Læknaneminn - 01.07.1967, Síða 24

LÆKNANEMINN
BI,
gætum við í rauninni aðeins
athugað tvennt, áreitið (stim-
ulus) og viðbragðið eða and-
svarið (response). Þetta er sitt
hvor endinn á viðbragðsboganum.
Áður höfðu verið gerðar nokkrar
tilraunir í þessum dúr og eru þar
merkastar tilraunir Rússans
Pavlovs og samstarfsmanna hans.
Pavlov gerði tilraunir með við-
bragðsbogann og sýndi hvernig
nýjar viðbragðsbrautir verða til,
þ. e. a. s., hvernig ný viðbrögð
lærast. Niðurstöður af tilraunum
hans birtust fyrst árið 1904. Með
tilraunum sínum lagði Pavlov
grundvöllinn að lærikenningum
(learning theories) síðari tíma,
sem eru undirstaða atferlislækn-
inga.
Prægust er tilraun Pavlovs með
hundinn: Hann batt niður hund,
gerði op á vélinda hans, þannig
að munnvatn gæti dronið niður í
þar til gert mælitæki. Síðan sýndi
hann hundinum kjötbita. Ósjálf-
rátt kom vatn í munninn á hund-
inum. Þetta er eðlilegt viðbragð,
og hér er bað nefnt óskildagað
viðbragð. 1 hvert skipti, sem
Pavlov sýndi hundinum kjötið,
kom vatn í munninn á honum.
Eftir nokkur skinti tók Pavlov
unp á því að hringja biöllu rétt
á.ður en kiötið birtist hundinum.
Eftir nokkur skinti fór vatn að
koma í munninn á hundinum um
leið og biallan hrinvdi. Eftir enn
nokkrar tilraunir hætti Pavlov al-
giörlega að sýna hundinum kiötið,
en biallan hringdi aðeins. Eftir
sem áður kom vatn í munninn á
hundinum, er bjallan hringdi.
Hundurínn hafði lært að breaðast
við biöllunni á sama hátt og kjöt-
inu. Viðbragð hans við biöllunni
er nefnt skildagað viðbragð eða
skilvrt, vegna þess, að skilyrði
fyrir því, að það myndist, er ná-
lægð bjölluhljómsins, sem við hér
nefnum skildagaða áreitið, við
kjötið, sem er óskildagaða áreitið.
Á sama hátt gætum við hugsað
okkur mann, sem brennir sig á
fingri og kippist við. Þarna er
óskildagað áreiti og óskildagað
viðbragð. Ef við nú hringjum
bjöllu í hvert skipti, rétt áður en
hann brennir sig á fingrinum,
endar það með því, að hann kipp-
ist við er hann heyrir bjölluhljóm,
og við höfum myndað hjá honum
skildagað viðbragð. Þessi tegund
skildögunar er nefnd klassisk skil-
dögun. Vegna tengsla sinna við
óskildagaða áreitið öðlast skil-
dagaða áreitið þá eiginleika að
vekja sama eða svipað viðbragð
og hið óskildagaða.
Árið 1911 setti bandaríski sál-
fræðingurinn Thorndike fram
kenningar í svipuðum dúr, en til-
raunir hans voru þó með nokkrum
öðrum hætti. Aðferð hans er nefnd
verkfæris- eða tækisskildögun
(instrumental conditioning), en þar
getur tilraunadýrið stjórnað því
með atferði sínu, hvort þæ.gilegt
eða óþægileg áreiti er sett fram.
T. d. kennir hann mús að greina
hu.gtakið 2 með því að hafa ætíð
geymdan mat á bak við lúgu með
mynd af einhverju tvennu (2
hringir, 2 þríhyrningar o. s. frv.)
en aldrei á bak við lúgur með 1
eða 3 einingum á. Þannig verð-
launar hann músina og hún lærir
að tengja hugtakið 2 við verð-
launin. Á sama hátt gæti hún að
s.iálfsögðu lært af biturri reynslu,
ef hún fengi alltaf rafmagnslost í
hvert skipti, er hún opnaði lúgu
með 2 einingum á.
Frægar eru tilraunir Thorndikes
með köttinn. Hann hafði kennt
honum að finna mat sinn á bak
við ákveðna lúgu og kötturinn
gekk orðið hiklaust að mat sín-