Læknaneminn


Læknaneminn - 01.11.1974, Blaðsíða 10

Læknaneminn - 01.11.1974, Blaðsíða 10
Þróun kynferðis Sigurður S. Magnússon, lceknir Ef skýra á frá því helsta, sem vitað er um kyn- ferðisþróun mannsins, þarf að rifja upp þá félags- legu, sálfræðilegu og sómatísku þætti, sem ákvarða kynferði einstaklings og bvernig hann skynjar kyn sitt og annarra. Líkamleg kyneinkenni eru oftast augljós við fæðingu og eru ytri kynfæri þar höfð til marks. Þróun ytri kynfæra í átt til karls og konu ákvarðast af gerð kynkirtilsins, sem svo aftur ákvarðast af erfðaþáttum (litningamynstri). Þegar á fósturstiginu hafa kynhormónar lykilhlutverki að gegna í þróun kynferðis. I frumbernsku er lagður grundvöllur að því hvernig barnið skynjar sitt eigið kyn (hið psychosexuala kyn eða „core gender inden- tity“). Talið er, að litningar einstaklingsins, kyn- kirtlar eða líkamlegt kyn hafi mjög lítil áhrif á þessa skynjun barnsins. Aðalatriðið er sennilega hvaða kyn (hið psychosexuala kyn eða „core gender iden- lærir svo kynhlutverk sitt af sífelldum áróðri og áhrifum frá umhverfinu. Ekki er vitað hvernig þetta gerist, en margvíslegar kenningar eru til um þetta efni. Ovíst er hvort líffræðileg áhrif skipta þarna máli. Þróun kynhlutverksins er að mikhi leyti háð umhverfi barnsins og þar ráða norm samfélagsins miklu. Að vísu skipta ólík æxlunarhlutverk karla og kvenna miklu máli. Kynstarfsemi á rætur að rekja til lífeölisfræðilegra ferla, en kynhegðun manna er hluti af félagslegri hegðun þeirra og hún er miklu háðari félagslegum og sálfræðilegum atriðum en kynhegðun annarra dýrategunda. Arfbundið hynferði. Þegar talaö er um arfbundið kynferði er átt við ákveðna niðurröðun litninga í frumum líkamans. Mannsfrumur hafa yfirleitt að geyma 46 litninga, 44 samstæður (autosom) og 2 kynlitninga. Hjá kon- um eru þeir XX, en hjá körlum XY. Arfbundið kyn má ákvarða á ýmsan hátt. Sýna má fram á arfbundið kyn einstaklings með því að ákvarða kynkrómatíniÖ. Kynkrómatínið (Barr’s body (1949)) er lítil klessa af DNA (desoxyribonúkleinsýra), en úr henni eru genin og þá einnig krómósómin gerð. Barrdoppan er venjulega yst í frumukj arnanum, nálægt kjarna- himnunni og litast á sérstakan hátt með lútsækn- um (basofil) litum. (mynd 1.). Kynkrómatín- ið er í öllum frumutegundurn líkamans, en sýni er venjulega tekið úr munnslímhúð. I konum með eðlilega genotypu er venjulega kynkrómatín i 25-40% af frumum munnslímhúðarinnar. Eru kon- ur þær sagðar jákvæðar hvað snertir kynkrómatín. Karlmenn hafa hins vegar ekkert kynkrómatín i frumukjarna og því er sagt, að genotypiskur karl- maður sé neikvæöur hvað snertir kynkrómatín. Ef unnt á að vera að sýna fram á kynkrómatín þurfa 2 eða fleiri X-litningar að vera til staðar. Þess vegna sést kynkrómatín hvorki hjá einstaklingi með kyn- litningana XY (venjulegur karlmaður) né XO (sjúk- dómsmynd Turners). Ef fleiri en 2 kynkrómósóm eru í kjarnanum þá eru kynkrómatínin fleiri en 1- Ef til vill er Barrdoppan gerð úr þeim X-litning, sem er genetiskt óvirkur. Lyon setti 1961 fram þá til- gátu, að annar X-litningurinn hjá konum með eðli- lega litningaröð væri genetiskt óvirkur. Hann verðul’ það snemma á fósturskeiðinu og helst þannig fram- vegis í viðkomandi frumu, svo og í þeim frumum sem frá henni eru komnar. Hjá konum með eðlilega litningaröð (genotypu) sjást svokallaðir „trommu- kjuðar“ (,,drumsticks“) í u. þ. b. 2.5% af neutrofil hvítum blóðkornum, en hins vegar ekki hjá karl- mönnum með eðlilega litningaröð (mynd 2). „Kjuð- ar“ þessir eru ávalir eða egglaga og tengjast frumu- kjarnanum með stilk. Hlutverk þeirra er óljóst, en þeir eru í nánum tengslum við X-litninginn. Sjaldan sjást margir kjuðar í sömu frumu, jafnvel þótt X- litningarnir séu fleiri en 2. Einnig er unnt að athuga 8 LÆKNANEMINN
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72

x

Læknaneminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Læknaneminn
https://timarit.is/publication/1885

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.