Mímir - 01.05.1964, Blaðsíða 30

mál að ekki er liægt aS lialda lengra í þessari
endursögn.
Bókmenntaverk er óhað tímanum, en aðeins
í þeim skilningi að það hefur — ef það glatast
ekki — einhvern grundvallarstrúktúr sem er
samur frá sköpun þess, en það er einnig sögu-
legt og á sér þróun sem hægt er að lýsa.
Þessa þróun má ráða af almennum breyting-
um á skilningi manna á kvæðinu eins og hún
birtist í umsögnum gagnrýnenda og annarra
lesenda. Meðvitundin um eldri skilning mun
hafa áhrif á reynslu okkar, ýmist valda dýpri
skilningi eða hvetja til andstöðu gegn túlknn
fortíðarinnar. Þetta kerfi norma vex því og
breytist, og mun ætíð að nokkru leyti vera
skilið ófullkomnum skilningi. Þetta þýðir ekki
að öll sjónarmið séu jafnrétthá, því að ná-
kvæm rannsókn og umræður munu alltaf geta
leitt í Ijós hvaða sjónarmið hefur verið árang-
ursríkast.
I næsta kafla er fjallað um hljómfegurð,
hrynjandi og bragarhœtti (Euphony, rhythm
and meter), þ. e. a. s. hið fyrsta lag, „hljóð-
Iagið“.
Þegar það er kannað, verður að gera greinar-
mun á einstökum flutningi kvæðisins og
„kvæðinu sjálfu“, eins og fyrr hefur verið sýnt.
Ekki er hægt að kanna liljóð-áhrif kvæðis
nerna í sambandi við merkinguna, því að
ldjóðið eitt sér hefur afar lítil eða engin fag-
urfræðileg áhrif. Hljóðfall setningar er í
grundvallaratriðum óskylt lagi (melódíu).
Þeir möguleikar sem skáldið hefur til af-
nota, eru skipti á áherzluatkvæðum og
áherzlulausum eftir föstum reglum, endur-
tekning sömu eða svipaðra hljóða og notkun
hljóða sem liafa sjálfstætt tjáningargildi,
hermihljóða. í raun og veru er það of einfalt
að tala um hljómfegurð (euphony) sem list-
bragð, eins og gert er í fyrirsögn kaflans, því að
hið gagnstæða (cacophony) getur einnig haft
tjáningargildi.
Rímið gegnir afar margbrotnu hlutverki í
skáldskapnum. I rauninni er um að ræða end-
urtekning sömu lil jóða með ákveðnu millibili.
Hið fagurfræðilega ldutverk er að nokkru leyti
bragfræðilegs eðlis — það gefur oftast til
kynna enda vísuorðs — - en rímorðin hafa einn-
ig merkingu og eru því tengd öðrum lögum
skáldskaparins. Orð eru færð saman með rím-
inu, stillt upp sem hliðstæðum eða andstæð-
um. Mjög þýðingarmikið er að kanna hvernig
rímorðin eru valin, hvaða hlutar þeirra mynda
rímið, úr hvaða orðflokkum þau eru, hvort
þau eru svipaðrar merkingar eða koma á
óvænt o. s. frv.
Frá þessum endurtekningum hljóða verð-
um við að greina það er hljóð eru notuð til
eftirlíkingar. 1 fyrsta lagi er þá um að ræða
notkun orða sem byggjast á eftirlíkingu nátt-
úruhljóða (onomatopoietika), eins og orðið
kráka t. d. 1 öðru lagi er hægt að tala um
,,hljóð-málun“ (sound-painting), þegar líkt er
eftir hljóðum náttúrunnar með því að nota
mikið af ldjóðum sem í sjálfu sér eru ekki
hermildjóð. Loks er svo liinn svonefndi hljóð-
sýmbólismi, þ. e. a. s. einstök hljóð hvers rnáls
hafa mismunandi tjáningargildi (mjúk : hörð,
skær : dimm o. s. frv.). Gott dæmi um þetta er
eftirfarandi vísubrot eftir Jónas: „Sofinn var
þá fífill / fagur í haga / mús undir mosa,
/ már á báru“.
Orðið hrynjandi getur haft breytilega merk-
ingu. Sýnt hefur verið að laust mál hefur sína
hrynjandi, ekki síður en bundið, en rétt er þó
að gera greinarmun á þessu tvennu. Hrynjandi
hins lausa máls er mjög hagnýtt af listfengum
höfundum, og hefur talsvert verið um hana
ritað. Þar gegnir hún þó ekki nándar nærri
eins þýðingarmiklu hlutverki og í ljóðlistinni,
þar sem hún er einn þýðingarmesti þáttur
bragarháttanna.
Menn hafa beitt ýmsum aðferðum við að
lýsa bragarháttum, og skal liér getið hinna
merkustu. Elzt þeirra er hin svonefnda graf-
íska bragfræði, sú sem kennd er í íslenzkum
skólum. Hún notar ákveðin tákn til að gera
mun stuttra og langra atkvæða eða atkvæða
með eða án áherzlu. 1 íslenzkum nútímakveð-
skap er aðeins um að ræða hið síðarnefnda.
30