðir víðs vegar um Suð­
urland. Allt var gert til að viðhalda
færni heimilismanna.“
Hann hætti að þekkja mig
Á sama tíma og Yngvi byrjaði í Hlíða­
bæ, hófst Covid­tímabilið sem gerði
það að verkum að hann þurfti að
vera mjög mikið heima vegna undir­
liggjandi sjúkdóms.
Jóna og Yngvi
gengu í hjóna-
band hjá sýslu-
manni árið 1978.
„Brúðkaupsund-
irbúningurinn
var einfaldur,
ég notaði kjól
sem ég átti og
kunni vel við, og
Yngvi gat notað
stúdentsfötin
sín,“ segir Jóna.
MYND/AÐSEND
Yngvi og Jóna með börnin sín þrjú á milli sín. Þorstein sem er lögfræðingur og starfar hjá Remax, Guðrúnu Rögnu arkitekt hjá Ask Arkitektum og Bryndísi sem
starfar við krabbameinsrannsóknir við Cambridge-háskóla. MYND/AÐSEND
„Umönnunin heima varð því
mun meiri, og ég varð þreyttari með
hverjum mánuði sem leið,“ segir Jóna
einlæg.
„Síðasti vetur var mjög erfiður.
Hann var farinn að hætta að þekkja
mig og sá ofsjónir sem fylgja sjúk­
dómnum oft á tíðum. Ég þurfti nú
að læsa öllum hurðum svo hann
kæmist ekki út og var eiginlega á
vaktinni hverja einustu mínútu
sólarhringsins. Einn morguninn í
mikilli stórhríð, þegar við vorum
að fara í Hlíðabæ, missti ég hann
út á undan mér og sá hann hvergi.
Þegar ég var að leita á götunum í
kring sá ég svarta þúst í hríðinni,
það var Yngvi. Þegar ég spurði hann
hvert hann væri að fara stóð ekki á
svarinu: Til þín,“ rifjar Jóna upp.
Hún segist á þessum tíma hafa
brugðið á ýmis ráð þegar eigin­
maðurinn þekkti hana ekki.
„Þá fór ég út í smástund og kom
svo til baka og bankaði á dyrnar, og
þegar hann kom til dyra þekkti hann
mig og fór að segja mér frá einhverri
kerlingu sem hafði verið inni. Stund­
um hringdi ég í börnin okkar og bað
þau að koma til að reyna að tala við
hann. Bróðir hans fór með hann í
bíltúr, og ég skipti um föt á meðan,
og oftast þekkti hann mig svo þegar
hann kom til baka. Ég var orðin hluti
af leikriti inni á eigin heimili.“
Í byrjun árs fór að bera á töluverð­
um óróleika hjá Yngva í Hlíðabæ.
„Dramatíkin tök öll völd þegar ég
fór með hann að heiman á sjötugs­
afmælinu mínu þann 11. mars. Task­
an hans var full af fötum og hann á
leið í hvíldarinnlögn á Grund. Á
þessum tíma var ég að örmagnast
og sennilega komin ansi nálægt
brúninni,“ lýsir Jóna, sem þarna
varð ljóst að hún gæti ekki lengur
tekið þetta á hnefanum.
„Hann er ástin í lífi mínu, og við
vorum búin að búa saman í 54 ár.
Það var mjög erfitt að sætta sig við
það sem var að gerast og ráða ekki
við neitt, missa tökin. Hvíldarinn­
lögnin varði aðeins í fjóra daga.
Yngvi var mjög órólegur, hræddur
og illa áttaður. Persónuleiki þessa
ljúfa manns breyttist, hann reyndi
að bregðast við framandi aðstæðum
með því að verja sig.“
Yngvi var lagður inn á Landakot í
lyfjastillingu þar sem hann lá í tæpa
fjóra mánuði og segir Jóna þann
tíma hafa tekið mikið á.
„Mér var sagt að hann færi aldrei
heim aftur, hann færi á hjúkrunar­
heimili um leið og hann útskrifaðist
af Landakoti.“
Jóna vildi helst að hann fengi inni
á Hrafnistu í Boðaþingi eða á Sléttu­
vegi, en á síðarnefnda staðnum
væri hann kominn á æskuslóðirnar
við Fossvogsdalinn sem var og er
honum einkar kær.
„Ég fékk langþráða hringingu frá
Sléttuveginum í lok júní og f lutti
Yngvi þar inn tveimur dögum síðar.
