Bókasafnið - 01.01.2001, Qupperneq 62

þekktu ekki til hugtaksins „vestrænar þjóðir" heldur
voru einungis vitni að því hvernig skógar voru ruddir
og indíánaþjóðflokkum svæðisins smalað saman til
að búa á sérstökum svæðum með „lífsgæðum" vest-
ræns þjóðfélagsskipulags. Mayoruna ákváðu því að
hverfa sem lengst inn í Amazonfrumskóginn sem
þau gjörþekktu en litu jafnframt á það ferðalag sem
för aftur í tímann, „to the beginning of time“, til þess
upphafs eða uppsprettu sem þau komu frá í árdaga
þegar þau fluttust niður frá hinum miklu fjöllum
Andes frá upptökum Amazon niður á sléttuna miklu.
Þetta ætluðu þau sér að gera með því móti að hætta
að eignast börn og svelta sig smám saman uns við
tæki sá dauði sem við þekkjum, en sem þau litu
aðeins á sem lítið skref á eilífri vegferð sinni.
Síðari hluti bókarinnar tengist síðan hinum fyrri á
þann hátt að tveimur árum síðar, eða 1971, fer
Mclntyre síðan sjálfur og finnur hin raunverulegu
upptök Amazon hátt uppi í Andesfjöllum Perú á
svæðinu á milli Titicaca vatns og Kyrrahafsstrand-
arinnar. Við það nýtur hann tilsagnar Mayoruna
fólksins með „fjarskiptum" (beaming) við þau, er þau
greina honum frá ferð sinni í árdaga frá upptökum
Amazon, frá upphafinu til nútímans. Síðar reyndi
Mclntyre að gera sem minnst úr þessari uppgötvun
sinni en engu að síður hefur hinu litla vatni sem
sannanlega er upptök Amazon nú verið gefið nafn
hans og heitir nú á landakortum heimsins Laguna
Mclntyre (Mclntyrevatn).
Bókin er ekki einungis gífurlega spennandi og
heillandi, heldur knýr hún lesandann til að hugsa um
hinstu rök mannlegrar tilvistar, um hugtök eins og
tíma og upphaf / uppruna / upptök (source) í hinni
víðustu merkingu. Líkt og Mclntyre ferðast um hug-
lægar víddir, ekki síður en í tíma og rúmi, á ferð sinni
með Mayorunafólkinu, þá fær lesandinn að hugsa um
ýmsar grundvallarspurningar þessa lífs okkar frá
algjörlega nýju sjónarhorni svo mann hnykkir við.
Hver er uppspretta okkar og alls sem er og hver er
endirinn? Eða eru þetta kannski og hafa alltaf verið
óhlutbundin (abstract) hugtök? Og sé svo, hver eru þá
takmörk okkar, samanber hina duldu „hæfileika"
Mclntyre að skynja hugsanir?
Þetta er bók sem aldrei skilur við þann sem hefur
lesið hana. Burtséð frá heillandi efniviðnum er hún
áleitin fyrir þær sakir að hér verður venjulegur „jarð-
bundinn" maður fyrir reynslu sem fólk les yfirleitt
um í skáldsögum þannig að áleitin spenna myndast
milli hins hlutbundna hversdagsleika vestræns þjóð-
félags og heims sem er okkur hulinn en sem við vit-
um þó alltaf af. Það er heimur hins dulúðuga, „myst-
íska“, heimur Amazon sem nútímamaðurinn er á
góðri leið með að eyða á sama hátt og hann er að eyða
hinum duldu lendum eigin hugar og tilvistar.
Sigurborg Hilmarsdóttir
Þrjá bækur í lífi mínu
Sumar bækur eru þannig
að lífið verður ekki samt
eftir lestur þeirra. Þær
fylgja manni æ síðan. Ein
af þeim bókum sem búið
hafa með mér síðan ég las
hana fyrst um fermingar-
aldur er danska skáldsag-
an Ditta mannsbarn eftir
Martin Anderson Nexp
sem kom út í Danmörku
1923 en í íslenskri þýðingu Einars Braga 1948-1949.
(Endurútgefin 1984). Þetta er löng saga, á sjötta
hundrað síður með smáu letri og lýsir ævi öreiga-
stúlkunnar Dittu frá því hún verður til fyrir slysni í
jóskri sveit af því að móðir hennar fékk far í vagni
með óðalsbóndasyni til að forðast umhlaupandi
stráka, þar til Ditta deyr útslitin, rúmum þrjátíu árum
síðar í fátækrahverfi í Kaupmannahöfn. Misskipting
og stéttabarátta eru rauðir þræðir sögunnar, litríkt
persónusafn hennar verður lesandanum ógleyman-
legt ekki síst stjúpfaðir Dittu, ekillinn Lars Peter sem
af fremsta megni veitir henni hlýju og öryggi í harðn-
eskjulegum heimi. Sögunni af Dittu lýkur á spurning-
unni: Tókst henni að mýkja mannleg hjörtu?
Víkur nú sögunni austur á Eskifjörð 1965. Það var
mikið blessað síldarsumar og gnægð af síld, vinnu og
peningum. Síldarsaltendur á staðnum ákváðu að það
borgaði sig að greiða úr eigin vasa fyrir næturvakt á
símstöðinni ( sem annars var lokuð frá klukkan tíu á
kvöldin til hálf níu á morgnana) ef ske kynni að
talsími gæti á einhvern hátt greitt fyrir síldarsöltun.
Var ég svo heppin að fá aukavinnu við þessar nætur-
vaktir á símanum til skiptis við aðrar skólastúlkur.
Þetta var mjög létt starf, ekki afgreidd nema fáein
símtöl á nóttu, björt og blíð austfirsk sumarnótt fyrir
utan gluggann og til að stytta mér stundir las ég
Heimsljós, söguna af Ólafi Kárasyni Ljósvíkingi, á háu
næturvinnukaupi. (Sá sem gæti fengið þvílíka at-
vinnu nú til dags !!) Ekki þarf að orðlengja það að saga
Ólafs allt frá því að faðir hans sveik móður hans og
bæði sviku drenginn til þess er sól upprisudagsins
skein yfir hinar björtu leiðir og fegurðin ríkti ein
hefur verið í mínu andlega farteski síðan og einna
fyrirferðarmest þess sem þar er að finna.
Það eru liðin á milli þrjátíu og fjörutíu ár síðan ég
las fyrst um Dittu og Ólaf. Satt að segja hélt ég að ég
væri búin að lifa í svo mörg ár og lesa svo margar
bækur að það væri liðin tíð að þær hrifu hug minn
jafn gersamlega og þá. En viti menn. Fyrir tveimur
árum gaukaði vinkona mín að mér vasabrotsbók á
ensku og sagði: „Þessi er svo góð, þú verður að lesa
60
BÓKASAFNIÐ 25. ÁRG. 2001