Læknaneminn - 01.11.1974, Blaðsíða 46

létust 20 manns á rúmri viku, og er það há tala jafn-
fátt og fólkið er á þessu svæði“ (9, 94). „Að öllum
líkindum — og sarna segir í skýrslu landlæknis — er
hér um að ræða sama sjúkdóm og geisaði á Vestur-
landi í fyrra og getið er í dagbók ágústmánaðar það
ár. Menn veiktust fyrst með áköfum sting, sem
stundum var í öllu bakinu, stundum undir öðru-
hvoru síðubarðinu eða fyrir hjartanu. Stundum
lagði hann fyrir þindina (Mediastino antico), en
oftast var stingurinn undir öðru hvoru herðablaðinu
og lagði niður undir handarkrikann og fram fyrir
brjóstið. Flestir fengu einnig sáran höfuðverk og
margir ákafar þrautir í fætur, sem lagði unp í legg-
ina, og sumir fengu beinverki (Flodsmerter) í alla
útlirni. Brj óstþrautirnar voru svo sárar, að menn
gátu ekki dregið andann meir en að háifu leyti nema
með háldjóðum, og engdust menn af kvölunum líkt
og ormar. Æðaslátturinn var mjög tíður um hríð,
en fyrr en varði varð hann hægur cg afllaus, án þess
að þrautirnar minnkuðu, enda héldust þær við af
áköfum hósta. Að lokum fengu menn óráð og
dóu . . .“ „Margir þeirra létust innan sólarhrings,
frá því að þeir veiktust, og fæstir lifðu af 3 dægur.
Þeir sem lifðu af fyrstu þrjú dægrin, komust flestir
til heilsu, en urðu að liggja rúmfastir 6-8 vikur og
jafnvel lengur“ (9, 95). „Allt um þetta voru þeir
margir, sem veiktust ekki meira en svo, að þeir voru
lengstum á fótum. Þrautir þeirra voru auðvitað
miklu vægari en hinna og oft óstöðugar. Þeir höfðu
enga matarlyst og þrálátan, vægan hita. Sjúkdómur-
inn rénaði með svita og útslætti.“ (9, 95-96). „Ég
var svo lánsamur, að einungis einn maður dó af
þeim 20 sjúklingum, sem ég stundaði. Hann ofkæld-
ist og lést af andþrengslum. Ef rangt eða gálauslega
var farið með sjúklingana, voru algengustu eftir-
köstin tærandi hitasótt (Febris hectica) með nætur-
svita og þrálátum hósta.“ — „Einskis útsláttar varð
vart á þeim er dóu, en flestir hinna fengu hálfkláða-
kennd útbrot og kýli hér og þar um kroppinn. Á 6 af
sjúklingum mínum, sem sumir lögðust aldrei, sáust
greinilegir mislingaflekkir í andliti, á hálsi, herðum
og brjósti, sem þó fylgdu engu tilteknu sjúkdóms-
stigi. Allir sem slíkir flekkir sáust á, veiktust minna
en hinir. Undir mánaðamótin fór veikin að réna hér
um slóðir, en þá fór hún að stinga sér niður víða um
sveitirnar. Ég læt ekki af þeirri skoðun minni að
liér sé um að ræða (dulbúna) mislingasótt, en ásamt
mislingunum sé Febris rheumatica eða brjósthimnu-
bólgubróðir (falsk Pleuritis), sem báðar eru tíðar
farsóttir hér.“ (9, 96).
Lýsingin ber með sér að þeir sem þyngst veikjast
hafa verið með taksótt eða taklungnabólgu (pneu-
monia crouposa), sem er nú ekki það lungnabólgu-
form er tíðast fylgir mislingum, auk þess sem misl-
ingaútbrotin eru yfirleitt því meiri sem sóttin er
þyngri. Það verður því helst ráðið af lýsingu Sveins
að tveir faraldrar hafi verið samtímis á ferðinni,
taksótt og einhver meinlaus útbrotafaraldur, ef til
vill rauðir hundar eða hlaupabóla.
Niðurstaðan af þessum athugunum á áliti hinna
fyrstu íslenzku lækna á bráðum útbrotasóttum öðr-
um en bólu er að ekki er treystandi nafngiftum eins
og flekkusótt, mislingum og skarlatssótt einum sam-
an. Ef engin frekari lýsing á faraldrinum fylgir, þá
verður ekki sagt með vissu hverskyns hann sé. Ut-
brotasóttarfaraldur, sem fer fljótt yfir og tekur nær
alla heimilismenn og er einkum hættulegur börnum
innan við tveggja ára aldur og gamalmennum er
vafalítið mislingar. Skarlatssólt verður aldrei jafn
almenn og mislingar, hún tekur oftast fáa á hverju
heimili, aðallega á aldrinum 2—30 ára, og fer hæg-
ar yfir. Ef getið er um hreistrun mælir það með
skarlatssótt, en hálsbólgueinkenni ein sér nægja
ekki til að greina skarlatssótt frá venjulegri háls-
bólgu né barnaveiki. Með þessi atriði í huga hef ég
reynt að tína úr frásögnum annála og annarra heim-
ilda þá faraldra, sem allar líkur eru til að hafi verið
mislingar og skarlatssótt.
Misliniftir (morbilli)
1389: Fór krefðusótt, andaðist margt manna (IX).
Sótt og manndauði mikill (VIII). Kynjasótt um
allt ísland svo áköf að varla varð sjálfbirgt á bæj-
um og dó ekki margt fólk úr (VII).
Ef krefðusótt og kynjasótt er sami sóttarfaraldur,
sem mér er nær að halda þrátt fyrir það sem á milli
ber um manndauðann í þeim, þá er mjög sennilega
um mislinga að ræða.
1644: Þetta sumar kom sótt út á Eyrarbakka, þá ó-
venjuleg hér í landi, hverja Danskir kalla messling,
og gekk yfir allt landið, varð mjög mannskæð
34
LÆKNANEMINN