Fréttablaðið - 28.12.2022, Blaðsíða 30

Um síðustu áramót horfðum við
býsna björtum augum til framtíðar.
Við gerðum ráð fyrir að geta lagt að
baki fjöldatakmarkanir, lokanir og
grímur og við tækju eðlilegri tímar.
Árið 2021 hafði verið mörkuðunum
gott og þótt ýmis þenslumerki væru
farin að gera vart við sig, var það
allt talið tímabundinn fylgifiskur
faraldurs sem væri einungis verk-
efni til að takast á við, frekar en
stórkostlegt vandamál. En enginn
veit sína ævina og það allt og valda-
sjúkur stríðsherra í Rússlandi setti
á einni nóttu ansi marga hluti í nýtt
samhengi.
Það eru svo sem engin ný tíðindi
að þjóðir heims séu hver annarri
háðar í margvíslegu samhengi, en
ástandið sem innrás Rússa í Úkra-
ínu hefur skapað í efnahagsmálum
Evrópu varpar ljósi á hversu brot-
hætt heimsmynd okkar getur verið.
Nágrannaþjóðir Rússa hafa svo sem
ekki verið með neina glýju í augun-
um í samskiptum sínum við Pútín,
enda þekkja þær á eigin skinni að
Rússland hefur í gegnum aldirnar
talið bestu leiðina til að verja landa-
mæri sín gegn aðsteðjandi ógn vera
þá að þenja þau út. Stundum er sú
ógn frekar hugmyndafræðileg en
fýsísk, eins og virðist vera í tilviki
Úkraínu, þar sem sú stefna að halla
sér frekar í vestur en að birninum
í austri hafi orðið kveikjan að inn-
rásinni. Því miður eru ýmis ríki
Evrópu nú að súpa seyðið af því að
hafa lagt of mikið traust á viðskipti
við Rússland og afleiðingarnar eru
áþreifanlegar fyrir allan almenn-
ing. Þar eru orkumálin efst á blaði,
en einnig skortur á ýmissi hrávöru
sem ekki má lengur kaupa af Rúss-
um og Hvítrússum, auk framleiðslu
sem annað hvort hefur brugðist í
Úkraínu vegna stríðsins, eða hefur
verið örðugt að koma frá landinu á
markaði.
Þetta skarð hefur þurft að fylla
með vörum annars staðar að, sem
skyndilega verða mun eftirsóttari
en áður og þá um leið dýrari. Hér á
landi finnum við beint fyrir hækk-
unum og þótt við höfum ekki þurft
að horfa upp á rafmagnsreikn-
inginn margfaldast milli ára, eða
jafnvel mánaða, erum við engan
veginn ónæm fyrir þeim afleiddu
áhrifum sem hærra orkuverð í við-
skiptalöndum okkar hefur. Við
erum líka enn háð dýrri, innfluttri
olíu og af þessu ástandi má meðal
annars draga þann lærdóm að við
eigum að gera allt sem í okkar valdi
stendur til að vera ekki öðrum háð
um orkugjafa. Það er mikilvægt
út frá sjálfstæði og þjóðaröryggi, í
efnahagslegu tilliti – og það felast í
því tækifæri til að gera betur í lofts-
lagsmálum. Loftslagsráð hefur ein-
mitt bent á að þótt við höfum sett
okkur metnaðarfull markmið um
kolefnishlutleysi skorti markvissar
aðgerðir.
Það er tilvalið að gera árið 2023
að ári ákvarðana, þar sem við
ákveðum hvernig við ætlum að
bregðast við áskorunum í orku-
málum. Þær ákvarðanir þurfa að
gera okkur kleift að halda áfram
að byggja upp um allt land, njóta
framúrskarandi lífskjara og upp-
fylla yfirlýsingar okkar um orku-
skipti og grænna Ísland. n
Ár ákvarðana fram undan
Það er tilvalið að gera
árið 2023 að ári
ákvarðana, þar sem við
ákveðum hvernig við
ætlum að bregðast við
áskorunum í orku-
málum.

