Helgarpósturinn - 20.07.1979, Blaðsíða 23

23
—helQarpásturinn Föstudagur 20. júlí 1979
Eftir ládeyöuna i pólitikinni
siöustu vikur, varö rikisstjórnin á
nýjan leik helsta fréttaefni vik-
unnar. Aöallega voru þaö tvö mál
sem lágu fyrir rikisstjórnarfund-
inum á þriöjudag — viöbrögö viö
oliuvandanum og i kjölfar þess
fjárhagsvandi rikisins, en ein-
hvern veginn æxluöust mál þó
þannig, aö þriöja máliö og varla
hiö stórvægilegasta varö fyrir-
feröamest þeirra allra fljótlega
eftir rikisstjórnarfundinn. Þetta
var samþykkt rikisstjórnarinnar
viö lánveitingum til tveggja skut-
togarakaupa og viöbrögö Kjart-
ans Jóhannssonar sjávarútvegs-
ráöherra, sem breytti i snarkasti
reglugerö fiskveiöasjóös og tók
þar meö fyrir skuttogarakaup
þessi.
Togaramáliö á sér raunar
nokkurn aödraganda. Þaö er tölu-
vert siöan, aö Alþýöuflokksmenn
þóttust hafa af þvi ávæning, aö
þrátt fyrir markaöa stefnu um að
halda skuttogarakaupum i skefj-
um, þá væru Alþýðubandalags-
menn innan rikisstjórnarinnar aö
koma þvi þannig fyrir aö keyptur
KJARTAN í BARDAGAHAM
yröi togari til Noröfjaröar. Þetta
geröist á sama tima og Alþýöu-
flokksmenn sjálfir höfðu ekki séö
sér fært aö koma til móts viö óskir
skjólstæöings á Dalvik um kaup á
rækjutogara. Þegar Kjartan Jó-
hannsson sjávarútvegsráöherra
fór i leyfi fékk hann fyrir þvi
tryggingu hjá forsætisráöherra
aö máliö yrði ekki tekið til af-
greiöslu innan rikisstjórnarinnar
fyrr en hann væri mættur til leiks
á ný.
Þegar máliö kom fyrir rikis-
stjórnina á ný á þriöjudag, kom
hins vegar i ljós að Svavar Gests-
son, viöskiptaráöherra, haföi fyr-
ir sitt leyti samþykkt lánveiting-
una, þrátt fyrir neikvæða af-
greiöslu langlánanefndar eftir þvi
sem fréttir herma. Þegar til at-
kvæðagreiðslu á rikisstjórnar-
fundinum kom, varö Kjartan og
afstaöa hans til umsóknanna
Fimm sinnum á fimm missera
forsetaferii hefur Jimmy
Carter ávarpað bandarisku þjóð-
ina og Bandarikjaþing meö lög-
eggjan að hefjast handa að ráöa
fram úr orkukreppunni. Svo
dræmar voru undirtektir landa
hans I fjögur fyrri skiptin, að
fimmta orkuræðan sfðastliöinn
sunnudaginn er úrslitatilraun.
Beri hún ekki árangur þykir sýnt
að flokkur Carters muni hafna
honum að ári.þegar flokksþing
kemur saman til að velja fram-
bjóðanda i forsetakosningunum
árið 1980.
Meðan Carter sat i fjallaskál-
anum Camp David og undirbjó
nýja sjónvarpsræðu i stað þeirra
sem hann aflýsti skýringarlaust
með sólarhrings fyrirvara, fór
fram rétt ein könnunin á áliti
Bandarikjamanna á forseta sin-
um. Niðurstaða varð, að einungis
26 af hundraði reyndust ánægðir
meö frammistöðu hans, og hefur
ekki bandariskur forseti komist
lægra I aimenningsálitinu siöan
skoðanakannanir tóku að tiðkast.
