Læknaneminn - 01.11.1974, Blaðsíða 18

Heilahimnubólga
Nokkur atriði frá sýkladeild Rannsóknastofu Háskólans
Kristín E. Jónsdóttir og Arinbjörn Kolbeinsson
Á s. 1. vetri var haldinn fræðslu-
fundur á Landspítalanum um
heilahimnubólgu. Stóðu að hon-
um barnadeild Landspítalans og
sýkladeild Rannsóknastofu Há-
skólans. Þáttur sýkladeildar á
þessum fundi var:
1) Yfirlit yfir helstu sýkla, sem
valdið geta heilahimnubólgu, far-
aldursfræði þeirra, smitnæmi og
feril í líkama hins sýkta.
2) Yfirlit yfir þær bakteríur,
sem ræktast hafa úr innsendum
mænuvökvum á Rannsóknastofu
Háskólans s. 1. 10 ár.
3) Nokkrar leiðbeiningar um
sýklaleit í mænuvökva, geymslu-
þol og nauðsynleg ræktunarskil-
yrði þeirra sýkla, sem oftast valda
heilahimnubólgu.
4) Nokkrar ábendingar um
kosti og galla mismunandi sýkla-
lyfja gegn heilahimnubólgu.
Fara þessi atriði hér á eftir.
1. Hélstu sýlilur, sem
vuldift netu heilu-
himnubólgu
Allmargar bakteríur geta vald-
ið heilahimnubólgu, en 3 eru
langalgengastar:
a) neisseria meningitidis
b) streptococcus pneumoniae
c) hemophilus influenzae.
Sýklar þessir hafa aðsetur í efri
loftvegum, koki og nefkoki, og
getur hlutfallstala heilbrigðra
smitbera verið allhá fyrir alla
þessa sýkla. Ur koki og nefkoki
geta sýklar þessir komist inn í
blóð- eða sogæðar og síðan í
heilahimnur. Þeir hafa allir þá
eiginleika, að komast auðveldlega
inn í vefi, þegar þeir eru í smit-
næmu (virulent) formi, og þeir
valda allir bráðum bólgum.
Neisseria meningitidis. Skað-
lausar neisseriae (gramneikvæðir
diplococci) eru að jafnaði í efri
loftvegum fólks. Neisseria menin-
gitidis er einnig nokkuð algeng
þar, án þess að valda sjúkdómi, en
í einstaka tilfelli komast þessir
sýklar í hlóð og þaðan til mis-
munandi líffæra, s. s. heilahimna,
nýrnahettna, húðar, lungna, liða
og miðeyrna. Til er einnig, að
þeir haldi sig að mestu í blóði,
og veldur það flóknu og vand-
greindu sjúkdómsformi. Bráðasta
form sýkingar af völdum n. men-
ingit. er heilahimnubólga með
nýrnahettulömun (sj úkdómsmynd
Waterhouse- Friederichsen). Oft-
ast eru samfara þessu formi
dreifðar smáhúðblæðingar, sem
orsakast af blóðsegum í smáæð-
um, og er stundum hægt að rækta
sýkilinn úr þeim. N. meningit.
myndar hjúpa, er vekja nokkrar
mismunandi gerðir mótefna.
Flokkast sýkillinn eftiri þeim í
gerð A, B, C, D, E, X, V, og Z.
Gerð (grúppa) A er algengust, og
getur valdið faröldrum af heila-
himnubólgu. Hinar gerðirnar
finnast í einstökum sjúkdómstil-
fellum. Mótefni gegn hjúpum auð-
velda innbyrðingu á sýklinum í
hvít hlóðkorn. Sýklar þessir
mynda endotoxin, sem talið er, aÖ
valdi m. a. æðaskemmdum og eigi
e. t. v. þátt í myndun fyrrnefndra
blóðsega. Heilahimnubólga af
völdum n. meningit. hefur ekki á-
kveðna aldursdreifingu, heldur
finnst nokkuð jafnt hjá börnum
og fullorðnum.
Streptococcus pneumoniœ
(diplococcus pneumoniae) er
gram-jákvæður, eilítið ílangur og
hanga oftast 2 saman á endunum,
til er líka, að hann myndi keðjur
eða sé stakur. Hann hefur hjúp,
þegar hann er í smitnæmu forini-
Eru til 75-80 mismunandi gerðir
hjúpa, sem eru mótefnavekjandi.
Flokkast str. pneum. eftir þessu i
gerð (typu) 1, 2, 3 o. s. frv. Smit-
megin (virulens) sýkilsins er þvi
meira sem hjúpurinn er stærri og
er yfirleitt talið mest hjá gerð 3.
Smitleið þessara sýkla er oftast
frá efri loftvegum niður í lungu
og þaðan í hlóð. Úr blóði geta
þeir komist til ýmissa líffæra og
valdið sýkingu í heilahimnum,
liðum, hjartalokum og víðar. I
vökvafylltum holrúmum eiga hvít
blóðkorn erfiðara með að inn-
byrða þá en í vefjum, og fjölgar
þeirn því ört þar. Heilahimnu-
16
LÆKNANEMINN