AVS. Arkitektúr verktækni skipulag - 01.12.1994, Page 13

dæmi um hiö gagnstæða, en reglan er sú að þær
breytingar sem venjulegt hús verður fyrir eru svo
hægar miðað við æviskeið mannsins að þær verða
ekki skynjaðar sem samfellt ferli á meðan þær eiga
sér stað. Þegar hús hefur hins vegar náð t.d. 100-
200 ára aldri og litið er til baka yfir notkunarskeið
þess, þá er þeim mun auðveldara að skilja það sem
samfellt byggingarferli.
Skýrasta dæmi sem við eigum um þetta er torfhúsið.
Tökum Laufásí Eyjafirði sem dæmi. Endurfyrir löngu,
fyrir um 1100 árum, var þar reist hús í fyrsta sinn.
Húsið var stórt, byggt eftir þeim hefðum sem norskir
landnámsmenn höfðu tekið í arf eftir forfeður sína og
byggt úr erfiðu byggingarefni sem entist ekki lengi.
Ekki leið á löngu þar til þörf var á viðbyggingu við
húsið. Skömmu síðar var upphaflega húsið orðið
lélegt. Það var endurbyggt í tveimur til þremur áföng-
um og jafnframt var því skipt í tvö minni hús. Um
svipað leyti var önnur viðbygging reist. Næst þegar
endurbyggja þurfti hluta hússins var bætt við göng-
um milli einstakra hluta þess. Svona var haldið áfram
öld eftir öld og smám saman þróaðist bærinn á þann
veg að hann var samsettur úr mörgum húsum sem
innangengt var á milli um bæjargöngin. Hvert hús
stóð í sjálfstæðri tóft úr torf- og grjótveggjum. Húsið
var gert af timburgrind með torfþaki. Að innan voru
sum húsin þiljuð, önnur ekki. Hvert hús mátti endur-
bæta, endurhlaða eða breyta að vild án mikillar trufl-
unar á notkun annarra húsa bæjarins. Á hverju vori
var dyttað að bænum, eitt, tvö eða fleiri hús endur-
byggð eða bætt við nýju húsi allt eftir efnahag búsins.
Form torfbæjarins og byggingarefni ásamt þjóð-
félagsháttum leiddu til þess að bærinn var aðeins
byggður einu sinni frá grunni. Eftir það tók við samfellt
byggingarferli sem stóð yfir jafnvel í 1000 ár eða
fram á 20. öldina og endurspeglaði á hverjum tíma
alla þætti samtíðar sinnar, efnahag búsins, nýjar
tískur, stjórnmálaástandið, metnað bóndans o.s.frv.
Auðveldast er að sjá þetta í torfbæjunum vegna þess
að þar hefur samfellan í byggingarhefðum og bygg-
ingarefni verið lengst, öldum saman. (öðrum húsum,
Grunnmynd torfbæjarins í Laufási.
bæði timburhúsum og steinhúsum sem náð hafa um-
talsverðum aldri, er einnig hægt að sjá sambærilegt
ferli og yfirleitt er þetta því skýrara þeim mun eldra
sem húsið er.
SVO KOMU ARKITEKTARNIR TIL SÖGUNNAR
Með tilkomu stéttar hinna akademískt menntuðu arki-
tekta, rofnar hefðin.
Arkitektarnir voru menntaðir til þess m.a. að líta stórt
á sjálfa sig. Hvert eitt inngrip þeirra í þróun hvers
húss skyldi veraverðugt listrænt viðfangsefni og bera
vott um snilligáfu þeirra. Þar með var viðbyggingin
sem þeir teiknuðu ekki lengur aðeins afleiðing af þörf
fyrir aukið húsrými, heldur töldu þeir sér einnig skylt
að tjá með henni þá staðreynd að hann var kominn
til sögunnar (þ.e.a.s. viðkomandi arkitekt) og hann
tjáði sig með sínum sérstaka hætti í þeim viðbygg-
ingum sem hann teiknaði.
Skyndilega kom til sögunnar það sjónarmið að við-
byggingin skyldi greinast sem skýrast frá aðalbygg-
ingunni. Hún skyldi tjá sérstöðu síns tíma eins og
það var kallað. Það var beinlínis eftirsóknarvert að
menn sæju sem gleggst að viðbyggingin væri seinni
tíma viðbót. Það varð keppikefli í sjálfu sér.
Auðvitað var hægt að leysa viðfangsefnin misvel inn-
an þessarar meginstefnu. Eitt þekktasta dæmi af
þessu tagi hérlendis er viðbyggingin við Landsbanka
íslands, sem Gunnlaugur Halldórsson teiknaði í sam-
Um 1892.
Um 1896.