Nákvæmlega sami hundraöshluti
tveggja — annars vegar frá Norö-
firöi og hins vegar frá Akranesi —
þar i minnihluta, sem aftur leiddi
til þeirra ráöstafana hans aö
breyta reglugerð fiskveiðasjóös
og taka þar meö fyrir allar lán-
veitingar til skuttogarakaupa er-
lendis frá.
Snör viöbrögö Kjartans i máli
þessu komu flatt upp á flesta en
þegar á þingflokksfundi Alþýöu-
flokksins sama kvöld fylkti þing-
liöiö sér á bak við hann. Svavar
Gestsson og Lúðvik Jósepsson,
sem var þá einmitt staddur á
Noröfiröi, brugöust hins vegar
ókvæöa viö, og ákvöröun Kjart-
ans sætti aö sama skapi gagnrýni
af hálfu talsmanna Landssam-
bands Isl. útvegsmanna, sem bor-
ið hafa brigður á að ákvörðunin
stæöist lagalega. „Þaö getur eng-
gerði sér grein fyrir að orku-
kreppan stafaði af oliuskorti á
heimsmarkaði, nær tveir þriðju
aðspurðra kenndu um gróðabralli
oliufélaga.
Forsetastjórnkerfið bandariska
gefur forsetanum þann mögu-
leika, þegar á móti blæs, að
skipta aö geöþótta um ráðherra
sem fara með mál sem úrskeiðis
ganga. Þetta hefur Carter ekki
notað sér hingað til, ráðuneyti
hans er óbreytt frá þvf hann tók
viö völdum. Nú erubreytingar á
þvi á næsta leiti. Tveim dögum
eftir sföustu orkuræðu lögðu allir
ráðherrar og framámenn I
forsetaskrifstofunum lausnar-
beiðnir sinar fyrir Carter. Ljóst
er aö hann mun taka einhverjar
þeirra til greina, og talið er vist
að meðal þeirra sem látnir veröa
vikja sé Schlesinger orkumála-
ráðherra.
Ljóst er einnig að miklar breyt-
ingar veröa gerðar á starfshátt-
um I forsetaskrifstofunum. Þar
hefur Hamilton Jordan verið sett-
ur yfir allt starfsliö, i stað þess að
hingaö til hefur forstööumaður
an veginn staöist aö ráöherra geti
eftir eigin geöþótta meö einu
pennastriki breytt ákvöröunar-
valdi stjórnar fiskveiöasjóös,”
sagöi einn talsmanna útvegs-
manna.
I þeim rööum var jafnvel búist
viö aö stjórn fiskiveiöasjóös
mundi láta reyna á þetta valdsviö
sitt, en á fundi sfnum i fyrradag
ákvaö þó meirihluti stjórnarinnar
aö staöfesta ákvöröun ráöherra
og synja um lán i báöum tilfell-
um.
Helsta röksemd ráöherra fyrir
afstööu sinni i þessu máli hefur
veriö aö það sé yfirlýst stefna
stjórnarinnar að hamla gegn
kaupum á fleiri togurum erlendis
frá, eins og allt sé i pottinn bú-
ið. Þaö hefur komiö fram, aö ein-
hversstaðar i kerfinu liggi um 20
umsóknir um kaup á skuttogur-
um erlendis frá og lánveiting til
hverrar deildar verið ábyrgur
gagnvart Carter einum.
Meginuppistaða i kosninga-
baráttu Carter fyrir þrem árum
var fyrirheit um að ná tökum á
miðstjórnarvaldinu i Washington
og gera það ábyrgara og við-
bragðsfljótara gagnvart þörfum
bandarisks almennings. 1 þvi
skyni hafa tillögur um skipulags-
breytingar veriö undirbúnar i
Hvita húsinu svo tugum skiptir og
sendar þinginu. En þar hefur
þeim flestum miðað hægt. Starfs-
liö forsetaembættisins er fyrst og
fremst skipað gömlum sam-
starfsmönnum Carters úr
Georgiu, þar sem hann var áður
fylkisstjóri, og sambúð þeirra viö
embættismenn I ráöuneytunum
og forustumenn á þingi hcfur
verið stirð.
