Fréttablaðið - 28.12.2022, Blaðsíða 28

Vel tókst til við veiðar, vinnslu og
sölu á sjávarafurðum á árinu 2022.
Útflutningsverðmæti sjávarafurða
munu líklega verða í kringum 340
milljarðar króna, en það er í fyrsta
sinn sem verðmætin fara yfir 300
milljarða króna á einu ári.
Ein verðmætasta loðnuvertíð í
sögunni hafði veruleg áhrif, en hún
var auðvitað mjög kærkomin svo
stuttu eftir loðnubrest tvö ár í röð.
Hækkun á fiskverði erlendis hafði
einnig töluverð áhrif til hækkunar á
útflutningsverðmætum. Sú hækkun
bætti að vissu leyti fyrir samdrátt
í ráðlögðum heildaraf la þorsks.
Útflutningsverðmæti eru þó ekki
algildur mælikvarði á stöðu mála,
enda hefur samdrátturinn í þorski
gert fyrirtækjum erfiðara um vik að
útvega nægt hráefni til þess að halda
vinnslum gangandi og tryggja heils-
ársstörf.
Fiskeldi hélt áfram að festa sig
í sessi sem mikilvæg grunnstoð í
íslensku efnahagslífi og mikil upp-
bygging er í greininni. Útflutnings-
verðmæti eldisafurða verða eflaust
á bilinu 46 til 50 milljarðar króna
á árinu, sem er met. Verðhækkanir
höfðu veruleg áhrif í þessari aukn-
ingu, en verð á eldislaxi náði sögu-
legum hæðum árinu. Áskoranir voru
þó margar; válynd veður fyrir vestan
og ISA-veira fyrir austan gerðu fyrir-
tækjunum erfitt fyrir.
Fyrir innrás Rússa í Úkraínu hafði
fiskverð farið hækkandi í takti við
batnandi aðstæður á mörkuðum og
minnkandi áhrif kórónuveirufar-
aldursins. Viðskiptaþvinganir sem
Vesturlönd gripu til gegn Rússlandi,
stuðluðu síðan að frekari verðhækk-
unum botnfiskafurða. Þetta voru
þó ekki einu afleiðingar stríðsins.
Olíuverð hækkaði mikið í kjölfar
innrásarinnar og þrátt fyrir að það
hafi lækkað nokkuð frá því um mitt
þetta ár, þá er olíuverð enn hátt og
mikil óvissa ríkir um framvinduna.
Það er raunar allt að hækka, sem sést
vel á verðbólgutölum víða um heim.
Afkoma sjávarútvegs- og eldisfyrir-
tækja mun verða fyrir áhrifum af
þessu.
Það eru blikur á lofti fram veginn
vegna stríðsástandsins í Úkraínu,
afleiddra áhrifa kórónuveirufarald-
ursins og dýpkandi orkukreppu
í Evrópu. Evrópa er langstærsta
markaðssvæðið fyrir íslenskar
sjávarafurðir. Ef skórinn kreppir
þar, mun það hafa áhrif á eftirspurn
eftir íslenskum sjávarafurðum.
Alþjóðleg verðbólga er mikil og í
helstu viðskiptalöndum Íslands
hefur hún ekki mælst meiri í fjóra
áratugi. Framfærslukostnaður heim-
ila hefur því stóraukist. Þetta hefur
áhrif á neysluvenjur fólks og það
mun vafalaust setja sitt mark á sölu
á íslenskum sjávar- og eldisafurðum
á komandi ári.
Fjárhagslega burðug sjávarútvegs-
fyrirtæki og íslenska fiskveiðistjórn-
unarkerfið, með sínum sveigjan-
leika, gera okkur kleift að vera
bjartsýn. Það hefur sýnt sig að órofin
virðiskeðja, sem nær allt frá skipu-
lagi veiða til lokasölu, skiptir sköp-
um þegar bregðast þarf við síbreyti-
legum aðstæðum. Uppbygging í
fiskeldi mun halda áfram og ný met
verða vafalaust slegin í útflutningi á
eldisafurðum á komandi ári. Ég hef
þess vegna fulla trú á því að sjávarút-
vegur og fiskeldi muni áfram draga
mikilvæg björg í bú fyrir efnahag
og samfélag hér á landi. Fyrirtækin
munu stíga ölduna. n
Gott ár að baki en blikur á lofti
Heiðrún Lind
Marteinsdóttir
framkvæmda-
stjóri Samtaka
fyrirtækja í
sjávarútvegi
Það hefur sýnt sig að
órofin virðiskeðja, sem
nær frá skipulagi veiða
til lokasölu, skiptir
sköpum þegar bregð­
ast þarf við síbreyti­
legum aðstæðum.

