Skógræktarritið - 15.05.2005, Síða 57

slíka ákvörðun í Stjórnartíðind-
um. Áður skal þó liggja fyrir
umsögn búnaðarsambands að
girðingar séu gripheldar og
reyndar þarf sá sem vill friða sitt
land fyrir beit að framvísa slíkri
umsögn til sveitarstjórnar fyrir
15. júní ár hvert. Umráðamaður
landsins er skv. 9. gr. gerður
ábyrgur fyrir því að handsama
búfé sem kemst inn á hið friðaða
land og koma því í örugga vörslu.
Það er jafnframt á hans ábyrgð
að finna réttan eiganda búfjárins
og ábyrgjast velferð þess þar til
það hefur verið sótt.
Sveitarstjórnir hafa heimildir til
ákvarðana um lausagöngubann
og vörsluskyldu búfjár, sbr. 9. gr.
reglugerðar um vörslu búfjár nr.
59/2000, en þær virðast almennt
ekki reiðubúnar til að beita þeim
nema á þéttbýlissvæðum. í 6. gr.
laga um búfjárhald nr. 103/2002
kemur fram að sveitarstjórnum
sé heimilt „að ákveða að umráða-
mönnum búfjár sé skylt að hafa
það í vörslu allt árið eða tiltekinn
hluta ársins, jafnt í sveitarfé-
laginu í heild eða afmörkuðum
hlutum þess." Heimild þessi mun
næsta lítið hafa verið nýtt til
þessa, og bönn við lausagöngu
stórgripa sem mörg sveitarfélög
höfðu sett á hafa verið felld úr
gildi hjá stórum hluta þeirra
vegna hættu á skaðabótakröfum
a hendur búfjáreigendum ef ekið
er á búfé á vegum innan marka
viðkomandi sveitarfélags.
Ófullnægjandi er að láta sveitar-
félögin ein fara með ákvörðunar-
vald f svo þýðingarmiklu máli. Því
fylgja of margir annmarkar. Reyns-
lan, t.d. frá Reykjanesskaga, sýnir
m.a. að mismunandi ákvarðanir
aðliggjandi sveitarfélaga getur
gert lausagöngubann einstakra
sveitarfélaga gagnslítið og valdið
óvissu og árekstrum á milli þeirra.
f heild má segja að núgildandi
lög veiti enga tryggingu fyrir
skjótum úrræðum vegna ágangs
búfjár, heldur staðfesta enn
frekar erfiða stöðu þess sem fyrir
áganginum verður. í tilvikum þar
sem búfé fer inn f ógirt land
annarra er umráðahafa landsins
óheimilt að taka það í sfna vörslu
(Ketill Sigurjónsson 1999). f 34.
gr. afréttarlaganna kemur fram að
eigandi skuli greiða tjón ef búfé
hans gangi í afgirt svæði. Skil-
yrðin sem á eftir koma eru hins
vegar svo flókin að í reynd hefur
hún reynst nær óframkvæmanleg.
Núgildandi lög leggja í heild
litlar skyldur á búfjáreigendur um
vörslu búfjár. í Girðingalögum nr.
135/2001 kemur fram að umráða-
maður lands hafi rétt til að krefj-
ast girðingar á mörkum, en
meginreglan er að um helminga-
skipti á kostnaði sé að ræða.
Framkvæmdin getur verið þung í
vöfum ef samgirðingu er hafnað.
Þá þarf sá er vill girða að biðja
viðkomandi búnaðarsamband
um að tilnefna fagaðila til að
skera úr um ágreining. Ef úr-
skurðurinn fellur þeim sem vill
girða í hag getur hann girt á eigin
kostnað og á hann þá kröfurétt á
endurgreiðslu á þeim hluta
kostnaðar sem hinum ber að
greiða. Málið flækist enn meir í
tilvikum þar sem fjárlausar jarðir
liggja á milli þess sem vill verja
sitt land og þess sem ekki heldur
búfénu á sínu landi.
Teikn eru þó á lofti um að sjónar-
mið séu að breytast. Hluti af
stuðningi ríkisvaldsins til sauð-
fjárbænda er t.d. háður því að
þeir sæki um og fái vottun vegna
gæðastýrðrar sauðfjárfram-
leiðslu, sem Landgræðslan
annast að því er landnýtingar-
þáttinn varðar. í reglugerð þar að
lútandi, nr. 175/2003, kemurfram
í 13. gr. að framleiðendur skuli
hafa aðgang að nægu nýtanlegu
beitilandi fyrir búfé sitt.
Ennfremur að rísi ágreiningur
skuli umsækjandi sýna fram á að
hann hafi rétt til að nýta við-
komandi land ef hann á að fá þá
vottun sem skilyrt er til að hann
eigi rétt á fullum stuðningi ríkis-
valdsins. Enn sem komið er hefur
ekki reynt á þetta vegna lands frá
öðrum jörðum sem nýtt er til
beitar. Það bendirtil þess að
annaðhvort viti fáir utan sauð-
fjárræktarinnar af þessum mögu-
leikum til að mótmæla ágangi,
ellegar þá að menn veigri sér
almennt við að taka slík mál upp
vegna granna sinna. í samfélagi
nútímans ætti þó grundvallar-
reglan að vera sú að sauðfjár-
bændur framvísi heimild til að
nýta annarra manna lönd, en ekki
að „þögn sé sama og samþykki".
Erlendar svipmyndir um vörslu
búfjár og varnir gegn ágangi
Af framansögðu er ljóst að núgild-
andi ákvæði laga og reglna hér á
landi leggja búfjáreigendum á allt
of fáum svæðum skyldur á herðar
um vörslu á fénaði sfnum.
Fróðlegt er að skoða hvernig
þessum málum er fyrir komið í
sumum þeirra landa sem við
berum okkur helst saman við.
í Danmörku ervarsla búfjár
mörkuð f Lov om mark og vegfred nr.
818 frá 1987. Fyrsta grein laganna
er bæði einföld og afdráttarlaus:
„sérhver er skyldugur til að halda
sfnu búfé á eigin landi allt árið
um kring". í öðrum kafla laganna
er fjallað um hvernig bæta skuli
skaða sem búfé kann að valda, og
sá þriðji fjallar um handsömun
búfjár, en í 5. gr. kemur fram að
sérhver eigi rétt á að handsama
eða láta handsama fénað sem
gengur laus á hans landi án
heimildar.
SKÓGRÆKTARRITIÐ 2005
55