Mímir - 01.05.1964, Blaðsíða 31

Bragfræðingar sem beita þessum aðferðum,
reyna venjulega að setja upp ákveðna uppi-
stöðu (skema), sem gert er ráð fyrir að skáldið
fari eftir. Hugtökin sem þeir nota, em bin
gagnlegustu við venjulegar umræður og lýs-
ingu á bragarháttum. Þó viðurkenna nú marg-
ir að kerfið sé ófullnægjandi. Greinilegt er að
það gefur engan gaum að hinum raunverulegu
hljóðum og strangleiki þess byggist á misskiln-
ingi. (Dæmi: tilraunir Finns Jónssonar o. fl.
til að þröngva Eddukvæðum í hinn þrönga
stakk sem Sievers liafði sniðið þeim).
Onnur aðferð er músíkalska aðferðin, sem
byggir á því að lirynjandi í ljóði sé hliðstæð
hrynjandi tónlistar og því bezt að tákna bana
með nótum. Hvert atkvæði er merkt með nótu
af ótilgreindri bæð, hálfnóta er látin tákna
langt atkvæði, fjórðapartsnóta hálflangt og átt-
undapartsnóta stutt. Þagnir eða Iilé eru gefin
til kynna á sama hátt og í nótnaskrift. Þessari
aðferð beitir Heusler í Deutsche Versge-
schichte, og á rannsóknum hans byggir Jón
Helgason í ritgerð sinni í Nordisk kultur. 1
framkvæmd verður þessi aðferð oft býsna lík
binni grafísku þótt notuð séu önnur tákn.
Helzti kostur hennar er að tekið er fullt
tillit til mismunandi skjótleika í framburði at-
kvæða, og ennfremur ]>agna, sem geta verið
mjög þýðingarmiklar. Aðferðin vann þarft
verk með því að útrýma kreddufestu grafist-
anna.
í þriðja lagi má nefna akústíska bragfræði,
sem mikillar virðingar nýtur upp á síðkastið.
Hún beitir sömu aðferðum og tilraunaliljóð-
fræðin og gerir því kröfu til að teljast raunvís-
indi. Á henni er fyrst og fremst sá galli að hún
tekur ekkert tillit til merkingarinnar. En ef
við gerum það ekki, getum við ekki notað hug-
tök eins og orð eða setning, og það verður
ókleift að gera greinarmun á brag tveggja höf-
unda. Þessi aðferð verður líka að byggja alger-
lega á einstökum upplesurum, án tillits til þess
hvort þeir lesa rétt eða rangt, og gerir alls ekki
grein fyrir því sem skiptir mestu máli, tog-
streitunni milli bragaj-báttarins og lausamáls-
hrynjandinnar, sem ekki er bægt að finna
nema taka tillit til merkingarinnar.
Rússnesku formalistarnir reyndu þess vegna
að byggja bragfræðina á nýjum grunni. Þeirn
vii'tist hugtakið bragliður ónotbæft og sögðu:
grundvallareining hrynjandinnar er ekki brag-
liðurinn heldur vísuorðið. Bragliðir eru að-
eins til í hlutfalli við allt vísuorðið. Sérhver
áherzla hefur sín sérkenni, eftir því hvar hún
stendur í vísuorðinu. Of langt mál yrði að gera
grein fyrir vinnubrögðum þessarar stefnu, en
eitt af því seni þessir rússnesku bragfræðingar
leggja áherzlu á, er að ýmsar stefnur eða höf-
undar setji sér mjög mismunandi markmið
bragfræðilega, og sé því ekki réttlátt að dæma
stefnur og höfunda út frá einni ákveðinni
kreddu (dogma). Einnig leggja þeir áherzlu á
liinn geysimikla mismun einstakra málkerfa.
Stíll og stílfrœSi. Málið er í bókstaflegri
merkingu efniviður listamannsins. Segja má að
bvert bókmenntaverk sé aðeins úrval úr
ákveðnu tungumáli. Þróun bókmenntanna er
því háð þróun tungunnar ekki síður enbróun
þjóðfélagsins eða hugsunarinnar. En við meg-
um ekki gleyma að áhrifin eru gagnkvæm:
bókmenntirnar bafa einnig baft djúptæk áhrif
á þróun tungumálanna. Sá sem vill kynna sér
bókmenntirnar, verður því einnig að leggja
stund á málvísindi, en hinar ýmsu greinar
jjeirra eru lionum misgagnlegar. Söguleg beyg-
ingarfræði og hljóðfræði koma honum ekki að
mjög miklu gagni. Merkingarfræðin er lionum
bins vegar bráðnauðsynleg og orðsifjafræðin,
svo að liann megi skilja til fulls ekki aðeins
merkingu orðanna, heldur sem mest af þeim
bl æ eða hugrenningatengslum sem þau bera
með sér vegna þess samliengis sem þau bafa
staðið í áður.
Að sjálfsögðu má rannsaka bókmenntir mál-
fræðilega aðeins sem heimildir fyrir málssög-
una, en málleg rannsókn þeirra verður bók-
menntaleg er hún stefnir að því að kanna fag-
urfræðileg áhrif málsins, þ. e. þegar hún verð-
ur stílfræði.
Önnur ástæða til að stílfræðingar verða að
31