Þroskaþjálfinn - 1998, Page 16

vilji hvers manns eigi að ráða sama
hvert álit annarra er á því og nánast
sama hver afleiðingin er svo lengi sem
hún ógnar ekki hagsmunum annarra.
Allir heimspekingar sem ég las taka
þó fram, að til að sjálfræðishyggjan
gangi svo langt þurfi að ganga vel úr
skugga um að manneskja skilji örugg-
lega afleiðingar gerða sinna eða að-
gerðaleysis og sé ekki „viti sfnu fjær“
eins og Kant orðar það.
Tómhyggjan er þó sú sem við
kannski ættum að gefa mestan gaum
að núna. I henni felst að ekkert skipti
máli, rök og tilgangur gildi ekki um
tilveruna og því séu allar okkar til-
raunir til að bæta mannlífið til
einskis, og ástæðulaust að skeyta mik-
ið um hvernig við komum fram við
aðra. I tómhyggjunni felst ekki aðeins
það að fólk sé ekki sammála í siðferði-
legum efnum heldur leitast það ekki
við að ræða þennan ágreining, siða-
dómar eru bara álitamál hvers og eins
og ekki nokkur leið að fóta sig í um-
ræðunni. Slíkur hugsunarháttur leiðir
varla til ábyrgrar hegðunar eða af-
stöðu. Og þeim mun hættulegri er
hann, sem hann litar orðið alla okkar
samtíð.
Við hættum okkur ekki út í umræður
heldur segjum bara,
„jú þú hefur auðvitað
rétt á að hafa þína
skoðun, allar skoðan-
ir eru jafn réttháar".
Svo við höfum á aðra
höndina; stefnuleysi
og á hina; útgefnar
yfirlýsingar og „rétt-
ar“ stefnur, „réttar"
án þess að þær hafi verið ræddar og ef
einhver álpast til að gagnrýna eða
spyrja þá er gefin út ný yfirlýsing um
heimsku og fordóma þess sem spurði.
Svona vinnubrögðum mótmælir sið-
fræðin hástöfum, vegna þess að siða-
regla veltur á hlutlægum staðreynd-
um og rökstuddum kröfum um sann-
girni, ekki á persónulegri afstöðu
fólks.
„Það er nefnilega svo skemmtilegt".
Siðfræðin hefur jú markmið sem kom-
in eru til af tilefni og enda í bagnýtingu
eins og ég fór yfir áðan og hún styðst
við ákveðin hugtök, og hið mikil -
mikil - mikilvæga er rökræðan.
Virðing fyrir manneskjunni er
þýðingarmesta hugmyndin í sögu sið-
fræðinnar og jafnframt sú sem erfiðast
er að framfylgja.
Krafan um siðferði-
legan jöfnuð þ.e. sú
virðing sem okkur
ber að sýna fólki án
tillits til hlutverks,
hæfileika, stöðu, ald-
urs, kyns, kynþáttar
eða afkasta. Að allar
manneskjur fái að
lifa þannig að verð-
leikar þeirra og ein-
staklingseðli fái notið sín. Slíkur jöfn-
uður þýðir ekki að allir eigi aðgang
að öllum skólum t.a.m. heldur að til
séu aðgengilegar þroskaleiðir
íyrir alla.
Slíkur jöfnuður þýðir að ég, sem
starfsmaður, verð að viðurkenna að
persóna einstaklingsins er fólgin í
hans verðmætamati en ekki mínu og
vinna út frá því.
Mér verður tíðrætt um mikilvægi
hreinskilinnar umræðu í þessari um-
fjöllun enda eðlilegt út frá því sem ég
sagði áðan, um að
eiginleg siðfræði
væri rökræðan um
siðferði.
Við erum þar á vegi
stödd í umræðu um
forræðishyggju að
við erum meðvituð
um þá pytti sem við
þurfum þar að var-
ast, en það er orðin spurning hvort við
höfum ekki gengið aðeins of langt í
sjálfsgagnrýninni. Sjálfræðishyggjan
getur gengið út í öfgar og það er ekki
sjálfkrafa þannig að það sé starfsfólkið
sem hefur rangt fyrir sér þegar upp
kemur ágreiningur. Oft er fötlunin
þess eðlis að forsjá er nauðsyn
Eg vil árétta þá hættu sem ég tel að
skortur á rökræðu skapi okkur og
þessu málefni út á við ekki síður en
inn á við.
Skortur á umræðu á við um svo ótal-
mörg viðkvæm málefni í þessum
geira: Barneignir þroskaheftra, eru
þær heilagur réttur? Búseta í íbúð útí
bæ, ...hið eina rétta alveg sama hver
kostnaðurinn er? Þegar dregur úr
þeim björgum sem við höfum aðgang
að í samfélaginu og
við þurfum að fara að
forgangsraða, hvað
þá? Hvað með það
þegar aðstandendur
eru ósanngjarnir,
jafnvel beinlínis
dónalegir við starfs-
fólk okkar? Er það
alltaf þannig að þeir
hafi rétt til þess af
því þeim líður illa?
Erum við búin að firra þá ábyrgð á
eigin hegðan, þ.e. virðingu fyrir öll-
um manneskjum, (þar með taldir op-
inberir starfsmenn)? Og höfum við þá
sjálf selt okkur undir þetta virðinga-
leysi sem oft virðist ríkja óverðskuld-
að gagnvart starfsfólki í þessum geira,
sem er, guði sé lof, oftast að vinna
feikigott starf, við erfiðar aðstæður, án
þess að fá annað en frekari niðurskurð
frá sínum yfirmönnum sem umbun.
Það að forðast umræðu hvort sem
maður gerir það með þögn eða segir
þeim sem voga sér að tala að vera ekki
að þvælast uppá dekk, af því við erum
ekki sammála þeim, grefur, með tíð
og tíma, undan góðum málstað.
Við höfum ekki svörin á reiðum hönd-
um ef við leyfum ekki spurningarnar.
Ef við svörum fólki aðeins með því að
segja að það sé fordómafullt, þá út-
rýmum við ekki fordómum þess,
heldur ýtum undir eigin fordóma. Við
ávinnum sjálfum okkur fötlun sem er
sýnu verri en nokkurs skjólstæðing-
anna að því leyti að hún er sjálfskapar-
víti,- það er umræðufötlunin.
Rökræðan um siðferði er hin
eiginlega siðfræði, og það er
nauðsynlegt að halda henni
lifandi.
Dðra Eyvindardóttir
mannfrceðingur
Viá li öfum ekki
svöriti á reiðum
liönclum ef viá
leyfum ekki
spurningarnar.
...rök tilgangur
gfilcli ekki um
tilveruna og' ]jví
séu allar okkar
til raunir til aá
kæta mannlí fiá
til einskis...
16