Skógræktarritið - 15.05.2003, Blaðsíða 79

júlí 1952, f lyngbrekku. Þetta ein-
tak er geymt í plöntusafni N. í.,
Akureyri. Sprotarnir eru um 5 cm
langir, um 2 mm í þvermál, blöð-
in 4-9 cm.
Njarðvík: Þann 2. júlí 2002 gekk
ég með Herði Kristinssyni og Evu
G. Þorvaldsdóttur um hlíðina
vestan megin í Njarðvík. f hlíð-
inni undir Kerlingarfjalli, innan og
ofan við bæinn rakst ég á mjög
lágvaxinn reyni, sem óx þar í
lyngi og lágu birkikjarri. Hann var
á hæð við lyngið, um eða innan
við 1 fet, með mörgum grönnum
stofnum, sem virtust meira eða
minna bitnir og þverstýfðir að
ofan og uxu þar örgrannir smá-
sprotar út úr þeim. Hörður gekk
meira um þessa hlíð og sagðist
hafa séð svipaðan reyni á fleiri
stöðum þar.
Norðfjörður: Hálfdán Haralds-
son á Kirkjumel í Norðfirði segist
hafa séð dvergvaxinn reyni, á
hæð við lyngið, á nokkrum stöð-
um í Norðfjarðarhreppi, m.a. í
Hellisfirði, Skuggahlíð, Seldal og
Fannardal (Tandrastöðum). Seg-
ist hann vita til, að þessir dverg-
vöxnu sprotar hafi verið fluttir í
garða, m.a. í Skuggahlíð, og hafi
þar vaxið upp í myndartré
(M unnl.uppl).
Hjörleifur Guttormsson segist
einnig hafa rekist á smávaxinn
reyni allvíða á Austurlandi, „m.a.
í Norðfirði, á mörgum stöðum",
en ekki hafa safnað honum sér-
staklega (Bréf 14.2. 03).
Hvernig verður reynipíslin til?
Þegar maður sér reynipísl í
dæmigerðu formi eins og á
Kötluhálsi á Árskógsströnd getur
maður freistast til að halda að
um sérstakt afbrigði sé að ræða.
Hvergi er þó getið um slíkt af-
brigði í þeim bókum sem mér eru
tiltækar. Hákon Bjarnason (1979,
bls. 86) segir að vísu: „Varla er
vafi á því, að hér má finna ýmis
afbrigði, ef vel er leitað", en getur
þeirra ekki frekar. Hörður Krist-
insson ritar f bréfi til mín, dags.
23. jan. 2003:
„Ég fór f gegnum plöntusafnið
og ljósritaði öll eintök af „dverg-
reyni". Það er svo einkennilegt að
það fór ekkert á milli mála hvað
var dvergreynir og hvað ekki. Það
eru svo miklu stærri og grófari
blöðin á öllum reyniplöntum
sem hafa verið 2 m eða hærri í
kjarri."
Því er samt ekki að neita, að
ungar plöntur af reyniviði geta
verið mjög lfkar reynipíslinni, en
þær skera sig oftast úr í náttúr-
unni á því að þær eru stakar, en
ekki í þyrpingum, eins og
reynipíslin er yfirleitt. Einnig geta
vaxtarstaðirnir verið til aðgrein-
ingar. Varla eru nokkrar líkur til
að reynir sái sér f Iyngmólendi
eða graslautir, en í skógum og
klettum er oft mikið af fræplönt-
um.
Umsögn Hálfdáns á Kirkjumel
hér að ofan bendir til þess að
dvergvöxtur reynisins sé ekki arf-
gengur, frekar sé um að ræða
form eða staðbrigði, erverði til
við sérstakar aðstæður. Þannig er
þessu háttað hjá blæöspinni.
Dvergvaxnir sprotar af henni frá
Gestsstöðum f Fáskrúðsfirði hafa
vaxið upp f myndarleg tré á Hall-
ormsstað.
Hvaða aðstæður eru það þá
sem framkalla dvergvaxinn reyni?
Ætla má að það sé eitthvert sam-
spil beitar og veðráttu. Það vekur
athygli að píslreynir er aðallega
þekktur f „útsveitum" á Vestfjörð-
um, Norðurlandi og á hinum
nyrðri Austfjörðum. Eini fundar-
staðurinn á Héraði er f 200-250 m
h. y. s., þ.e. nálægt skógarmörk-
um, og á Árskógsströnd vex hann
f 200 m h. Nær allir fundarstaðir
eru f lyngmólendi, sem er heldur
ófrjótt og hentar reyninum engan
veginn, því að hann er gefinn fyrir
næringarríkan jarðveg.
Margra alda sauðbeit á þó lík-
lega mestan þátt í að skapa þetta
vaxtarform og viðhalda þvf, eins
og sjá mátti dæmi um í Njarðvík.
Hjörleifur Guttormsson segist
hafa litið svo til „að um smáform
af venjulegum reyni væri að
ræða, komið upp af fræi (ungar
plöntur) eða rótum gamalla
reyniplantna, ekki ósvipað og
birki sem víða er komið upp úr
bithaga." (Bréf 14.2. 02).
Líklega vex píslreynir aðallega
upp af rótum gamalla reynitrjáa,
sem fyrr á öldum voru umlukt
birkiskógi. Þegar skógurinn eydd-
ist, og þar með reynitrén, lifðu
ræturnar í moldinni og náðu að
skjóta smásprotum upp á yfir-
borðið til næringaröflunar á
sumrum. Þannig virðast trjáræt-
urnar geta tórt, jafnvel f margar
aldir. Hins vegar fá þær aldrei
þann næringarskammt sem næg-
ir til að mynda runna eða tré og
verða þvf alla tíð vesælir krypp-
lingar, jafnvel þótt beitinni létti.
Hér má að lokum minna
ævagamla hefð Japana við mynd-
um dvergvaxinna forma af ýms-
um trjám til ræktunar í görðum,
en það mun vera gert með sér-
stakri og síendurtekinni stýfingu?
Þakkir fyrir yfirlestur og aðra
aðstoð fá: Ágúst H. Bjarnason,
Eva G. Þorvaldsdóttir, Dóra Jak-
obsdóttir, Hjörleifur Guttorms-
son, Hörður Kristinsson og Sig-
urður Blöndal.
Tilvitnaðar heimildir:
Guðbrandur Magnússon, 1964:
Flóra Siglufjarðar. - Flóra 2.
hefti.
Guðbrandur Magnússon, 1988:
Flóra Skagafjarðar. - Skagfirð-
ingabók 1988.
Guðmundur Sigurðsson, 1966:
Nýir fundarstaðir plantna í
Fljótum. - Flóra 44, bls. 48.
Hákon Bjarnason, 1979: Ræktaðu
garðinn þinn. Leiðbeiningar
um trjárækt. Iðunn, Rvík.
Steindór Steindórsson, 1946:
Vestfirðir I - Gróður. Rvík, bls.
41.
SKÓGRÆKTARRITIÐ 2003
77