Helgarpósturinn - 01.06.1979, Blaðsíða 23

23
helgarpústurinru Föstudag
ur 25. maí 1979
Meöan Ólafur Jóhannesson
lætur sæma sig heiöursdoktors-
nafnbót úti i Manitóba, rikir
logniö á undan storminum heima
á Islandi. Farmenn og mjólkur-
fræöingar kúldrast áfram i
verkfalli, vinnuveitendur halda
aö sér höndum og samráöherrar
Ólafs biöa átekta. En heimkoma
ólafs fráKanada um helgina mun
sennílega binda endi á
kyrrstööuna.
Sjálfur á ólafur allan heiöur af
þvi einkennilega tómarúmi sem
rikt hefur i islenskum stjórnmál-
um siöustu vikuna. Ráöherra-
nefndin kom galvösk á rikis-
stjórnarfund siöastliöinn mánu-
dag, ráöherrarnir þrir fullir af
athafnaþrá og meö mótaöar til-
lögur upp á vasann um aögeröir,
setja þak á veröhækkanir, þar
sem gengiö væri út frá aö heimiia
engar hækkanir umfram
veröbóiguhækkunina á
viömiöunartimabilinu, i fjóröa
lagi var siöan sérstakur kafli meö
reglum um hvernig samráöi
skyldiháttaö, þar sem gert er ráö
fyrir sérstökum aöstoöarmanni
forsætisráöherra, sem skyldi fal-
iö aö annast og skipuleggja slikt
samráö viö aöila vinnumark-
aöarins og loks var i fimmta liö
fjallaö um það hvernig leysa
skyldi hinn bráða vanda, sem
yfirstandandi verkföll valda og
kom þar fram aö rikisstjórnin
teldi sér ekki fært aö sitja aö-
geröarlaus nema takmarkaöan
tima.
En þegar á hólminn var komiö
hafnaði sjálfur oddvitinn hug-
Beðið eftir „brýnni nauðsyn”
sem þeir töldu nauðsynlegar og
gott samkomulag haföi orðiö um.
A rikisstjórnarfundinum lögöu
þeir þremenningarnir fram drög
aö frumvarpi til bráöabirgðalaga
um þak á visitöluna i samræmi
viö tillögur Alþýöubandalagsins
þar aö lútandi auk tillagna i fimm
liðum um nauösynlegar aðgeröir
aö mati nefndarinnar, sem rikis-
stjórninni bæri aö koma i
framkvæmd.
1 þessum samþykktum
nefndarinnar var m.a. gert ráð
fyrir þvi aö ná aö noKkru leyti
aftur launahækkunum hátekju-
stéttanna meö sérstökum
hátekjuskatti, i öðru lagi aö
hleypa 3% grunnkaupshækkun út
á meðal- og láglaun en heimila
siöan engar frekari hækkanir til
áramóta, þegar gengið yröi til
nýrra allsherjarkjarasamninga, I
þriðja lagi var gert ráö fyrir að
myndum ráöherranefndarinnar
um bráöabirgöalögin og kom sú
afstaöa Ólafs algjörlega flatt upp
á samráöherra hans. Ólafi varö
samt ekki þokað — lögspekingur-
inn haföi röksemdirnar sin
megin, sýndi fram á að i stjórnar-
skránni stæöi skýrum stöfum aö
þvi aöeins mætti setja bráöa-
birgöalög ,,að brýna nauðsyn”
bæri til aö veröbótaþakiö gæti
ekki falliö undir þá túlkun laga.
Svo vel rökstuddi Ólafur af-
stöðu sina að samráöherrarnir
uröu að láta þar við sitja, enda
þótt þeir gætu bent á fordæmi
fyrir setningu bráðabirgöalaga,
svo sem um hækkun tekjutrygg-
ingamarka, sem allar rikisstjórn-
ir sföustu ára hafa staðið aö en
ekki veröur meö góöu móti sagt
aö falli heldur undir stjórnar-
skrárákvæðin um „brýna
nauðsyn”.
Niðurstaöa rikisstjórnar-
fundarins varð þvi sú, aö enn
skyldi beöið átekta, og ráöherrar
Kortiö sýnir legu
Afganistan —
stjörnurnar tákna
svæöi þar sem ný-
lega hefur komiö
til átaka en þri-
hyrningarnir
stöövar útlaga.
