Mímir - 01.05.1964, Page 37

og sonnettuna en liina stjórnmálalegu skáld-
sögu, sem sker sig aðeins úr öðrum skáldsög-
um að því er varðar efnisatriði, en ekki form-
lega. Oðru máli gegnir um sögulega skáldsögu.
Þar er afstaðan til efnisins með sérstökum
hætti. Hér er um að ræða bókmenntategundir,
en ekki flokkun eftir efni, sem eins vel rnætti
beita við annað en skáldbókmenntir.
Menn verða að gæta þess vandlega að rugla
ekki saman liinum klassísku kenningum um
bókmenntategundir og nútímakenningum.
Munurinn er sá að hinar klassísku kenningar
eru reglur sem skáldunum bar að fara eftir, en
nútímakenningar eru lýsandi. Þær takmarka
ekki tölu hugsanlegra bókmenntategunda og
segja höfundinum ekki fyrir verkum. Þeim er
Ijóst að hægt er að blanda saman hefðbundn-
um tegundum þannig að nýjar skapist (t. d.
tragikómedía), og ennfremur að tegundir geta
byggzt upp á margbreytni og víðfeðmi, ekki
síður en breinleika.
Anægja sú er menn hafa af lestri bókmennta
skapast að nokkru leyti af því að finna eitt-
hvað nýtt og að nokkru leyti af að þekkja eitt-
Iivað aftur. Form sem er mönnum gjörkunn-
ugt og endurtekur sig í sífellu er leiðinlegt;
bið algjörlega nýja form yrði óskiljanlegt og
er raunar óbugsandi. Bókmenntategundin er,
ef svo mætti segja, summa þeirra listbragða
sem fyrir bendi eru, tiltæk liöfundinum og
skiljanleg lesandanum. Góður höfundur fvlgir
bókmenntategundinni að nokkru leyti, en
víkkar bana jafnframt út. Yfirleitt finna mikl-
ir rithöfundar sjaldan upp nýjar bókmennta-
tegundir.
Einn af belztu verðleikum rannsókna á bók-
menntategundum er að þær beina atbyglinni
að innri þróun bókmenntanna, því sem kallað
hefur verið „bókmenntaleg erfðafræði“.
Það er Ijóst að í glímunni við bókmennta-
tegundir vakna ýmsar spurningar sem liafa
grundvallar þýðingu fyrir bókmenntasögu og
gagnrýni og tengsl þeirra. Þar kemur fram frá
bókmenntalegu sjónarmiði bin heimspekilega
spurning um afstöðuna milli flokks og ein-
staklinganna sem mynda hann.
Bókmenntamat (evaluation). Eins og kom-
ið hefur fram, álítum við að ekki beri að meta
bókmenntaverk eftir því hverjir eru frumþætt-
ir þess, Iieblur livernig þeir eru settir saman
og hvert er hlutverk þeirra. Samkvæmt fyrri
skýrgreiningu orðanna er það því aðeins
strúktúrinn sem metinn er, en ekki efniviður-
inn. Margir telja þó að mikilleiki verka verði
ekki endanlega ákveðinn nema taka tillit til
atriða sem ekki eru fagurfræðileg. Því er til
að svara að í fullkomnu listaverki er efniviðn-
um skipað niður til fullnustu í byggingu, en
möguleikar verksins verða að sjálfsögðu meiri
eftir því sem byggingin er gerð af fleiri þátt-
um og margbreytilegri efnivið, svo framarlega
sem efniviðurinn er „fullunninn“.
Það er því rétt að gera greinarmun á „full-
komnun“ bókmennta og „mikilleik“. (Yið get-
um sagt að smákvæði sé fullkomnara en langt
epos eða tragedía, þótt flestir mundu liika við
að kalla það „meira“ listaverk).
Við mat bókmennta gerum við að sjálfsögðu
ráð fyrir að mismunur á lífsskoðun höfundar
og metanda eigi ekki að hafa ábrif.
Fyrir nítjándu öldina litu menn gjarna á
stöðu böfunda sem óbreytanlega, og voru hinir
gömlu klassísku höfundar að sjálfsögðu taldir
mestir allra. Síðan hafa menn gert sér grein
fyrir því að staða höfundanna breytist mjög
eftir kynslóðum. Gott dæmi um þetta er drótt-
kvæður kveðskapur, en gengi bans virðist nú
fara vaxandi bér á landi. Þó eru einstakir höf-
undar sem virðast alltaf vera taldir með binum
fremstu. Má þar nefna Hómer, Shakespeare og
Njáluböfund. Yerk slíkra böfunda liljóta að
vera svo auðug og margbrotin að þau geti full-
nægt hverri kynslóðinni eftir aðra.
Þó getum við hvorki viðurkennt bina föstu
stöðu höfunda né bið gagnstæða sjónarmið að
gildi þeirra sé algerlega breytilegt eftir kyn-
slóðum.
Við viljum leggja áherzlu á að kvæði er ekki
aðeins orsök eða hugsanleg orsök „skákllegrar
37