Sigurður
Hannesson
framkvæmda-
stjóri Samtaka
iðnaðarins
Meiri óvissa hefur ríkt undanfarið
en við eigum að venjast. Besta vika
ársins var líklega vikan milli þess
sem sóttvarnareglum var aflétt og
áður en Rússar réðust inn í Úkraínu.
Þetta ár hefur kennt okkur að búast
við hinu óvænta. Það breytir þó
ekki stóru myndinni sem er sú að
við erum stödd í miðri grænni iðn-
byltingu þar sem framleiðsluhættir
breytast og full orkuskipti geta
orðið að veruleika á Íslandi í þágu
þess að bæta heilsu jarðar. Þessi
þróun, sem hófst seint á síðustu
öld, mun vara næstu áratugi. Í þessu
felast fjölmörg tækifæri fyrir Ísland
sem við þurfum í sameiningu að
sækja. Þess vegna tileinkuðu Sam-
tök iðnaðarins árið 2022 grænni
iðnbyltingu.
Iðnaður er í stöðugri þróun þar
sem nýjungar eru innleiddar í
rótgrónum iðngreinum og nýjar
greinar hasla sér völl. Það er gaman
að sjá þessa þróun eiga sér stað um
allt land, hjá iðnfyrirtækjum sem
skapa um 44 þúsund eftirsótt störf
og mikil verðmæti. Mikil tækifæri
eru til staðar en þau þarf að sækja
þannig að eftirsóttum störfum
fjölgi og meiri verðmæti verði til
skiptanna. Þannig verður Ísland í
fremstu röð.
Hugverkaiðnaður er nú þriðja
stærsta greinin á Íslandi og hefur
vaxið hratt. Hugverkaiðnaður er
orðinn ein verðmætasta útf lutn-
ingsstoðin og hefur alla burði til
þess að verða stærsta stoðin við lok
þessa áratugar, ef rétt er á málum
haldið. Það er undir okkur sjálfum
komið að svo verði. Frumkvöðlar
með óþrjótandi hugmyndaf lug
og drifkraft þurfa samkeppnishæf
starfsskilyrði. Stjórnvöld eiga hrós
skilið fyrir að hafa búið vel að hug-
verkaiðnaði á undanförnum árum
en þar sem önnur ríki vinna stöð-
ugt að bættum skilyrðum þá þurfa
íslensk stjórnvöld sífellt að huga að
umbótum í starfsumhverfinu og
hvötum til nýsköpunar.
Með tímanum verður orkusæk-
inn iðnaður fjölbreyttari og grænni.
Í grænni iðnbyltingu skapast tæki-
færi til þess að nýta auðlinda-
strauma frá rótgrónum iðnaði til
nýsköpunar. Með nýsköpun liggja
tækifæri á sviði matvælafram-
leiðslu, í líftækniiðnaði og í upplýs-
ingatækni, svo dæmi séu tekin. Þar
fyrir utan þarf orku til vetnis- og
rafeldsneytisframleiðslu svo Ísland
geti náð fullum orkuskiptum og
orðið óháð olíu. Til þess að við
getum sótt þessi tækifæri í iðnaði
þarf að af la grænnar innlendrar
orku fyrir núverandi kaupendur
orku sem og nýja notendur. Ef allri
orku verður forgangsraðað til orku-
skipta í öðrum atvinnugreinum þá
hægir verulega á framþróun iðnaðar
og við verðum af margvíslegum
tækifærum til atvinnuuppbygg-
ingar um land allt. Einnig munum
við dragast aftur úr í grænni iðn-
byltingu í stað þess að verða leið-
andi á því sviði.
Nýtum árið 2023 til að byggja upp
öflugri iðnað, fleiri eftirsótt störf og
meiri verðmæti til hagsbóta fyrir
samfélagið allt. n
Nýtum árið 2023 til góðra verka
Hugverkaiðnaður er
orðinn ein verðmæt­
asta útflutningsstoðin
og hefur alla burði til
þess að verða stærsta
stoðin við lok þessa
áratugar, ef rétt er á
málum haldið.
Endurkoma ferða­
þjónustunnar sem
lykilútflutningsgreinar
réði mestu um að 110
milljarða afgangur var
á þjónustuviðskiptum
við útlönd á þriðja
ársfjórðungi 2022.
