Bókasafnið - 01.01.2001, Síða 11

möguleika sem felast í upplýsingasamfélaginu, hvorki í
skólakerfinu né í viðskiptalífinu.
Námskrár - námsmarkmiö
Eins og áður segir var tenging upplýsingatækni og safn-
leikni undirrótin að tilurð hugtaksins upplýsingalæsi.
Bandarísku bókavarðasamtökin (ALA) og samtök skóla-
safnvarða þar í landi (AASL) hafa verið þar í fararbroddi.
AASL hafa frá 1920 gefið út staðla eða leiðbeiningar fýrir
skólasöfn með reglulegu millibili og 1988 komu út nýir
staðlar undir nafninu Information Power: Guidelines for
School Library Media Programs. Tíu ámm síðar var þetta
rit gefið út endurskoðað og breytt undir nafninu Infor-
mation Power : Building Partnerships for Leaming. í
þessum tveim síðustu leiðbeiningaritum hefur verið
lögð áhersla á samþættingu tölvutækni og safnleikni og
í nýrra ritinu frá 1998 er einnig að finna sérstakan
staðal eða markmið fyrir upplýsingalæsi.10
Aðrar þjóðir hafa einnig tekið við sér og sett fram
námsmarkmið varðandi upplýsingalæsi og má þar
nefna Ástrali, Kanadamenn, Finna og síðast en ekki
síst íslendinga. Árið 1999 var gefin út ný aðalnámskrá
fýrir gmnn- og framhaldsskóla. í námskrá um upp-
lýsinga- og tæknimennt11 hefur tekist mjög vel til, sér-
staklega hvað varðar gmnnskólann og má segja að þar
komi fram flestar hliðar á því sem kallast upplýsinga-
læsi. í framhaldsskólahlutanum er meiri áhersla lögð á
tækniþáttinn, forritun, hugbúnaðar- og kerfisfræði, þótt
upplýsingalæsi sé kennt í einum áfanga. Á báðum skóla-
stigum er lögð áhersla á að um þverfaglega námsgrein sé
að ræða.
Nokkrir þeirra höfunda sem rannsakað hafa upp-
lýsingalæsi hafa sett fram módel eða stig sem nem-
endur eða aðrir ganga í gegnum við lausn verkefna,
við ritgerðasmíð og við rannsóknir o.fl. Þessi módel
eru fundin með ýmsum hætti en ef þau eru borin
saman sést að með þeim er ýmislegt sameiginlegt og
höfundarnir eru flestir sammála um að þarna sé um
að ræða n.k. ferli (process). Rannsóknir á hegðunar-
mynstri nemenda við lausn verkefna og ritgerða-
vinnu sýna að í upphafi eru nemendur mjög óákveðnir
og óöruggir með sig, en eftir því sem verkinu vindur
áfram verða þeir öruggari og fara að sjá hlutina í
skýrara Ijósi. Ef reynt er að einfalda ferlið og draga út
þá þætti sem eru sameiginlegir þá stendur eftir:
1. Verkefni skilgreint,
2. Heimildaleit,
3. Val og mat á heimildum,
4. Skipulagning / túlkun,
5. Framsetning nýs efnis,
6. Frammistöðumat.12
Hver þáttur skiptist síðan í undirþætti. Þetta er nýrri
útfærsla á gömlu safnleiknimarkmiðunum sem
minnst var á hér að framan. Kennsla í upplýsingalæsi
og upplýsingatækni getur dregið úr þessum vand-
ræðum nemenda, því ef þeir vita hvernig á að bera sig
að verður vinnan auðveldari. Þá eru höfundar einnig
sammála um að kennsla og þjálfun nemenda í upp-
lýsingalæsi eigi að samtvinnast öðrum námsgrein-
um, hafa tengingu út fyrir skólakerfið þ.e. út í at-
vinnulífið og einkalífið og að kunnátta á þessu sviði
sé mjög mikilvæg þegar horft er til framtíðar.
Ný fræðigrein
Anne Clyde vill bæta við þetta og bendir á að notkun
tölva og upplýsingatækni breyti ekki aðeins vinnuferlum
heldur breyti jafnvel eðli verka.13 Leit í gömlu
spjaldskránum og leit í tölvutækum skrám er t.d.
gjörólík, nú eru leitarleiðimar miklu Qölbreyttari,
nálgunin önnur, leit tekur styttri tíma og heimtur em
betri. Þegar unnið er með rafrænar upplýsingar og tölvu-
tengda gagnagrunna þarf þekkingu og hæfni til að nota:
1. tæki og tölvubúnað, m.a. mús og lyklaborð,
2. kerfi t.d. Windows eða Macintosh umhverfi,
staðarnet og Internet,
3. forrit t.d. ritvinnslu, tölvupóst og mismunandi
vafra,
4. upplýsingakerfi, hvernig þau em skipulögð,
hvernig upplýsingunum er komið fýrir, leitar-
aðferðir og hvernig komast skal inn í kerfi,
5. upplýsingar sem boðið er upp á í upplýsinga-
veitum eða þjónustum.
Hún telur að áframhaldandi þróun verði á þessu sviði
með nýrri tækni og sífellt auknu upplýsingamagni.
Fólk þurfi að geta komið sér upp vöktun eða árvekni-
þjónustu í gagnagrunnum eða á netinu, þurfi betri
möguleika á meðhöndlun skilaboða, geta síað úr
nauðsynlegar og nothæfar upplýsingar, skipulagt
upplýsingar svo hægt sé að finna þær aftur og betri
tæki til að velja og meta þær upplýsingar sem til boða
standa.
Shapiro og Hughes telja að ný fræðigrein á sviði fé-
lagsvísinda sé að líta dagsins ljós.14 Þau vísa í hug-
myndafræði franska 18. aldar upplýsingarmannsins
Condorcet um að menntun og þekking muni gera
mennina frjálsa og þau velta fyrir sér í sögulegu sam-
hengi hvað það þýði að vera frjáls manneskja við
dögun upplýsingaaldarinnar. Þau telja að upplýs-
ingalæsi eigi að fela í sér þekkingu og færni í að nota
tölvur, hvernig nálgast skuli upplýsingar og meta
þær, þekkingu á eðli upplýsinga, tæknilegum innvið-
um upplýsingaiðnaðarins og að fólk sé meðvitað um
félagslegt, heimspekilegt og menningarlegt sam-
hengi og áhrif upplýsinga. Þau telja að setja þurfi nýj-
an ramma fyrir námsefni og námskrár sem komi til
með að skila nemendum með staðgóða tæknikunn-
BÓKASAFNIÐ 25. Arg. 2001
9