Ólafur
Stephensen
framkvæmdastjóri
Félags atvinnu-
rekanda
Heimsfaraldur og styrjöld í Evrópu
settu mark sitt á verzlun og viðskipti
á árinu sem nú rennur skeið sitt á
enda. Hikstar í aðfangakeðjum, fyrst
vegna faraldurs og svo vegna stríðs-
ins í Úkraínu, settu fjölda fyrirtækja
í vanda og verð á flestum aðföngum
hefur hækkað mikið. Það er til marks
um að íslenzk innflutningsverzlun
hefur reynzt vandanum vaxin að t.d.
hækkanir á matvöruverði hafa verið
langtum minni á árinu en í flestum
öðrum Evrópuríkjum.
Faraldur og stríð hafa gefið
okkur tilefni til að endurhugsa eitt
og annað í viðskiptum Íslands við
umheiminn. Það er til dæmis full
ástæða til að gefa betur gaum atrið-
um eins og öryggi aðfangakeðja og
aðgangi að neyðarbirgðum á við-
sjárverðum tímum. Það hefur hins
vegar borið á því að hagsmunaöfl
sem hafa lengi talað fyrir verndar-
stefnu í þágu sérhagsmuna hafa tekið
óvissu í heimsmálunum fegins hendi
sem skálkaskjóli fyrir að ná fram
markmiðum um viðskipta- og sam-
keppnishömlur.
Enn tala til dæmis sumir stjórn-
málamenn fyrir því að vinda ofan
af fríverzlun við Evrópusambandið
með búvörur í þágu „fæðuöryggis“.
Þótt engin framleiðsla sé lengur
á frönskum kartöf lum á Íslandi
gekk erfiðlega að fá ráðherra ríkis-
stjórnarinnar til að fallast á að þá
mætti afnema 76% verndartoll á
frönskum kartöflum. Verðlag á mat
er einn þáttur fæðuöryggis og öfug-
snúið að enn skuli vera talað eins
og að það að gera mat dýrari ef li
fæðuöryggið. Nú þegar fæðuöryggi
er orðið raunverulegt viðfangsefni
vegna ástandsins í alþjóðamálum
en ekki bara orðaleppur sem hags-
munaöfl veifa í eigin þágu verður
kannski skýrara í hinni almennu
umræðu hversu öfugsnúinn þessi
málflutningur er.
Félag atvinnurekenda blandaði
sér í umræðuna um lyfjaöryggi, sem
kom upp vegna skorts á tilteknum
lyfjum. Félagið benti á að stóri
skýringarþátturinn þegar kæmi
að skorti á lyfjum væri verðstefna
stjórnvalda, sem leiðir af sér að
alþjóðlegir lyfjaframleiðendur setja
einfaldlega ekki ný lyf á markað á
Íslandi þótt þau geti verið miklu
hagkvæmari en eldri lyf.
FA hefur verið í fararbroddi
meðal samtaka í atvinnulífinu í
baráttu fyrir því að samkeppni sé
sem öflugust og nái til sem flestra
atvinnugreina. Félagið lagðist
þannig eindregið gegn beiðni tals-
manna kjötafurðastöðva um að
þær fái undanþágu frá samkeppnis-
lögum af því að það gangi ekki nógu
vel í rekstri (sumra) þeirra. Slíkt
væri varasamt fordæmi. Félagið
benti líka á að fyrirhuguð löggjöf
um rýni á erlendum fjárfestingum
væri líkleg til að fæla erlenda fjár-
festa frá landinu nema að samhliða
gildistöku hennar færi fram víðtæk
úttekt á regluverki atvinnulífsins
með það að markmiði að fækka
samkeppnishömlum og draga úr
skriffinnsku. Það eru nefnilega ekki
sízt slíkir þættir sem valda því að
Ísland er í þriðja neðsta sæti OECD-
ríkja þegar kemur að hömlum á
erlendar fjárfestingar.
Ástand heimsmála hefur fært
íslenzku atvinnulífi mörg ný við-
fangsefni. Eftir sem áður á leiðar-
ljósið við úrlausn þeirra að vera við-
skiptafrelsi og frjáls samkeppni. n
Viðskiptafrelsi og samkeppni á viðsjárverðum tímum
Það er heilbrigðis-
merki að öll álverin
hér á landi eru stöðugt
að stíga lengra í áfram-
vinnslu áls.

