Mímir - 01.05.1964, Síða 38

reyns]u“, heldur alveg sérstaklega skipulögð
takmörkun eða stjórn reynslu lesandans svo
að þessari reynslu verður bezt lýst sem reynslu
af kvæðinu. Þegar við metum eitthvert kvæði
mikils, lifum við eða gerum okkur grein fyrir
fagurfræðilega mikilvægum eiginleikum og
hlutföllum sem búa í bvggingu þess fvrir
hverjum hæfum lesanda.
Dómar okkar geta byggzt fyrst og fremst á
tilfinningu eða á ályktunum, og þarf það ekki
að vera nein andstæða. Tilfinninganæmi eitt
nægir ekki til kröftugrar gagnrýni nema með
því fari alhæfðar fræðilegar athuganir; og
rökstuddur dómur er óhugsandi nenia hann
hyggist á einhverri tilfinningu.
Bókmmntasaga. Játa verður að flestar hók-
menntasögur sem til eru, eru annað hvort sög-
ur þjóðfélagsins eða sögur hugsunarinnar eins
og hún kemur fram í bókmenntunum, eða þá
umsagnir og dómar um einstök verk raðað í
meira eða minna nákvæma tímaröð.
Hvers vegna hefur ekki verið gerð nein til-
raun til að rekja sögu bókmenntanna sem list-
greinar? Ein ástæðan er sú að hin nauðsynlega
undirhúningsanalýsa listaverkanna hefur ekki
verið gerð á samræmdan og kerfisbundinn
liátt. Onnur hindrun er sú þráhyggja manna
að ekki sé hægt að hugsa sér neina bókmennta-
sögu nema hún byggist á orsakaskýringu út
frá einhverju öðru mannlegu athafnasviði.
Menn hafa ekki efazt um að liægt væri að
rannsaka sögu myndlistar eða tónlistar með
því að leggja aðaláherzluna á innri þróun list-
greinarinnar. Bókmenntasagan á framundan
hliðstætt verkefni.
Eins og við höfum áður sýnt, eru einstök
listaverk ekki óbreytanleg, lieldur brevtast
smám saman er tímar líða, er þau fara gegn-
um hugi gagnrýnenda og annarra listamanna.
Eitt af verkefnum bókmenntasögunnar er að
lýsa þessum breytingum. Annað er að rekja
þróun listaverka sem flokkuð eru í stóra eða
smáa flokka, eftir höfundum, bókmenntateg-
undum, stíltegundum, tungu og loks innan
heildar sem allsherjar bókmennta (universal
literature).
Þegar við tölum um þróun bókmenntanna,
er heppilegast að bera hana ekki saman við líf-
fræðilega þróun sem myndar lokaðan hring,
ef svo mætti segja, frá fæðingu til dauða, held-
ur sögulega þróun. Hún gerir ráð fyrir að ekki
þurfi að finna aðeins röð breytinga heldur
stefnu þessara breytinga og markmið. Við
verðum því að miða gang sögunnar við ákveðin
gildi eða norm.
Hin augljósustu tengsl listaverka, heimildir
og áhrif, hafa þegar verið rannsökuð allýtar-
lega, og er það mjög þýðingarmikill liður í
undirbúningnum undir þá tegund hókmennta-
sögu sem hér um ræðir. Annað mál er að tals-
verður hluti þessara rannsókna er lítils virði
vegna skorts á strangfræðilegum vinnubrögð-
um. Grundvallaraðferðin verður að vera að
bera saraan tvær Iieildir, en ekki tvö einangr-
uð smáatriði.
Slíkar rannsóknir geta m. a. stuðlað að lausn
eins vandamáls: hvað er frumleiki? Á okkar
tímum misskilja menn hugtakið oft þannig að
frumleiki sé ekkert annað en að brjóta í bága
við liefðir, eða þeir leita að honum á skökkum
stað, í efnivið listaverksins. Fyrr á tímum
höfðu menn miklu heilbrigðari skoðun á
þessu. Enginn böfundur var talinn minni, þótt
bann notaði stef eða myndir frá bókmennta-
arfleifðinni. Hið raunverulega vandamál við
þessa tegund rannsókna rís þegar komið er að
því að vega og bera saman, sýna hvernig einn
listamaður hagnýtir sér það sem annar hefur
fundið upp, þegar við athugum hæfni bans til
umsköpunar. Fyrsta verkefni bókmenntasögu
er að ákveða stöðu verks innan bókmennta-
hefðarinnar.
Skyldleiki tveggja verka beinir athygli okk-
ar að spurningunni um þróun bókmenntasög-
unnar. Hin fyrsta og augljósasta röð listaverka
er verk rituð af einum höfundi. Hér er auð-
veldast að finna ákveðna stefnu.
Við getum sett upp aðra þróunarröð með
því að einangra ákveðinn þátt listaverka og
38