Konur ganga um
meö blæjur i Af-
ganistan — þar
þarf marxisminn
aö sigrast á siö-
venjum Islam.
skyldu varast aö.gefa neinar yfir-
lýsingar, sem gætu oröiö til aö
spilla yfirstandandi samninga-
umleitunum viö farmenn og
mjólkurfræöinga. Og siöan lagöi
Ólafur upp I Kanadaförina.
Ekki er gott aö spá um
framvinduna og hvaö tekur viö
eftir helgina þegar forsætisráö-
herra er mættur til leiks á ný.
Rikisstjórnin mun eftir þvi sem
frést hefur leggja mikla áherslu á
þaö viö sáttanefnd i vinnudeilun-
um tveimur, aö hún leggi fram
fyrr en síöar sáttatilboö i deilun-
um. Ljóst er aö upp úr helginni
verða áhrif verkfallanna, þó sér-
staklega farmannaverkfallsins,
orðin svo alvarleg aö viö
liggur aö athafnalif á ýms-
um helstu fiskverkunarstöðunum
veröi tekiö aö lamast. Spurningin
er þá- hvort ekki séu þar þá
komnar forsendurnar um „brýna
nauðsyn”, sem ólafur taldi vanta
i bráöabirgðalögin um veröbóta-
þakiö og rikisstjórnin sjái sér leik
svo komið , að fariö er að tala um
aö þar hafi sovétmenn fundiö sitt
vietnam, séu lentir i pólitisku og
hernaöarlegu kviksyndi, sem
þeir fái ekki losaö sig úr meö góöu
móti. Borgarastyr jöld hefur
blossaö upp I Afghanistan og fær-
isti aukana. Um skeið höföu upp-
reisnarmenn borgina Herat, höf-
uöstaö vesturhéraöa landsins, á
sinu valdi. Hermenn stjórnarinn-
ar i Kabul eru tregir til aö berj-
ast, og farið er að bera aö þvi aö
heilar sveitir hlaupist undan
merkjum og gangi i lið meö upp-
reisnarmönnum. Sovésku hern-
aðarráðunautarnir i Afghanistan
skipta oröið þúsundum, mannfall
hefur orðið i þeirra rööum og þeir
fljúga þotum og þyrlum, sem eru
helstu vopn Kabul-stjórnar gegn
uppreisnarmönnum. Sovéskir
herflugmenn hröktu uppreisnar-
liöið frá Herat meö eldsprengju-
regni og eldflaugahriö, og þeir
stjórna þotum og þyrlum sem
halda uppi árásum á fjallaþorpin
i austurhéruðunum, þar sem upp-
reisnarmenn hafa viölend og tor-
fær svæði á sinu valdi.
Fréttamönnum sem komið hafa
til Kabul nýlega þykir furðu
Sovétstjórnin finnur sitt Víetnam
Fyrir einni öld mættust ný-
lenduherir tveggja evrópskra
keisaradæma á hálendi Miö-
Asiu, ögruöu hvor öörum nokkra
hriö en hörfuðu báöir áður en i
odda skarst. Rússneski keisara-
herinn og her breska keisara-
dæmisins á Indlandi höföu nóg aö
gera að fást viö landsmenn i
Túrkestan norðan fjalla og i
Indusdal sunnan þeirra, og kusu
að hafa á milli sin svæði sem
hvorugur réöi. Þannig mótuöust
landamæri Afghanistan.
Breska keisaraveldið á Ind-
landi er horfiö úr sögunni, en
noröan aö Afghanistan liggur enn
rússneska veldiö. Smátt og smátt,
áratug eftir áratug, hefur þaö
fært sig upp á skaftiö, aukiö itök
sin og áhrif i Afghanistan; her-
veldi sem ræður Khyber og öör-
um fjallasköröum hefur lykilað-
stööu á mörkum Suöur- og Vest-
ur-Asiu.
Fyrir rúmu ári virtist þolin-
mæöi og markviss stefna vald-
hafanna i Morskvu hafa boriö
rikulegan ávöxt. Sá hluti klofins
kommúnistaflokks sem er á
þeirra bandi hrifsaöi völdin i höf-
uðborginni Kabul, tókst á
skömmum tima aö tryggja sig i
^sessi i landinu öllu og leitaöi
trausts og halds hjá Sovétrikjun-
um. Vináttu- og aðstoðarsamn-
ingur var geröur, efnahagsráðu-
nautar, tækniráðunautar og hern-
aðarráðunautar komu hópum
saman suöur yfir landamærin.