Pétur Blöndal
framkvæmda-
stjóri Samáls
Ef rýnt er í súlurit yfir eftirspurn
áls í heiminum, þá er það ágætur
barómeter fyrir stöðuna í heims-
málunum. Þannig fór eftirspurnin
á heimsvísu niður um 8% í banka-
hruninu og 3% í heimsfaraldrinum.
En viðsnúningurinn var öflugur í
bæði skiptin, árið 2010 jókst eftir-
spurn um 18,3% og árið 2021 um
10%.
Orkukrísan hefur hins vegar sett
strik í reikninginn að þessu sinni.
Áhrifin eru alvarlegust í Evrópu, þar
sem hátt orkuverð hefur þrengt að
framleiðslufyrirtækjum. Nú þegar
hefur álframleiðsla dregist saman
á meginlandinu um 40% eða sem
nemur tæpum 900 þúsund tonnum,
rétt rúmlega heildarframleiðslu áls
á Íslandi.
Áhugavert er að innflutningur áls
frá Indlandi hefur þrefaldast, en þar
er kolaorka nýtt til álframleiðslu, og
einnig hefur innflutningur stórauk-
ist frá Mið-Austurlöndum, þar sem
gasið er aflgjafinn. Kolefnisfótspor
álnotkunar í Evrópu er því mun
óhagstæðara fyrir vikið.
Í Evrópu eru það einkum álver
sem ekki eru með langtímasamn-
inga sem hafa dregið saman seglin,
enda eru þau ofurseld verðsveiflum
til skamms tíma og um nokkurt
skeið var orkukostnaður hærri en
markaðsverðið á hvert framleitt
tonn. Eftir nokkur mögur ár hefur
afkoma íslenskra álvera verið afar
góð á þessu ári og liðnu ári og sér
þess stað í aukinni framleiðslu og
fjárfestingum í virðisaukandi verk-
efnum.
Munar þar mestu um fjárfestingu
í nýrri framleiðslulínu í steypuskála
Norðuráls, en hún fékk græna fjár-
mögnun hjá Arion banka. Þar verða
framleiddar virðisaukandi stangir
með málmblöndum og skapast við
það 40 varanleg störf. Það er heil-
brigðismerki að öll álverin hér á
landi eru stöðugt að stíga lengra
í áframvinnslu áls, en jafnframt
hefur byggst gróskumikill klasi
í kringum þau með hundruðum
fyrirtækja.
Það verður áfram línudans að
viðhalda samkeppnishæfni áliðn-
aðar í Evrópu. Sama hvar litið er,
þá hlaðast upp gjöld, sem eingöngu
eru bundin við evrópskan áliðnað.
Regluverkið er allt um vefjandi.
Álver hér greiða til að mynda á
annan milljarð fyrir losun gróður-
húsalofttegunda innan ETS, við-
skiptakerfis ESB um losunarheim-
ildir, eða um milljón á starfsmann.
Í Evrópu skila þessir fjármunir
sér aftur inn í atvinnulífið, enda
tröllvaxið og fjármagnsfrekt verk-
efni að umbylta framleiðsluferlum
til að útrýma losun, en á Íslandi er
þetta skattlagning. Á sama tíma
eru engin teljandi gjöld á álver utan
Evrópu sem losa meira og nýta að
auki kolaorku eða gasorku til sinnar
framleiðslu, en því fylgir marg-
falt meiri losun. Ljóst er að íslensk
stjórnvöld og atvinnulífið þurfa að
vera samstíga til að yfirstíga þennan
þröskuld. n
Línudans að viðhalda
samkeppnishæfni

Svanhildur Hólm
Valsdóttir
framkvæmda-
stjóri Viðskipta-
ráðs Íslands
Verðlag á mat er einn
þáttur fæðuöryggis og
öfugsnúið að enn skuli
vera talað eins og að
það að gera mat dýrari
efli fæðuöryggið.
markaðurinn16 28. desember 2022 miðVikuDaGur