Ahrif Bandarikjaforseta á
þingið velta fyrstog fremst á þvi,
hvort flokksmenn hans telja sér
til framdráttar að njóta stuðn-
ings hans i eigin kosningabaráttu.
Forseti eins og Carter, sem ekki
hefur traust nema fjórðungs
landsmanna, þykir ekki liklegur
þessara tveggja skuttogarakaupa
yröi einungis til þess aö stiflan
brysti.
Af hálfu útgeröarinnar er þó
þessi tala ekki talin raunhæf og
þvi haldiö fram aö ávallt liggi
fyrir fleiri eöa færri umsóknir,
sem sáralitil meini ng sé á bak
viö. Þvi er haldiö fram aö I raun
réttu sé aöeins full alvara I 5-6
umsóknanna — þaö er auk um-
sóknanna tveggja sem áöur eru
nefndar frá útgerö Guöbjargar á
tsafiröi, frá Dalvik fyrir rækju-
togara, frá Sjöstjörnunni i Kefla-
vik vegna tveggja rækjutogara og
frá Klakk i Vestmannaeyjum.
Ein af röksemdum þeirra, sem
viljaö hafa að af þessum kaupum
á skuttogurunum til Akraness og
Noröfjaröar yröi, er sú aö þar
hafi verið búiö aö tryggja sölu á
eldri skipum úr landi gegn þvi aö
fá nýrri og fullkomnari skip
heim, og það mun hafa veriö mat
amk. sumra stjórnarmannai fisk-
veiöisjóöi aö i báöum tilfellum
ötrarfeSdl
yfirsyn
CSCPOlíÍíJOtJCcÍJ
til stórræða i þvi efni.
Þegar svo er komið að forsetinn
nýtur Iitils trausts hjá al-
menningi, sjá þingmenn litla
ástæðu til að taka tillit til stefnu
hans. Tillögur sem bætt gætu
stöðu forsetans I augum þjóðar-
innar, ef fram næöu að ganga,
stöðvast þvi gjarnan i þinginu.
Forsetinn er á milli steins og
sleggju.
Carter hyggst nú brjótast úr
klipunni með þvi að skirskota
beint til almennings, leitast við að
afla stefnu sinni í orkumálum al-
menns fylgis, svo þingið verði að
taka aukið tillit til hennar.
Carter eggjaði landa sina i
sjónvarpsávarpinu frá Hvita hús-
inu til sameiginlegs átaks i þvi
skyni að losa landið úr þeirri að-
stöðu að vera stórlega háð inn-
fluttri oliu .Oliuinnflutningur
verður héðan I frá takmarkaöur
og skal minnka um tæpan þriðj-
ung næsta áratug. Þessu á jöfnum
höndum að koma til leiðar með
orkusparnaöi og virkjun nýrra
orkulinda.
Innflutningskvóta á oliu getur
Carter sett með forsetavaldi en
hann þarf lagasetningu af þings-
ins hálfu til að koma á laggirnar
nýrri stofnun, sem hann vill fá
vald til að reka áfram orkufram-
kvæmdir, þannig að allar aörar
opinberar stofnanir séu skyldar
til að beygja sig fyrir
ákvörðunum hennar. Er einkum
miöað að þvi 1 fyrsta áfanga, að
hefja I stórum stil framleiöslu
fljótandi eða loftkennds elds-
neytis úr kolum, oliumettuðu
flögubergi og tjörusandi, sem
ógrynni eru af i Bandarikjunum.
Jafnframt á að beisla sólarorku i
stórauknum mæli.
Fjár til þessara orkufram-
kvæmda á fyrst og fremst að afla
með skatti á gróðaaukningu ollu-
félaga, sem þeim fellur i skaut
eftir þvi sem slakaö verður á
verðlagshömlum á oliu. Nú er
oliuverði i Bandarikjunum haldið
niðri með flóknu millifærslukerfi
og er eitt hið lægsta i heimi. önn-
ur oliuinnflutningsriki liggja
Carter ásamt helstu efnahagsráðgjöfum sfnum.