Stjórnum nágrannarikjanna
Irans og Pakistans hraus hugur
við aö sjá Afghanistan breytast i
sovéskt áhrifasvæöi en fengu
ekki aö gert.
Ari eftir byltinguna i Kabul er
gegna, hve rækilega byltingar-
stjórninni hefur tekist að fá
landsmenn upp á móti sér. Fyrst i
staö eftir aö byltingarforingjarnir
Taraki og Amin, leiötogar þess
hluta kommúnistaflokksins sem
kennir sig við fjöldann (Khalqi),
steyptu af stóli stjórn Daud hers-
höfðingja i april i fyrra, virtist al-
menningur taka nýju valdhöfun-
um heldur vinsamlega. En stjórn
Taraki lét skammt stórra höggva
á milli, og viö hvert og eitt óx
fylking stjórnar andstæðinga.
Fyrst voru Daud og allir helstu
samstarfsmenn hans teknir af
lifi. Svo kom röðin að hinum
kommúnistaflokknum i landinu,
þeim sem kennir sig við fánann
(Parcham). Siðan fór fram
hreinsun i hernum og embættis-
mannastéttinni. Loks var ráðist á
klerkastétt islam og óbreytta
á boröi, setji bráöabirgöalög um
frestun verkfallanna og skjóti inn
i þann lagabálk ákvæöum um
þakiö.
baö sem þó flækir allt þetta mál
verulega er afstaöa Alþýöu-
flokksins og staöa Magnúsar H.
Magnússonar, félagsmálaráö-
herra, i ráöherranefndinni. Þing-
flokkur Alþýöuflokksins
samþykkti tillögur, sem ganga i
töluvert aöra átt en hugmyndir
ráöherranefndarinnar, þ.e. að
heildaruppgjör á vinnumark-
aöinum fari fram nú þegar upp úr
1. júni meö frjálsum samningum.
Magnús tók upphaflega þátt i
störfum ráðherranefndarinnar
án umboðs frá þingflokknum en
aflaöi sér siöan stuönings meö per
sónulegum samtölum viö
meirihluta þingmanna i flokkn-
ÖDWDOGSOTd]
yfirsýn
um. Hann hefur siöan sagt, aö
áður en ákveöin veröur setning
bráöabirgöalaga, muni hann aö
sjálfsögöu leita samþykkis þing-
flokksins.
Benedikt Gröndal mun styöja
Magnús i þessum „manúering-
um” og einnig verkalýösarmur
flokksins en minni hrifningar
gætir hjá þriöja ráöherranum,
Kjartani Jóhannssyni. Hins vegar
eru áhrifamenra á borö viö
Vilmund Gylfason og Sighvat
Björgvinsson mjög andsnúnir
þeim hugmyndum sem ráð-
herranefndin hefur á prjónunum.
Þeir telja aö umþóttunartiminn
fram til áramóta leysi engan
vanda heldur muni hann einungis
magnast á þeim tima, og ekki sé
eftir neinu aö biöa meö aö knýja
fram uppgjör aöila vinnumark-
aöarins — þar sem byrjaö veröi
frá grunni og án afskipta rikis-
valds.
Hvort sjónarmiöið veröur ofan
á innan þingflokks Alþýöuflokks-
ins, þegar til kastanna kemur — á
þvi veltur væntanlega hvort ólaf-
ur Jóhannesson veröur eftir allt
saman að fallast á bráðabirgöa-
lög eða ekki.
(Mrfe
borgara sem nýju valdhafarnir
töldu af einhverjum ástæðum
grunsamlega.
Samtimis atlögunni gegn trúar-
stofnunum islam var skipt um
þjóöfána og tekinn upp rauöur
fáni i staö iMamsks fána. Um
sama leyti tók andstaöan gegn
stjórnvöldum byltingarmanna á
sig mynd skæruhernaöar.
Afghanir hafa frá alda ööli þótt
herskáir og grimmir meö af-
brigðum, og ekki rénar þaö orð
sem þeir hafa getið sér viö at-
buröina sem nú gerast i landinu.
