Læknaneminn - 01.07.1967, Blaðsíða 18

18
LÆKNANEMINN
í líkama sjúkra dýra og plantna
og auðveldað rannsóknir á veiru-
sjúkdómum.
I því, sem hér fer á eftir, mun
gerð og eiginleikum veira lýst í
stórum dráttum. Verður eingöngu
f jallað um dýraveirur, en það skal
tekið fram, að enginn grundvall-
armunur er á dýra- og plöntuveir-
um. Þess er ekki kostur að gefa
ýtarlega lýsingu á veirum og
hegðun þeirra í þessu stutta yfir-
liti. Því er öllu fremur ætlað að
vera hvatning til frekari lesturs
fræðilegra bóka og vísindagreina
um þetta efni.
Gerð veiruagna.
Veirur eru einkum gerðar af
tvenns konar efnum, kjarnasýru
og eggiahvítuefnum. Hver veiru-
tegund hefur annað hvort ríbónu-
kleinsýra fRNA) eða deoxírí-
bónúkleinsýru fDNA), en aldrei
hvorttveggja. Til dæmis er RNA í
veiruögnum mænusóttarveirunnar,
en DNA í herpes veiruögnum.
Kiarnasýruþráðunum er komið
fyrir nálægt miðju veiruagnarinn-
ar, og eru þeir umluktir af og
stundum í efnasamböndum við
eggiahvítuefnin. Eggjahvítusam-
eindunum er raðað saman á mjög
reglubundinn hátt umhverfis
kiarnasýruna, en með ýmsu móti
eftir bví, hver veirutegundin er.
í mörgum veirum mynda eggja-
hvítusameindirnar reglulega
margflötunga (cubic symmetry).
I öðrum vefiast þær á reglubund-
inn hátt utan um kiarnasýrubráð-
inn líkt og gormar (helical
symmetrv). Eggiahvítuhylkið,
sem umlykur kjarnasýru veiru-
aenirnar, kallast capsid (úr
grísku capsa, sem þýðir kassi) og
hylkið með kjarnasvrunni í kall-
ast nucleocapsid. Margar veiru-
agnir eru eingöngu gerðar af
kjarnasýru og eggjahvítuhylki,
nucleocapsid þeirra er nakið.
Dæmi um slíkar veirur eru mænu-
sóttarveirur og aðrar enteroveir-
ur, sem eru nálægt 25 ni/i í þver-
mál. Þessar veirur eru reglulegir
margflötungar að lögun og hlað-
ast auðveldlega saman í krystalla,
til dæmis inni í frymi eða kjarna
hýsilfrumnanna. Aðrar tegundir
veira eru þannig gerðar, að
kjarnasýran og eggjahvítuhylkið
þ. e. a. s. nucleocapsid þeirra, eru
umlukt belg eða hjúpi (envelope),
sem er í rauninni ummyndað
frumuhýði hýsilfrumunnar. Hjúpur
þessi er gerður af fituefnum, auk
eggjahvítuefna. Þær veiruagnir,
sem eru þaktar slíkum hjúpi, og
sem við getum nefnt hjúpveirur,
eru venjulega mjög misstórar og
óreglulegar að lögun, þótt oftast
séu þær nokkurn veginn kúlulaga.
Slíkar veiruagnir mynda því ekki
krystalla heldur óreglulegar hrúg-
ur, þar sem magn (koncentration)
þeirra er mikið. Dæmi um hjúp-
veirur eru herpes- og inflúenzu-
veirur. Nucleocapsid herpesveira
er reglulegur margflötungur. og
er hann bakinn h júpi 120—180 m/i
í bvermál. Nucleocapsid inflúenzu-
veira er hins vegar gormlaga og
er bakið hjúpi, sem er 80—120 m,u.
í þvermál.
Fullmynduð veiruögn (virion)
getur þannig verið með þrennu
móti, að minnsta kosti. Nucleocap-
sid hennar er annað hvort byggt
upp sem margflötungur eða gorm-
ur, og margflötungurinn er annað
hvort nakinn eða hjúpaður. Allar
gormlaga dýraveirur, sem bekkt-
ar eru, eru hiúpveirur. en til eru
naktar, gormlaga plöntuveirur.
Flestar þekktar dýraveirur eru í
einhverjum hinna þriggja hópa,
sem að framan er lýst (sjá 1.
mynd). Aðrar, meðal annars