Læknaneminn - 01.07.1967, Qupperneq 17

LÆKNANEMINN
n
Halldór Þormar, dr. phil.:
Veirur, gerð þeirra og eiginleikar
Á síðari hluta 19. aldar urðu
miklar framfarir í sýklarannsókn-
um. Þá tókst að sýna fram á, að
ýmsir algengir sjúkdómar í dýr-
um og mönnum orsökuðust af
ákveðnum tegundum baktería.
Aðferðir voru fundnar til þess að
hreinrækta bakteríutegundir í
ýmisskonar uppleystu æti. Þær
voru rannsakaðar í smásiá og að-
greindar með nýjum litunarað-
ferðum. Fljótlega kom þó í ljós,
að aðferðir þessar voru ekki ein-
hlítar til rannsókna á öllum
sýklum. Pasteur tókst ekki að
rækta sýkla þá, sem valda hunda-
æði, í neinu þekktu bateríuæti.
Ivanowski gerði þá athugun árið
1892, að sýklar, sem valda tigla-
sýki tóbaksplöntunnar, fóru auð-
veldlega í gegnum bakteríuþéttar
síur. Beijerinck staðfesti þessa
athugun árið 1897, og dró þá
ályktun, að sýklar þessir væru
miklu smágerðari en bakteríur og
gekk jafnvel svo langt að álíta, að
hér væri um að ræða smitandi líf-
vökva (contagium vivum fluidum).
Löffler osr Frosch sýndu fram á
það árið 1898, að sýklar, sem valda
gin- og klaufaveiki í nautgripum,
haga sér á sama hátt, og enn
fremur, að þeim fjölgar mjög í
líkama sýktra dýra, en hins vegar
ekki í neinu þekktu bakteríuæti.
Walter Reed sýndi fram á það ár-
ið 1901, að gulusóttarsýklar voru
af sama tæi. Smám saman kom
í Ijós, að sýklar margra algengra
smitsjúkdóma í mönnum, dýrum
og plöntum voru í hópi hinna smá-
gerðu sýkla, sem brátt var gefið
nafnið vírus eða veirur. Fátt var
vitað um eðli og gerð veira á þess-
um fyrstu árum annað en það, að
þær fóru í gegnum fíngerðustu
bakteríusíur og sáust ekki í
beztu smásjám, sem þá voru til.
Hlutu þær bví að vera örsmáar.
Þær uxu ekki í unnleystu svkla-
æti heldur einvöngu í lifandi
frumum, sem sýktust og dóu af
völdum beirra.
Árið 1935 tókst Stanlev að svna
fram á, eftir umfanvsmiklar rann-
sóknir, að tivlasýkiveiran var að
langmestu leyti gerð af eggja-
hvítuefnum, en að nokkru levti af
kjarnasýru. Þar með hófst mikið
framfaratímabil í veirurannsókn-
um. Við tilkomu nvrrar tækni á
ýmsum sviðum onnuðust nviar
leiðir til margs konar rannsókna
á eiginleikum og gerð veira. Má
þar til dæmis nefna vefiagróður-
tæknina, sem hefur valdið ger-
bvltingu í öllum rannsóknum á
dýraveirum, og rafeindasiána. sem
hefur ekki einuneis gert veirur
sýnilegar heldur einnig bær sam-
eindir, sem þær eru gerðar af.
Ennfremur má nefna nviungar í
lífefnafræðilegum rannsóknarað-
ferðum, svo sem notkun geisla-
virkra efna o. s. frv. Rannsóknir
þessar hafa stórlega aukið bekk-
ingu manna á efnasamsetninvu
veira og innri gerð og á líffræði-
legum eiginleikum heirra og sam-
skintum við hýsilfrumur. Þessi
þekking hefur síðan stuðlað að
auknum skilningi á hegðun veira