AVS. Arkitektúr verktækni skipulag - 01.12.1994, Blaðsíða 12

HJORLEIFUR STEFANSSON ARKITEKT
HUGLEIÐING UM BYGGINGAR
OG VIÐBYGGINGAR
Um allmargra ára skeið hefur undirritaður
fengist við verndun og viðgerðir gamalla
húsa. Oftast hefur verið um að ræða hús
sem friðuð eru skv. þjóðminjalögum,
þ.e.a.s. hús sem vernduð eru vegna menningarsögu-
legs gildis þeirra. Hlutverk mitt hefur verið að meta
ástand húsanna og segja til um viðgerð og endur-
bætur á þeim. Oftar en ekki háttar svo til að viðkom-
andi hús er í mikilli vanhirðu og auk þess hefur húsið
breyst af ótal orsökum frá þeirri mynd sem það hafði
nýbyggt.
Þessar breytingar eru jafnfjölbreyttar og orsakir þeirra
erumargar. Undantekningalítið hefurnotkun hússins
breyst í tímans rás, oftar en ekki hafa verið reistar
viðbyggingar við húsið, það stækkað með ýmsum
aðferðum og notkun hússins hefur haft f för með sér
slit sem fyrr eða síðar kallaði á endurnýjun
byggingarhluta og þá voru þeir oft gerðir öðruvísi
en í upphafi.
Þegar fjallað er um viðgerð friðaðs húss eða meiri-
háttar endurbætur sem nauðsynlegar eru, þá þarf
viðkomandi arkitekt að setja sig inn í allar aðstæður,
brjóta sögu hússins og ummyndanir þess til mergjar.
Aðeins þannig er hægt að taka markvissar ákvarðanir
um viðgerðina og tryggja að menningarsögulegt gildi
hússins varðveitist sem best.
Við vinnu af þessu tagi hefur það oft reynst gagnleg
aðferð að skilja tilvist hússins nokkuð öðrum skilningi
en venjulegt er meðal arkitekta eða í daglegu tali
manna.Þegar saga þessara húsa er skoðuð má
nefnilega tala um byggingarferli hússins frá fyrstu
skóflustungu til nútíðar. Byggingarferlinum lýkuralls
ekki þegar húsið er fullbyggt. Þá verða auðvitað
þáttaskil, húsið er tekið í notkun. Samtfmis hefst hins
vegar víxlverkun hússins og þeirrar starfsemi sem í
því fer fram. Starfsemin lagar sig að húsinu en
jafnframt er húsið lagað að starfseminni.
Hugtakið „upprunalegt ástand húss“ verður gagns-
lítið séð frá þessum sjónarhóli. Það vísar reyndar til
hússins nýreists, en til þess ástands er ekki hægt að
færa húsið aftur. Væri það hægt myndi það jafnframt
hafa í för með sér að húsið yrði rúið öllum ummerkjum
um sögu þess. Hús í uþprunalegu ástandi er án
sögu. Gamalt hús sem meðhöndlað er með þeim
hætti að öll ummerki eftir umgengni og notkun kyn-
slóðanna eru afmáð hefur afar takmarkað menningar-
sögulegt gildi.
Viðbygging er heiti á byggingu sem bætt er við hús
eftir að það hefur verið tekið í notkun og heitið felur í
sér það gildismat að húsið sjálft sé aðalatriðið, hitt
sé minniháttar viðbót.Oftast hefur það líka verið þann-
ig í tímans rás, að viðbyggingar eru litlar í hlutfalli við
stærð hússins sem þær tengjast. Dæmi eru um hið
gagnstæða, en engu að síður er talað um viðbygg-
ingu. Ef viðbyggingarhugtakið er skoðað út frá því
sjónarmiði að byggingarferlið nái til alls notkunartíma
hússins, þá er viðbyggingin afleiðing af þeirri víxl-
verkun hússins og þeirrar starfsemi sem í því fer
fram eins og nefnt var hér að framan. Viðbyggingin
er afleiðing þess að starfsemi í húsinu þarfnast aukins
rýmis.
Hið hefðbundna viðfangsefni arkitekta, að teikna hús,
hvetur ekki beinlínis til þess að þeir líti á húsið sem
samfellt byggingarferli eins og lýst er hér að framan.
þeirra hlutverk hefur verið að móta húsið að þeirri
starfsemi sem því er ætlað að hýsa á þeirri stundu
sem ákvörðun um bygginguna er tekin. Þegar húsið
er fullbyggt er hlutverki arkitektsins lokið. Þá er notkun
hússins hins vegar að hefjast og þar með þátttaka
hússins í menningarsamfélaginu. Saga þess byrjar.
Á æviferli eins manns verða ef til vill ekki miklar
umbreytingar á venjulegu húsi að jafnaði. Víst eru
Skýringarmynd af þróun Fjalarkattarins, Aðalstræti 8, byggingarferli í 2 aldir.
Um 1750.
Um 1878.
Um 1882.
Um 1885.