Læknaneminn - 01.04.2004, Blaðsíða 37

1
Trausti
Óskarsson
Siðleysi í læknadeild
Starf lækna er margbrotið. Það krefst yfirgripsmikillar þekking-
ar á einkennum, greiningu og meðferð alls kyns sjúkdóma en
sá gagnabanki sem þeir sækja slíka þekkingu til, læknisfræð-
in, byggir á traustum grunni vísindarannsókna. Læknisfræði
virðist því fyrst og fremst vera vísindi. Á meðan námi stendur
tileinkar verðandi læknir sér vísindalegan hugsunarhátt auk
þess að öðlast reynslu og færni til þess að taka sjálfstæðar
ákvarðanir varðandi heilsu skjólstæðinga sinna. Vandamál
sjúklinga geta hins vegar verið flókin og ná oftar en ekki út fyr-
ir viðfangsefni læknavísindanna. Starf læknisins er þannig ekki
einungis fólgið í því að greina og meðhöndla sjúkdóma heldur
einnig í samskiptum við skjólstæðinga og samstarfsfólk. Því er
það svo að þó læknisfræði sé fyrst og fremst byggð á grunni
læknavísinda þá ætti læknislistin aldrei að vera langt undan
þar sem mannlegi þáttur starfsins er ekki síður mikilvægur.
Inngrip vísindanna í gang lífsins eru sífellt að aukast og þyk-
ir mörgum að helgi lífsins sé ógnað frá ótal áttum. Með aukinni
framþróun Iff- og læknavísindanna hafa mörg ný vandamál
skotið upp kollinum sem okkur er ekki tamt að leysa án þess
að hafa viðeigandi grunn hvort sem um ræðir vísindi eða sið-
fræði. Það er eðli vísinda að stuðla að nýrri þekkingu sem get-
ur nýst ískilningi á okkur sjálfum og umhverfinu. En framþró-
unarhvöt vísindanna getur stangast á við ýmis viðhorf fólks til
lífsins. Er til dæmis hægt að réttlæta einræktun í læknisfræði-
legum tilgangi eða er réttlætanlegt að gera lyfjarannsóknir á
inniliggjandi sjúklingum án upplýsts samþykkis? Innan veggja
spítala eru þverfaglegar nefndir sem taka erfiðar ákvarðanir
sem ekki er hægt að ætlast til að læknir taki uppá sínar eigin
spýtur. í slíkum nefndum eru einstaklingar sem þjálfaðir eru í
lausn siðferðilegra álitaefna. Læknir getur þó ekki alltaf vísað
erfiðum ákvörðunum til siðanefnda eða annarra fagaðila því
í starfi sínu þarf hann margoft að taka sjálfstæðar ákvarð-
anir varðandi ýmis siðferðileg vandamál. Ósjaldan takast á
hagsmunir heildarinnar og réttur og friðhelgi einstaklingsins.
Hvenær á að hætta stuðningsmeðferð á líknardeild eða gjör-
gæslu þegar veik von er um bata? Eiga allir jafnan möguleika
á bestu meðferð sem völ er á?
Til þess að leysa vandamál sem þessi á faglegan hátt er
hvorki hægt að treysta á brjóstvitið eitt né blákaldar staðreynd-
ir vísindarannsókna. Lausn siðferðilegra vandamála felst í ann-
ars konar þekkingu og þjálfun, þekkingu á bakgrunnsspurning-
um og þjálfun í að skilja hismið frá kjarnanum, leiða saman ólík
viðhorf og taka ákvörðun út frá breiðu sjónarhorni. Slík færni
gerir lækni kleift að taka ákvörðun sína á málefnalegum grund-
velli. Vegna eðlis læknisstarfsins er þessi geta læknum mjög
dýrmæt. Vanmáttarkennd gagnvart flóknum siðferðilegum við-
fangsefnum leiðir til þess að menn forðast að taka afstöðu til
þeirra og tilfinningarök verða skynsemisrökum yfirsterkari.
Sökum þess hve samofnar siðferðilegar ákvarðanatökur eru
starfi lækna og ekki síður vegna þess hve mikið leitað er til
lækna eftir afstöðu til margvíslegra siðferðilegra álitaefna vek-
ur það furðu hve lítill siðfræðiundirbúningur þeirra er á meðan
námi stendur í læknisfræði við Háskóla íslands. Engin skipuleg
kennsla fer þar fram, aðeins örfáir fyrirlestrar á öðru misseri
tengjast siðfræði og þá án þess að nemendur fái þjálfun í sið-
fræðilegum þankagangi. Hornsteinn siðfræðikennslu lækna
er að stuðla að fullnægjandi þekkingu á helstu kenningum og
viðfangsefnum siðfræðinnar og færni í að leysa ýmis siðferði-
leg vandamál áður en þau koma við sögu í læknisstarfinu.
I kennsluskrá Háskóla íslands taka nemar í hjúkrunarfræði
(þrjár einingar), sjúkraþjálfun (þrjár einingar) og tannlæknis-
fræði (ein eining) áfanga í siðfræði og/eða heimspekilegum
forspjallsvísindum. Hins vegar er í sömu kennsluskrá ekki
stöku orði vikið að kennslu í siðfræði í læknisfræði. Ekki
er hægt að kenna um skorti á kennsluefni því til eru ótal
greinasöfn og bækur um siðfræði líf- og læknavísinda, jafnvel
úrvalsefni á íslensku ef því er að skipta. Eins eru einstaklingar
sem hafa sérþekkingu á þessum efnum við störf við Háskóla
Islands.
Læknanemar þurfa eins og aðrir nemar íheilbrigðisvísindum
þjálfun í lausn siðferðilegra álitaefna. Varla er ætlast til þess
að læknar leiti til annarra heilbrigðisstétta þegar þeir standa
frammi fyrir erfiðum siðferðilegum ákvörðunum í framtíðinni?
Um þessar mundir fara fram róttækar breytingar á kennslu
í læknisfræði við Háskóla íslands. Athyglisvert verður að sjá
hvaða sess stjórnendur hafa hugsað sér kennslu í siðfræði.
Munu núverandi og verðandi læknanemar verða fulltrúar nýrr-
ar kynslóðar lækna sem hlotið hefur lágmarks þjálfun í úrlausn
siðferðilegra vandamála eða mun siðfræðin enn sem áður
falla milli rúmgafls og veggjar?
Trausti
(hirw siðprúði), 5.ár
37