Skógræktarritið - 15.05.2003, Qupperneq 38

Svangar fiðrildalirfur geta étið
mikið lauf og hreinsa stundum
allt lauf af trjánum, vorhret geta
eyðilagt lauf, sterkur vindur getur
skaðað lauf og að lokum eru
sveppir sem sérhæfa sig f að
drepa nálar hýsiltrjáa sinna og
valda því að þær drepast og falla
ofsnemma. Þessir barrfellisvepp-
ir fást fyrst og fremst við nálar
barrtrjáa og verða til þess að tréð
sem fyrir árásinni verður losar sig
við sýktar nálar og þær falla af
trénu og kallast það nálafallssýki
(á ensku „needle cast"). Hérlend-
is hefur ekki enn verið gerður
greinarmunur á nálafallssýki og
því sem á ensku heitir „needle
blight" eða náladauði þegar nál-
arnar drepast en detta ekki strax
af heldur hanga nokkurn tíma
dauðar á sinni grein. Barrfelli-
sveppir vaxa einungis í nálum og
skaða því hvorki börk né sjálfar
greinar trjánna en fylgja síðan
með er dauðar nálarnar falla til
jarðar. Efst í nálabreiðu skógar-
botnsins ljúka margir barrfelli-
sveppir lífsferli sínum og mynda
gró sem geta, séu aðstæður rétt-
ar, smitað nýjar nálar og tryggt
viðgang sveppsins.
Þessir sveppir eru nokkuð
hýsilvandir og halda sig við sína
hýsla. Fyrsti barrfellisveppurinn
sem fannst hérlendis var
furufleiður, Cyclaneusma minus, er
veldur furubarrfellisýki hjá skóg-
arfuru og bergfuru auk fleiri teg-
unda furu. Hann fannst árið 1994
en hefur örugglega vaxið hér all-
lengi áður en hans varð vart (sjá
GuðríðurGyða Eyjólfsdóttir 1998,
Guðmundur Halldórsson o.fl.
2001). Nálará rauðgreni og blá-
greni drepur grenibarrfellisvepp-
urinn, Rhizosphaera kalkhoffii, sem
fannst fyrst á Suðurlandi og Vest-
urlandi sumarið 1999 en virðist
nokkuð útbreiddur um landið
þótt hann valdi sjaldnast umtals-
verðu nálafalli (Guðríður Gyða
Eyjólfsdóttir o.fl. 1999, Guð-
mundur Halldórsson o.fl. 2001).
Þá er komið að lerki, en rússa-
lerki, Larix siherica, kvæmi frá
Rússlandi og Sfberíu (síber-
íulerki), er sú tegund barrtrjáa
sem hvað mest er ræktuð hér-
lendis.
Það var sumarið 1999 að barr
féll í stórum stíl af lerki á Suður-
landi og fannst þar lerkibarrfelli-
sveppurinn, Meria laricis, í fyrsta
sinn hérlendis . Sá sveppur hefur
síðan látið nokkuð að sér kveða á
Suðurlandi (Guðrfður Gyða Eyj-
ólfsdóttir o.fl. 1999, Guðmundur
Halldórsson o.fl. 2001) og sumar-
ið 2002 einnig víða á Austurlandi.
Þar sem hans hefur orðið vart í
gróðrarstöðvum hefur honum
verið haldið niðri með varnarefn-
um. Nálar sem M. laricis sýkir
missa græna litinn og fölna og
visna allar en eftir að neðsti hluti
nálarinnar sýkist fellur hún fljót-
lega af trénu (Mynd 1).
Óþekkt blaðögn á dauðum
nálum síberíulerkis í Mjóa-
nesi
Sumarið 1999 varð vart við
nálafall og dauðar brúnar nálar á
lerki í reit f Mjóanesi rétt norðan
Hallormsstaðar en þetta lerki
hafði farið illa út úr barrviðarátu
eftir vorhretið 1993 (Þröstur Ey-
steinssono.fi. 1994)ogvarþá
talið rússalerki upprunnið í Ples-
etsk en nú segir Sigurður Blöndal
það vera síberíulerki af óþekktum
uppruna.
í sýni af lifandi barri af þessu
lerki haustið 1999 fannst reyndar
smávægileg sýking af völdum M.
laricis á nokkrum nálum en lerki-
barrfellisveppurinn var ekki söku-
dólgurinn sem drap nálarnar, það
var of þurrt fyrir hann. Þarna var
því greinilega um annan svepp
að ræða, svepp sem drap nálarn-
ar án þess að þær féllu strax af.
Það var hins vegar ekki hlaupið
að því að greina sveppinn því
hann hafði ekki myndað gró sem
hægt væri að nota til að greina
hann til tegundar.
Þegar sýkt barr var skoðað voru
einkenni nála, sem ennþá voru
grænar, örlitlir svartir hnúðar í
nokkurn veginn tvöfaldri röð
langsum eftir nálinni, undir
loftaugum sitt hvorumegin við
miðstrenginn. Þetta virtust vera
askhirslur svepps sem ennþá
voru það ungar að engin gró
höfðu myndast innan í þeim.
Skoðun á sýni úr sverði bar eng-
an árangur og segir ekki frekar af
svepp þessum fyrr en í ágúst
2000. Þá var farin skoðunarferð
um austanvert og sunnanvert
landið í því skyni að kanna út-
breiðslu og skaðsemi trjásjúk-
dóma (Guðmundur Halldórsson
o.fl. 2001). Þann 29. ágúst var
lerkireiturinn í Mjóanesi skoðað-
ur og safnað lifandi greinum með
lifandi grænum nálum og hang-
andi brúnum, dauðum nálum á
stuttsprotunum. Nálarnar verða
brúnar og drepast en detta ekki
strax af og því eru brún
nálaknippi á greinunum í bland
við lifandi grænar nálar (Mynd 2).
Ýmist drepast svo að segja allar
nálar stuttsprota eða aðeins
elstu nálarnar en þá er grænn
brúskur lifandi nála fremst á
stuttsprota en þær dauðu lafa
neðst á sprotanum. Þar sem ekki
höfðu fundist þroskuð æxlunar-
færi sveppsins í fyrra á lifandi
greinum þá voru nálar úr efstu
lögum svarðar teknar og seinna
leitað að þroskuðum askhirslum
á nálum frá fyrra ári.
Svo fór að á nálum úr svarðar-
sýni sem sennilega voru frá fyrra
ári fundust nokkrar vel þroskaðar
askhirslur með öskum og askgró-
um. Það var hins vegar afar lágt
hlutfall hirslna sem voru þroskað-
ar í lok ágúst, hirslur sem lfklega
höfðu orðið seinar til því næstum
allar hirslur voru tómar og höfðu
líklega skotið gróum sfnum fyrr
um sumarið og sýkt nálarnar sem
nú héngu dauðar á trénu.
Askhirslur, askar og gró þóttu
36
SKÓGRÆKTARRITIÐ 2003