Aðstaðan þar er frábær og starfs­
fólkið yndislegt. Hann er sáttur í
sinni litlu íbúð með allt til alls.“
Jóna horfir út um gluggann í nýrri
íbúð þeirra Yngva sem þau fengu
afhenta í maí, á sama tíma og hann
var á leiðinni á hjúkrunarheimili.
„Hingað ætluðum við að f lytja
saman og njóta efri áranna, með
útsýni yfir höfuðborgina, f lugvöll­
inn, Nauthólsvík og Öskjuhlíð.“
Yngvi kemur oft heim til að horfa
yfir höfuðborgina og unnin verk.
„Hann er alveg hættur að spyrja
mig, hvað heitir hún þessi kona
sem á þessa íbúð? Ég svaraði alltaf,
þetta er íbúðin þín, við eigum hana
saman.“
Aðspurð hvort henni líði ekki
vel í þessari fallegu íbúð er Jóna
beggja blands. Missirinn er mikill
og sorgarferlið langt.
„Þegar horft er til baka má segja
að við höfum verið heppin, ferðast
mikið um allan heim, eigum þrjú
góð börn sem ásamt mökum hafa
gefið okkur átta yndisleg barna­
Við vorum alltaf ham-
ingjusöm þó að þæg-
indin væru af skornum
skammti. Fórum til
dæmis með þvottinn
okkar í strætisvagni til
að þvo hann hjá
móður Yngva í Kópa-
vogi.
börn. Þetta er mikið ríkidæmi og
ekki sjálfgefið.“
Hún segir mikil viðbrigði að búa
ein eftir fimmtíu og fjögurra ára
farsæla sambúð.
„Ég er ekki farin að venjast því
og geri það kannski aldrei. Í mörg
ár hef ég séð um allt sem kemur að
rekstri heimilisins, meðal annars
greiðslu reikninga, skipulag, við­
hald og f leira.“
Þá kemur að því sem upphaflega
varð til þess að Jóna segir hér sögu
sína, eitt viðfangsefna Jónu þessi
dægrin, Lánasjóði íslenskra náms­
manna.
„Við erum enn að greiða af náms­
láninu sem Yngvi tók þegar hann
fór til náms í Kanada árið 1983.“
Yng v i tók lán að upphæð
5.114.182 krónur meðan á námi
hans stóð í Kanada. Í dag hefur
hann greitt af þessu láni í 33 ár og
alltaf staðið í skilum.
„Ég fékk upplýsingar hjá sjóðnum
þess eðlis að hann ætti eftir að
greiða af láninu í sjö ár til viðbótar
því þetta væri S­lán og af því bæri
að borga í 40 ár. Eftirstöðvar lánsins
um síðustu áramót voru 9.362.145
krónur.“
Jóna segist hafa farið fram á það
við LÍN að lánið yrði fellt niður í
ljósi aðstæðna en hafa alltaf fengið
sama svarið: Ekki sé til lagaheimild
sem heimilar niðurfellingu á náms­
láni.
„Ég skrifaði menntamálaráðu­
neytinu og umboðsmanni Alþingis
og fékk sömu svör, en mér var bent
á að hægt væri að fá frest á greiðslu
að uppfylltum vissum skilyrðum.
Ég sótti um frestun á af borgun, og
sagði ástæðuna vera vegna mann­
réttinda og mennsku.
Í dag veit Yngvi ekki hvaða dagur
er, ekki hvað hann er gamall, hefur
ekkert f jármálalæsi og þekkir
hvorki mig né börnin. Ástandið er
mjög sársaukafullt fyrir okkur öll,
fjölskyldu, ættingja og vini. Í dag er
hann á mjög góðum stað, á Hrafn­
istu við Sléttuveg, þar sem starfs­
fólkið er frábært og reynir eftir
bestu getu að sinna þörfum heim­
ilisfólksins, sem eru æði misjafnar.
Á sama tíma og Yngvi tekur þátt í
dvalarkostnaði hjúkrunarheimil­
isins, sem er sjálfsagt og eðlilegt,
borgar hann af námsláninu sem
hann tók fyrir 35 árum og hvoru
tveggja fer í sama vasa,“ segir Jóna,
um leið og hún vonar að breytingar
verði til þess að mannréttindi og
mennska verði virt. n
36 Helgin 8. október 2022 LAUGARDAGURFRÉTTABLAÐIÐ