Bókasafnið - 01.01.2001, Blaðsíða 26

Sigrún Klara Hannesdóttir
Rafrænt rannsóknarbókasafn
Bókasafns- og upplýsingafræðingar nútímans
standa á þröskuldi nýrra og spennandi tíma.
Bókasafnið, þessi aldagamla stofnun, gengur
nú í gegnum breytingar sem eiga ekki sinn
líka í fjögur þúsund ára sögu safna. Rafrænt bókasafn
er hugtak sem allar þessar breytingar snúast um og
er lykilhugtak innan bókasafnsfræði og hvers konar
upplýsingamiðlunar nútímans. Rafrænt bókasafn (e.
electronic library), stafrænt bókasafn (e. digital library),
sýndarbókasafn (e. virtual library) og jafnvel blend-
ingssafn (e. hybrid library) eru allt hugtök sem notuð
eru sem nokkurs konar samheiti og ekki er alltaf
skýrt við hvað er átt.
Stafrænt bókasafn hefur verið notað um safn
heimilda sem eingöngu eru til í stafrænu formi en
eiga sér ekki neina áþreifanlega samsvörun. Sýndar-
safnið er af sama toga, nema hvað þar hefur efnið
stundum verið skipulagt eins og um bókasafn væri að
ræða, menn geta „gengið inn“ í safnið á vefnum og
leitað upplýsinga eins og um alvörubókasafn væri að
ræða. Gjarnan er talað um að rafræn bókasöfn - og í
raun blendingssöfnin líka - veiti tölvuvæddan aðgang
að safnkosti sínum hvort sem hann er á pappír eða
stafrænu formi áskriftar að erlendum gagnasöfnum. í
nútímanum eru því flest rannsóknarbókasöfn að
meira eða minna leyti blendingssöfn.
Þótt þessi tilraun hafi verið gerð til að greina á
milli þessara hugtaka verður að undirstrika að öll eru
þau notuð í bland og hugtakaruglingur er algengur.
Blendingssafn nær einna best yfir þessa tegund
upplýsingamiðstöðvar, en orðið sjálft er frekar óþjált
á íslenskunni og því hafa menn hallast meir að því að
nota annað hvort stafrænt safn eða rafrænt safn um
þetta fyrirbrigði. í þessari grein verður notað hugtak-
ið rafrænt bókasafn þar sem það er býsna þjált í mál-
inu og samsvarar orðanotkun á þessu sviði (sbr.
Orðabanka íslenskrar málstöðvar).
Víða um heim er unnið að þróun á sviði rafrænna
gagnaflutninga og á Norðurlöndunum er nú mark-
visst unnið að því að skapa rafræn rannsóknarbóka-
söfn á landsvísu þar sem aðgangur að sem flestum
heimildum er opinn út fyrir veggi einstakra safna.
Um leið er leitast við að ná fram sem mestri hag-
kvæmni í gagnaflutningi frá safni til notanda. í þess-
ari grein verður leitast við að lýsa hvernig tvær Norð-
urlandaþjóðir, Finnar og Danir, hafa staðið að stefnu-
mörkun og þróun rafræns rannsóknarbókasafns.
Þessar tvær þjóðir hafa náð mjög langt í að skapa sitt
rafræna rannsóknarbókasafn á landsvísu, en aðferð-
irnar hafa verið ólíkar. Fjallað verður stuttlega um
markmið og skipulagningu, stjórnun og fjármögnun
og svolítið verður einnig nefnt af því sem þegar hefur
áunnist. Einnig verður lauslega lýst þeim verkefnum
sem NORDINFO, Norrænt ráð um vísindalegar upp-
lýsingar, fjármagnar og stuðlar að því framtíðarmark-
miði að einhvern tíma verði til Norrænt rafrænt
rannsóknarbókasafn þar sem allir norrænir notendur
geti án fyrirhafnar haft aðgang að gögnum hvar sem
þau liggja í norrænum bókasöfnum.
DEF- Danska rafrœna
rannsóknarbókasafnið
Markmið og skipulagning
Danska rafræna rannsóknarbókasafnið, eða Dan-
marks Elektroniske Forskningsbibliotek, var sett upp
sem fimm ára þróunarverkefni og hófst árið 1998.
Markmið þessa verkefnis er að veita fræði- og vís-
indamönnum sem bestan aðgang að þeim upplýsing-
um sem þeir þurfa á að halda í sambandi við rann-
sóknar- og þróunarverkefni. Að mati Dana er mikið í
húfi varðandi aðgang að upplýsingum ef Danmörk á
að standa sig í samkeppni við aðrar þjóðir. Verkefnið
er fjármagnað af þremur ráðuneytum, menningar-
mála- , menntamála- og rannsóknarráðuneytinu og
þróun rafræna safnsins er hluti af upplýsingastefnu
dönsku ríkisstjórnarinnar ‘Info 2000’ varðandi upp-
lýsingatækni.
í upphafi voru þátttakendur í verkefninu 12 há-
skólabókasöfn og hafa þau frá upphafi verið skil-
greind sem hryggjarstykki þessa sameiginlega safns.
Árið 1998 hlustaði ég á fyrirlestur í Danmarks bibl-
ioteksskole um rök með og á móti því að hafa fleiri
söfn með og héldu minni söfnin uppi sterkum rökum
með því að þau ættu að fá að taka þátt. Þau töldu að
notendur lítilla safna og fámennra vísindagreina
þyrftu greiðan aðgang að heimildum ekki síður en
aðrir. Þá var rætt um þann möguleika að stóru söfnin,
hvert um sig, tækju að sér að vera eins konar móður-
24
BÓKASAFNIÐ 25. ÁRG. 2001