Áframhaldandi lífskjarabætur lítill-
ar þjóðar með örgjaldmiðil byggjast
ekki síst á jákvæðum viðskipta-
jöfnuði við útlönd. Ef við búum til
meiri gjaldeyri en við notum og
viðhöldum jákvæðum viðskipta-
jöfnuði er auðveldara að takast á við
efnahagssveiflur og því auðveldara
að byggja upp lífskjör. Þetta er auð-
vitað svolítil einföldun en samt satt.
Andvana, magnvana, máttvana
Frá lýðveldisstofnun fram til ársins
2013 var viðskiptajöfnuður nær
samfellt neikvæður ár eftir ár. Það
er heldur ekki auðvelt fyrir lítið hag-
kerfi sem byggði útf lutnings sinn
nær eingöngu á fiski og áli að byggja
upp gjaldeyrisforða. Við f luttum
meira inn af vörum og þjónustu
en við f luttum út, notuðum meiri
gjaldeyri en við bjuggum til sjálf.
Árið 2010 tók þetta umhverfi að
breytast og frá árinu 2013 höfum við
búið við nokkuð stöðugt jákvæðan
vöru- og þjónustujöfnuð – við
höfum búið til meiri gjaldeyri en
við notum.
Og það hefur gjörbreytt efnahags-
lífinu. Undirstaða þessarar breyt-
ingar er ferðaþjónustan. Áratugum
saman óskuðu stjórnmálamenn,
atvinnulífsforkólfar og verkalýðs-
leiðtogar sér meiri fjölbreytni í
atvinnulíf og efnahag þjóðarinnar.
Og óskin rættist svo um munaði
með tilkomu ferðaþjónustunnar.
Þótt hjartað dæli blóði
Ferðaþjónustan hefur að sönnu
gengið í gegn um hremmingar
undanfarin tvö ár. En þrátt fyrir
heimshrun og stórkostlegan vanda
fyrirtækjanna dældi þetta hjarta
útflutningsverslunar þjóðarinnar
samt nærri 300 milljörðum króna
inn í íslenskt efnahagslíf á árunum
2020 og 2021. Það er ekki klink.
Á þessum tveimur árum opnuðu
landsmenn vart fjölmiðil án þess
að greiningaraðilar og stjórnmála-
menn lýstu þar yfir mikilvægi þess
að ferðaþjónustan tæki hratt við
sér, að á því byggðist öll efnahags-
viðspyrna þjóðarinnar.
Ferðaþjónustan tók áskoruninni
og árangurinn er strax farinn að
sjást. Tekjur af erlendum ferða-
mönnum á þriðja ársfjórðungi
2022 námu rúmlega 187 milljörðum
króna samanborið við 168,9 millj-
arða á þriðja ársfjórðungi 2019, og
ferðaþjónustan hefur nú þegar
endurheimt sinn fyrri sess sem
stærsta útf lutningsgrein þjóðar-
innar á þessum ársfjórðungi með
um 36% hlut af heildarútflutningi
vöru og þjónustu á þessu tímabili
samanborið við um 32% árið 2019
á sama tímabili.
Stórfínt, alveg til fyrirmyndar
Og hvað þýðir þetta fyrir viðskipta-
jöfnuðinn og lífskjörin? Jú, endur-
koma ferðaþjónustunnar sem lykil-
útflutningsgreinar réði mestu um
að 110 milljarða króna afgangur
var á þjónustuviðskiptum við
útlönd á þriðja ársfjórðungi 2022.
Á sama tímabili myndaðist 23,1
ma.kr. afgangur á viðskiptajöfnuði
við útlönd þar sem háönn ferða-
þjónustunnar skipti sköpum.
Við erum aftur farin að búa til
meiri gjaldeyri en við notum. Við
erum aftur farin að byggja undir
stöðugleika og betri lífskjör. Og við
erum búin að skila í ríkiskassann
öllum styrkjunum sem gerðu þessa
hröðu viðspyrnu mögulega, með
margra milljarða vöxtum og kærri
þökk.
Ferðaþjónustan óskar lands-
mönnum öllum gleðilegra jóla og
farsæls viðskiptajöfnuðar á kom-
andi ári. n
Hætt’ekki gefst’ekki upp þó móti þér blási
Jóhannes Þór
Skúlason
framkvæmda-
stjóri Samtaka
ferðaþjónust-
unnar
markaðurinn14 28. desember 2022 miðVikuDaGur