Læknaneminn - 01.04.2004, Blaðsíða 26

BRÁÐIR FYLGIKVILLAR ILLKYNJA SJÚKDÓMA,
að gera segulómun um miðja nótt því óafsakanlegt er að
bíða með þá rannsókn lengur en nokkrar klukkustundir.
Yfirleitt er ráðlegt rannsaka allan hrygginn þar eð oft eru
fleiri en eitt meinvarp fyrir hendi og stundum finnast önnur
æxli sem þarfnast skjótrar meðferðar. Ef ekki er hægt að
koma við segulómun, þá er ráðlegt að taka tölvusneiðmyndir
af hryggnum með skuggaefnisgjöf í mænugang (CT
myelography). Aðrar myndgreiningarrannsóknir skortir næmi,
sértæki og nauðsynlega upplausn til að byggja meðferð á
og ætti því ekki að nota til mats á þessum vandamálum.
Mynd 1. Segulómmynd (T2-mynd) sem sýnir stórt meinvarp aftan
til í mænugangi er veldur þrýstingi á mænu.
Þess ber þó að geta að beinaskann getur hjálpað til að meta
útbreiðslu sjúkdómsins og oft máfinna merki um beineyðingu
á venjulegum röntgenmyndum.
Við mismunagreiningu þarf að hafa í huga aðrar orsakir
einkenna frá mænu, t.d. sýkingu (utanbastsígerð), brjósklos,
blæðingu og drep í mænu.
Meðferð
Þrír meginþættir meðferðar eru sterar, geislameðferð og
skurðaðgerð32.
1. Sterar
Um leið og grunur vaknar um mænuþrýsting skal hefja
sterameðferð31. Oftast er dexametasón gefið í æð. Óljóst
er hvaða skammtar eru ákjósanlegir en ráðlegt er að hefja
meðferð með stórum upphafsskammti í æð og halda síðan
áfram með smærri skammta. Yfirleitt er gagnlegt að byrja
með 10-16 mg í æð, síðan 4 mg á 6 klst. fresti og eftir það
minnkandi skammta næstu 10-14 daga.29'33. Ef um er að ræða
hratt versnandi ástand með brottfallseinkennum, mæla sumir
með mun stærri upphafsskammti, 100 mg í æð, og síðan
24 mg á 6 klst. fresti uns hægt er að koma við markvissari
meðferð30,34. Aukin hætta er á aukaverkunum ef svo háir
skammtar eru notaðir35.
2. Geislameðferð
Þetta er grundvallarþáttur meðferðar og þarf að hefja sem fyrst
eftir greiningu. Venja er að geisla 1 -2 hryggjarliði fyrir ofan og
neðan þann stað sem æxlið er á36. Árangur fer nokkuð eftir
tegund æxlis þvíað krabbamein eru misnæm fyrirgeislameðferð.
Mergæxli, brjóstakrabbamein og eitilfrumuæxli svara geislum
yfirleitt vel en aftur á móti er nýrnafrumukrabbamein dæmi um
æxli sem svarar slíkri meðferð illa.
3. Skurðaðgerð
Þó mörg æxli svari stera- og geislameðferð þá þarf að hafa
í huga að skurðaðgerð getur einnig verið gagnleg til að lina
einkenni. Ábendingar fyrir skurðaðgerð eru m.a. hratt vaxandi
einkenni, óviss greining (td. sýking ekki útilokuð), versnandi
einkenni þrátt fyrir geislameðferð og óstöðugur hryggur
(spinal instability)29. Góð regla er að hafa ávallt samráð við
taugaskurðlækni um meðferð þessara sjúklinga.
Heilameinvörp
Yfirleitt valda heilameinvörp ekki bráðum vandamálum. Oft er
um að ræða frekar hægt vaxandi einkenni, td. höfuðverk, ógleði,
uppköst og brottfallseinkenni. Stundum eru meira aðkallandi
vandamál fyrir hendi, s.s. krampar, hratt vaxandi einkenni vegna
aukins innankúpuþrýstings eða að sjúklingur hefur leitt hjá sér eða
afneitað einkennunum svo lengi að í óefni er komið. Hér verður
fjallað stuttlega um upphafsmeðferð aukins innankúpuþrýsting
vegna meinvarpa og um bráðameðferð krampa.
Heilameinvörp eru algeng en þau eru talin hrjá 20-40% allra
krabbameinssjúklinga37. Talið er líklegt að tíðni þeirra muni
aukast vegna bættrar lifunar sjúklinga með krabbamein. Oftast
eru þetta krabbamein upprunnin í lungum eða brjóstum, en
sortuæxli er þó sá sjúkdómur sem hlutfallslega oftast myndar
meinvörp í heila. í allt að 15% tilfella er uppruni meinvarpanna
ekki finnanlegur37'38. Sumar tegundir krabbameina dreifa sér
nær aldrei til heila, tam. blöruhálskirtilskrabbamein, vélinda-
krabbamein og húðkrabbamein önnur en sortuæxli.
Yfirleitt eru þessi meinvörp blóðborin og er dreifing þeirra í
samræmi við bíóðflæði til viðkomandi svæða heilans; u.þ.b. 80%
í heilahvelum, 15% í litla heila og 5% í heilastofni39.
Einkenni og teikn
Einkenni heilameinvarpa eru margvísleg og eru oft tengd
auknum innankúpuþrýstingi. Stundum eru þetta fyrstu
einkenni hins illkynja sjúkdóms. Ástæða aukins þrýstings
er fjölþætt en venjulega spila saman stærð sjálfs æxlisins,
aðlægur bjúgur og hindrun á eðlilegu frárennsli mænuvökva
(obstructive hydrocephalus). Höfuðverkur er megineinkennið
hjá allt að helmingi sjúklinga40. Blæðing í æxlið getur valdið
26 Læknaneminn 2004