Mímir - 01.03.1983, Blaðsíða 15

horfir á mig neðan úr dokkinni
(Kristnihald undir Jökli, 36)
(19) En nær dyrum stendur söðull hennar
á grind, hið mesta þíng, aldrifinn
hellusöðull, bogi og bríkur klædd
látúni og drifið á ..... margskonar
skraut . . . (Hið Ijósa man, 8)
(20) I sumardvöl í Kanada lærði ég af
vesturíslendíngum ferskeytlu sem þeir
kendu Káni sínum (KN), og .......hef
ekki heyrt síðan og aldrei séð á prenti
(Sjömeistarasagan, 19)
(21) Eg sagði til mín og .... væri nýkom-
inn úr Svíþjóð og hefði ætlað að gista
hjá gömlum hjónum í Vanlöse í nótt
.... (Guðsgjafaþula, 32)
Eins og fyrr segir er elsta örugga dæmið sem
ég hef fundið í ritum Laxness um og sem til-
vísunartengingu frá 1940. í bókum frá þeim
tíma og eldri eru reyndar nokkur dæmi sem
eru á mörkum þess að vera tæk í máli þeirra
sem ekki geta notað og á sama hátt og Lax-
ness:
(22) Undir messulokin tíndist eitthvað af
fólkinu upp að altarinu, flest ferm-
ingarbörn og gamalmenni, og krupu
niður . . . (undir Helgahnúk, 70)
(23) Ein fjölskvlda kom austanaf Rángár-
völlum, hjón með fimm börn og höfðu
étið udp kvígildin og ætluðu til
frændfólks síns suðrí Leiru í von um
fisk (íslandsklukkan, 73—4)
(24) í dyrunum stendur lítill maður vel-
vaxinn, prestklæddur, þeldökkur,
svarbrýndur með rauðar varir og hef-
ur tamið sér seinar hreyfíngar (Is-
landsklukkan, 103)
I mörgum þessara elstu dæma er eitthvert
innskot milli nafnorðsins og setningarinnar
sem á við það, þannig að venjuleg tilvísunar-
setning með sem yrði oft óeðlileg. En í sein-
ustu bókum Laxness eru slíkar setningar al-
gengar án þess að um nokkur innskot sé að
ræða:
(25) . . . en hann átti kú sem ég sá ekki
heldur og vissi ekki hvað var, og við
keyptum úr henni mjólk að láta í
emaléraða fötu og ég fékk aldrei að
bera nema hún væri tóm (I túninu
heima, 10)
(26) . ... í stað þess að hætta við bókar-
skömmina í tíma hafði ég eytt ári í
að lúka henni meðfram skólanámi, og
meðal annars var í því falið að læra
þrjú ný túngumál (Ungur eg var, 8)
í eðlilegri nútímaíslensku er ómögulegt að
túlka þessar setningar sem hliðskipaðar aðal-
setningar, eins og hægt er með (3) og (4).
Ástæðan fyrir þeim mun er sú, að í (3) og
(4) vísar frumlag seinni setningarinnar til
frumlags þeirrar fyrri, og má því sleppa hinu
seinna. í (25) og (26) vísar frumlag seinni
setningarinnar hins vegar til annars nafnlið-
ar en frumlags í þeirri fyrri; en til að evðing
frumlags í hinni seinni af tveim hliðskipuð-
um aðalsetningum sé leyfileg í venjulegu nú-
tímamáli verður það að vísa til frumlags hinn-
ar fyrri, en ekki annars nafnliðar (samanber
Kossuth 1978:451).
Þótt ég hafi ekki safnað svo mörgum
dæmum sem skyldi, sýnist mér notkun og í
stað sem ekki eingöngu mun algengari í síð-
ustu bókum Laxness en hinum fvrri, heldur
líka frjálsari; þ.e. koma fyrir í fjölbreyttari
samböndum. Ef við viljum halda því fram að
þarna sé alltaf um eyðingu að ræða, væri mjög
æskilegt að geta sýnt fram á aukið frelsi til
ýmissa eyðinga í seinni bókunum. Ég held
reyndar að það sé hægt, þótt ég skuli fúslega
játa að ég hef ekki safnað slíkum dæmum
13