Læknaneminn - 01.11.1974, Blaðsíða 48

þeim árum, svo rétt er að athuga hvað annálar hafa
til málanna að leggja:
1791: Innkom um sumarið skæð sótt með framandi
hvalfangaraskipi í Helgafellssveit undir Jökli og
eyðilagði þar í sókn 80 manns, en í Ballarár 30 á
stuttum tíma. Lágu þeir, sem úr sótt þessari
deyðu, ei stórt yfir 2 dægur. Lá hún niðri um
veturinn.
1792: Sú umgetna sótt færðist nú um Suður- og
Norðurland, en þess er ei getið, að hún væri
mannskæð. (I. a. V.).
1791: Mannheillir að kalla sæmilegar. Þó hreyfði sér
um mikinn hluta lands með hundadögum landfar-
sótt með catarral feber, so fólk lagðist víða, en dó
ei margt. Um sumarið gekk taksótt, sem út kom
með Stykkishólmsskipi. Varð hún þar mannskæð.
1792: Mannheillir að meðallagi. Meslingasótt gengur
fyrir sunnan. Á stuttum tíma deyja 17 manneskj-
ur úr henni í Mýrasýslu, 30 á viku í sóknum séra
Olafs prófasts á Ballará í Dalasýslu. Rauðir flekk-
ir sýna sig um hörundið, og fylgja þeir lengi
þeim, sem af lifa (Esp.).
1791: Mannskæð taksótt kom fyrst upp í Helgafells-
sveit, sem í þeirri sömu burttók yfir 60 mann-
eskjur, dreifði sér síðan yfir Snæfells-, Dala-,
Hnappadals- og Mýrasýslur allt að Hvítá. I henni
burtkallaðist margt fólk, flest af því í Snæfells-
sýslu. Þessi sótt gekk síðan um allt landið, þó
vægari, þegar á leið, en hélzt við yfir 3 ár og var
mjög skæð á fólki, sem aldurshnigið var orðiö
en einkum því, sem stóð upp á sitt bezta“ (V, III,
innskot með hendi Hannesar biskups).
Aðeins einn annálanna (Esp.) telur mislingasótt
á þessum árum, en setur ranglega manndauðann í
Mýra- og Dalasýslu 1792 í stað 1791. Höfundur
þessa annáls segir rauða flekka koma á hörundið
sem fylgi þeim lengi er af lifa, og er það í samræmi
við lýsingu Sveins Pálssonar á afturbata sjúkling-
anna á Ölvaldsstöðum, en hann sá að minnsta kosti á
einum þeirra greinilega rauðbrúna flekki í andlitinu.
Nú er það engan veginn regla við mislinga að út-
brotin standi lengur en fáa daga og oft geta þau
verið horfin á andliti þegar þau síðustu gera vart
við sig á fótunum. Það getur þó komið fyrir að leif-
ar útbrotanna sjáist í lengri tíma eftir að veikin er
um garð gengin og er þá orsökin, að litarefni húðar
(melanin) sest í blettina eða þá að smáblæðingar
hafa komið í útbrotin og eru þá leifar blóðlitarefn-
isins lengur að hverfa. Það er þetta síðar nefnda sem
vert er að haga í huga, vegna þess hve almennur
C-vítamínskortur var á þessum tímum. En annálarn-
iri koma ekki með neitt nýtt sem Sveini Pálssyni var
ekki kunnugt um, þessvegna breyta þeir engu þar
eð mjög ólíklegt er að mislingar hafi verið orsök
lungnabólgunnar sem ótvírætt var þá á ferðinni. Og
að það er ekki með öllu útilokað að rauðir hundar
hafi verið samferða henni síðara árið.
Það eru því engar ótvíræðar heimildir til fyrir
því að mislingar hafi gengið hér á 18 .öld, og á 19.
öld er þeirra fyrst getið hér 1846. Af tilefni komu
þeirra gefur Jón landlæknir Thorstensen út „Stuttan
leiðarvísi um hvernig skuli fara með meslinga-sótt“
1846. Þar segir að mislingar séu „snemma í apríl-
mánuði, komnir út hingað með fyrsta skipi er kom
í Hafnarfirði; höfðu sjómenn nokkrir haft þá á leið-
inni út hingað, en ekki gátu þeir um það þegar þeir
komu, að þeir væru veikir, enda var sóttin svo létt
á þeim, að þeir gátu geingið að öllum verkum sín-
um. Skömmu síðar feingu nokkrir þar í kringum
kaupstaðinn kvefsótt, er þeir svo kölluðu, og sá ég
leingi aungvan þeirra, fyrr en ég af tilviljun átti leið
um í Hafnarfirði þann llta þessa mánaðar;1 þekki
ég þá meslingasótt á einum manni, og seinna komst
ég að því, að fleiri höfðu haft þar sömu veiki á und-
an, þó ekki þunga, og haldið að vera mundi kvef-
sótt.“ — „Seinna hefir sóttin stungið sér niður á fleiri
bæum þar í firðinum, og nýlega hafa innlendir menn
verið fluttir í land af fiskiskútunum, er feingið höfðu
þessa sótt af þeim útlendu, er með þeim voru; enda
er ei mögulegt að hindra útbreiðslu hennar, þegar
þeir menn sem hafa hana, eða nýlega hafa haft, ekki
fást til að halda sér inni í húsunum, og þykjast eiga
frjálst að vera úti þegar þeir geta, standa í sölubúð-
um og vera í samblendi með öðrum mönnum. Þar
mér nú ei þykir það fjarri líkindum, að sótt þessi, ef
til vill, kunni að breiða sig út, og enda víða um
land, þótti mér vel til hlíða að gefa löndum mínum
stuttlega ávísun um, hvornig með hana eigi að fara“
(21, 1-2).
1 Af þessu sést að prentvilla er í undirskrift leiðarvísisins,
sem er „Reykjavík þann 21. maí 1849. J. Thorstensen“, en
hlýtur að eiga að vera 1846.
36
LÆKNANEMINN