Skógræktarritið - 15.05.2003, Qupperneq 44

Ellfðavatn — Framtíðarhugmynd.
Mynd 2. Teikning af Elliðavatnsbæn-
um, eftir Þór Sandholt arkitekt, sem
birtist í bæklingnum árið 1941, sýnir að
framtíðarmynd frumkvöðlanna var skýr.
Þór var skólastjóri Iðnskólans 1954-
1979.
Stofnun Heiðmerkur
Friðun Heiðmerkur og ræktun útivistarskóga þar á
sér liðlega hálfrar aldar sögu. Hugmyndin um friðun
svæðisins er fyrst reifuð af Hákoni Bjarnasyni skóg-
ræktarstjóra í ferðalýsingu hans frá 19351.
Stjórn Skógræktarfélags íslands fylgdi málinu fast
eftir og á sumardaginn fyrsta árið 1941 var bæklingur-
inn „Heiðmörk FRIÐLAND REYKVÍKINGA OFAN EL-
LIÐAVATNS" seldur og ágóðinn notaður til þess að
kaupa girðingarefni. Meðal efnis í bæklingnum er
ávarp stjórnar Skógræktarfélags íslands til Reykvík-
inga. Þar kemur eftirfarandi framtíðarsýn fram: „Frið-
un Elliðavatns, Hólmshrauns (og síðar Hjallanna og
Löngubrekkna) er mál, sem alla Reykvíkinga varðar".
„Land þetta á að vera friðland og skemmtistaður,
Reykvfkingum til andlegrar og líkamlegrar hressingar,
jafnframt því, sem skógurinn mun klæða það að
nýju"2. Á elleftu stundu var nafnið Heiðmörk prentað
með rauðu letri á forsíðu. Mun nafngiftin komin frá
Sigurði Nordal. Fjársöfnunin gekk vel og „var efnið
keypt um leið og það var fáanlegt"3. Leið nú og beið,
að mörgu þurfti að hyggja og afla þurfti stuðnings við
málið víða. Eignarhald á Iandi var margslungið og
m.a. voru samþykkt lög á Alþingi árið 1942, þar sem
bæjarstjórn Reykjavíkur var veitt heimild til þess að
taka eignarnámi spildu úr landi Vatnsenda.
Skógræktarfélag Reykjavfkur var stofnað 1946 og
kom það strax f hlut þess að vinna að framgangi
málsins. Nýráðinn framkvæmdastjóri félagsins, Einar
G. E. Sæmundsen, tók málið upp á sfna arma 4 og f
mars 1947 samþykkti bæjarstjórn tillögu borgarstjóra
um að gera þá þegar nauðsynlegar ráðstafanir til frið-
unar Heiðmerkur.
Heiðmörk var opnuð almenningi við hátíðlega at-
höfn þann 25. júnf árið 1950. Við það tækifæri inn-
siglaði þáverandi borgarstjóri, GunnarThoroddsen,
samstarf Reykjavíkurborgar og Skógræktarfélags
Reykjavíkur, sem enn stendur.
Frá því að Hákon Bjarnason reifaði hugmyndina
um friðun þessa lands og hagnýtingu þess til útivist-
ar fyrir bæjarbúa og þangað til hún varð að veruleika
liðu 15 ár. í dag getum við ekki annað en dáðst að
framsýni og eftirfylgni þeirra manna sem áttu hvað
mestan þátt í að koma Heiðmörk á laggirnar. Auk Há-
konar voru þar fremstir í flokki Einar G. E. Sæmund-
sen, Guðmundur Marteinsson og bæjarstjórn Reykja-
víkur sem veitti málinu brautargengi.5
Nú er mjög f tísku, í okkar heimshluta, að tala um
þriðju leiðina sem nýja lausn f samfélagsmálum. Inn-
tak þriðju leiðarinnar er einmitt að fela frjálsum fé-
lagasamtökum ákveðin verkefni, líkt og gert var með
friðun Heiðmerkur fyrir liðlega hálfri öld. Ástæða er
til að fagna auknum skilningi á gagnsemi þessa fyrir-
komulags.
í upphafi náði friðlandið til Hólmshrauns, Elliða-
vatnsheiðar og hluta Vatnsendalands og flatarmál var
þá 1350 ha. Með samningi við ríkisspítalana árið
1957, um 950 ha spildu úr landi Vífilsstaða, stækkaði
Heiðmörkin í 2300 ha. Loks fól borgarstjórn Reykja-
víkur Skógræktarfélagi Reykjavfkur varðveislu jarðar-
innar Elliðavatns árið 1964. Eftir þá stækkun hefur
Heiðmörkin verið talin 2812 ha.
Þá eru Rauðhólar innan Heiðmerkurgirðingarinnar.
Þeir voru friðlýstir sem náttúruvætti árið 1961 og sem
fólkvangur 1974. Rauðhólar lúta sérstakri stjórn og
þvf er flatarmál þeirra sjaldnast reiknað með, þegar
fjallað er um Heiðmörk.
42
SKÓGRÆKTARRITIÐ 2003