Fréttablaðið - 19.11.2022, Blaðsíða 8

En það er samt athygl-
isvert að öll Norður-
löndin skera sig enn úr
hvað mikið kaffiþamb
varðar.
Lárus S. Guð-
mundsson,
dósent í lyfja-
faraldsfræði
LANDSBANKINN. IS
Finnum réttar
lausnir fyrir
fyrirtækið þitt
Komdu í hóp ánægðra viðskiptavina
255x200
140
130
120
110
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020
n Ísland
n Noregur
n Finnland
n Svíþjóð
n Danmörk
Svefnlyfjanotkun á hverja 1.000 íbúa á dag á Norðurlöndum
150
125
100
75
50
25
0
2000 2005 2010 2015 2020
Svefnlyfjanotkun eftir lyfjategundum á Íslandi
n Benzodiazepine-skyld lyf (N05CF)
n Benzodiazepine hypnotics (N05CD)
n Benzodiazpine (N05BA)
n Clonazepan (N03AE01)
Miklar breytingar eru að
verða á svefnlyfjanotkun
landsmanna, líklega vegna
betri yfirsýnar, eftirlits og
aukinnar vitundar um svefn­
óreglu. Eldri svefnlyf og meira
ávanabindandi eru einkum á
undanhaldi.
ser@frettabladid.is
HEILBRIGÐISMÁL Notkun lands­
manna á svefnlyfjum hefur dregist
saman á síðustu árum, einkum og
sér í lagi á eldri svefnlyfjum sem
eru lengur að fara úr líkama fólks og
geta fyrir vikið verið meira ávana­
bindandi en nýrri lyf. Íslendingar
nota þó enn þá meira af svefnlyfjum
en aðrar þjóðir Norðurlandanna.
„Líklega má rekja þessa breytingu
til aukinnar vitundar um áhrif
svefnlyfja, svo og meiri yfirsýnar
um neysluna og betra eftirlits,“
segir Lárus S. Guðmundsson, dós­
ent í lyfjafaraldsfræði við Háskóla
Íslands, sem rannsakað hefur svefn­
lyfjanotkun hér á landi um árabil.
„Áður fyrr þegar fólk fór á milli
lækna í leit að ráðgjöf vegna svefn­
óreglu vissu læknar síður hvort það
hafði fengið svefnlyf frá öðrum
læknum,“ segir Lárus. Eftir að
Lyfjagagnagrunnur varð læknum
aðgengilegur 2012 hafi þetta smám
saman breyst. „Nú geta læknar flett
upp í grunninum og séð hvort og
hvaða svefnlyf skjólstæðingurinn
hefur fengið frá öðrum læknum.“
Minnkandi svefnlyfjanotkunar
gætir á öllum Norðurlöndunum
eins og meðfylgjandi línurit sýnir.
Notum minna af svefnlyfjum en þó enn mest
Samdrátturinn hefst þó misjafn­
lega snemma hjá þjóðunum, upp úr
aldamótum í Danmörku, en áratug
seinna á Íslandi. Þetta eru einmitt
þær þjóðir á Norðurlöndunum sem
nota minnst og mest af svefnlyfjum.
„Það jákvæða við þessa þróun
er að meira dregur úr notkun eldri
svefnlyfja en þeirra nýrri,“ segir
Lárus, en þau eldri fari hægar úr
líkamanum – og þau geta haft sín
áhrif daginn eftir notkun með
meiri dagsyfju, hægari viðbrögðum
við akstur og verra jafnvægi. „Það
horfir til betri vegar að nota heldur
skammverkandi lyf í ljósi þessara
aukaverkana,“ segir Lárus, en bendir
jafnframt á að fólk sé orðið meðvit­
aðra um áhrifin af jafnvel margra
ára notkun á eldri lyfjunum. „Þar
getur gagnsemin með tímanum
verið minni og áhættan meiri.“
Auk þess hafi orðið vitundar­
vakning fyrir því að meðhöndla
undirliggjandi þætti svefnleysis á
borð við áföll, kvíða, þunglyndi,
geðhvörf, lungnaþembu, verki og
fíkn.
Lárus segir að ástæðu meiri svefn­
lyfjanotkunar á Íslandi en annars
staðar á Norðurlöndunum megi
ugglaust rekja til lengri vinnutíma
á Íslandi þar sem áhlaups­ og tarna­
menningin sé partur af þjóðarsál­
inni. „Lengri vinnutíma fylgir oft
meira kaffiþamb,“ segir Lárus.
Kaffidrykkja, sem hefur þekkt
áhrif á svefngæði, sé þó að breytast
og er að verða fjölbreyttari. Neysla
orkudrykkja hafi líka tekið við.
„En það er samt athyglisvert að
öll Norðurlöndin skera sig enn úr
hvað mikið kaffiþamb varðar, allt
frá 1960, þótt ekkert þeirra fram­
leiði kaffi. Líklega stafar það af því
að léttvín, bjór og aðrir drykkir eru
víða annars staðar teknir fram yfir
sífellt kaffisvolgur,“ segir Lárus S.
Guðmundsson. n
Færri taka lyf. FRÉTTABLAÐIÐ/GETTY
8 Fréttir 19. nóvember 2022 LAUGARDAGURFRÉTTABLAÐIÐ