Svar stjórnarinnar viö uppreisn-
inni i austurhéruðunum var aö
senda á vettvang hersveitir og
flugsveitir, sem virðast hafa fyr-
irmæli um aö eyða öllu mannlifi.
Napalmsprengjum er varpað úr
flugvélum á fjallaþorp. Þar sem
hersveitir komast leiöar sinnar,
safna þær saman þorpsbúum og
skjóta alla vopnafæra karlmenn.
I borgunum eru fangaöir erind-
rekar uppreisnarmanna teknir af
lifi á torgum og gatnamótum.
Hefndaraögerðir uppreisnar-
manna beinast einkum gegn trún-
aöarmönnum Khalqi-flokksins og
sovéskum ráðunautum stjórnar-
innar i Kabul. Héraðsstjóri i ná-
grenni gömlu höfuðborgarinnar
Ghazni var fleginn lifandi. Sovét-
menn i Herat voru leitaöir uppi
og drepnir með harmkvælum,
meðan uppreisnarmenn höföu
borgina á valdi sinu. Voru þeir
einatt leystir frá kvölum sinum
með þvi aö kæfa þá með eigin
kynfærum.
Eftir aö uppreisnarmenn tóku
Herat um stund, sáu sovétmenn
sér þann kost vænstan aö kalla
alla sina menn brott af lands-
byggöinni til Kabul. Jafnframt
var vopnaflutningi til Afghanist-
an hraðað og nefnd háttsettra
sovéskra hershöföingja kom á
vettvang til að kynna sér ástand-
iö.
Ekki er talinn vafi á aö stjórn
Khalqi-flokksins fái meö sovéskri
aöstoð haldið borgum Afghanist-
an um ófyrirsjáanlega framtið.
Jafn vist þykir á hinn bóginn, aö
skæruhernaöurinn á landsbyggö-
inni haldi áfram árum saman.
Eftsr
Björn
Vigni
Sigurpálsson
Eftir
Magnús
Torfa
ólafsson
Uppreisnarmenn eru að visu litt
vopnaöir miöað viö andstæöinga
sina og ekki er enn um aö ræöa
neina yfirstjórn i þeirra iiöi né
samræmdar aögeröir. En landið
er ógreiöfært ókunnugum og
stjórnarherinn ófús til að berjast.
Einnig sjást þess merki aö
islamskur skæruher afghana á
visa samúö og nokkurn stuöning
handan landamæranna. Fjöl-
mennar flóttamannabúðir eru
risnar i Pakistan, þar sem börn,
konur og öldungar hafast viö
meöan vopnfærir menn herja á
óvinina heimafyrir. I Iran liggur
mikiö magn vopna á lausu siöan
vopnabúr keisarahersins voru
brotin upp i byltingunni i vetur,
og islamskir byltingarmenn þar i
landi virðast láta þau af hendi
rakna við trúbræður sina i
Afghanistan, þótt litlir kærleikar
hafi löngum verið meö irönum og
afghönum.
Meö þvi að taka aö sér, hernaö-
arlega og pólitiskt, veika komm-
únistastjórn i Afghanistan, hefur
sovétstjórnin teflt i tvisýnu stööu
sinni á öörum og þýðingarmeiri
vigstöövum. Riki sem heldur uppi
hernaöi i lofti og á landi gegn
strangtrúuðum, islömskum
fjallabúum i Afghanistan, á erfiö-
ara en ella meö aö leika verndara
islam gagnvart Palestinumönn-
um og bandamönnum þeirra á
svæöinu fyrir Miöjaröarhafs-
botni.
Afdrifarikast getur þó oröiö, aö
Afghanistan liggur aö þeim hluta
Sovétrikjanna sem byggöur er
islömskum þjóöum. Viöureignin i
Afghanistan er eins og spegil-
mynd af átökunum sem áttu sér
stað i löndum þeirra á þriöja ára-
tug aldarinnar, meöan sovét-
stjórnin var aö tryggja yfirráö sin
yfir landvinningum keisara-
stjórnarinnar i Mið-Asiu. Undan-
hald eöa 'ósigur sovéskrar ihlut-
unar i Afghanistan gæri haft ófyr-
irsjáanlegar afleiöingar innan
sovésku landamæranna.