CARTER MILLI STEINS OG SLEGGJU
hefðu útgeröirnar meö nokkuö
góöu móti átt aö geta staöiö sjálf-
ar undir 50% af fjármagnsþörf-
inni til skipakaupa og staöiö undir
afborgunum og vöxtum af hinum
helmingnum, sem fiskveiöasjóö-
ur lánar. Raunar mun svo háttaö
um Noröfjaröarútgeröina, aö
jafnvel er talið aö hún muni geta
keypt togara þann sem forráöa-
menn hennar hafa augastaö á án
þess aö til komi lán úr fiskveiöa-
sjóöi.
Einn forsvarsmanna samtaka
útgeröarmanna vildi raunar
halda þvi fram, aö heföi ráöherra
taliö jafn nauðsynlegt aö stööva
skuttogarakaupin og reglugerö-
arbreyting hans ber með sér, þá
hafi hann átt fremur aö breyta
reglugerðinni á þann hátt aö
breyta lánveitingunum úr fisk-
veiöasjóöi, þannig aö útgeröin
sjálf yröi aö leggja fram allt aö
75% kaupverösins en fiskveiöa-
sjóöur 25%, þvi aö undir sliku
gætu fáir ef nokkrir útgeröaraöil-
ar hér á landi staöiö. Heimild ráö-
herra til breytingar af þessu tagi
væri hins vegar ótviræö.
Telja veröur, aö flestir séu
sammála þeirri meginstefnu
sjávarútvegsráöherra aö standa
gegn gegndarlausum togara-
kaupum, þótt sumum kunni aö
þykja hér óþarflega hart fram
gengið. Hins vegar er ljóst aö
Kjartani Jóhannssyni, veröur
hvergi þokaö i þessari ákvöröun
sinni. I hans augum er þetta
hreint ,,prinsip”-mál, og hann
hefur látiö þau orö falla viö sam-
starfsmenn sina aö fremur muni
hann segja af sér en láta beygja
sig i þessu máli. Hann nýtur einn-
ig ótviræðs stuönings þingflokks
Alþýöuflokksins, sem væntanlega
mun þá fylgja honum ef út i hart
fer. En þaö veröur aö teljast ólik-
legt aö til sliks komi.
Bandarikjastjórn á hálsi fyrir
þessa verölagsstefnu, sem ýtir
undir oliusóun og felur raunveru-
legar aðstæður fyrir oliunotend-
um.
t Bandarikjunum hefur þvi
oliukreppan ekki birst svo mjög i
hækkuðu verðlagi á oliuvörum,
heldur skorti á bensfni, biðröðum
við bensinstöövar og braski á
svörtum markaði.
Til að komast klakklaust
yfir næsta vetur óskar Carter
eftir heimild til skömmtunar á
oliu og bensini, jafnframt þvi sem
verð á að hækka i áföngum.
Þessar titlögur mættu mikilli
mótspyrnu á þingi, þegar Carter
bar þær fram siðastliðinn vetur.
Nú eru horfur á að þingmenn séu
að snúast til fylgis við ráðstafanir
i þessa átt. Hvorki þing né stjórn
vilja liggja undir þvi ámæii næsta
vetur, ef menn fá ekki oliu til aö
hita hús sin og þurfa að biöa við
bensinstöövar I frosthörkum að
ná I bensin á bila sina, að
ófremdarástand af sliku tagi stafi
af aðgerðarleysi þeirra.
Carter á sér þvi enn viörcisnar
von, sér i lagi ef hann setur til
starfa I ráðherrastööum og i
Hvita húsinu nýja menn, sem
eiga betra með aö umgangast
volduga nefndaformenn á þingi
en sumir þeir sem fyrir voru. En
enn sem fyrr veröur örðugasti
þröskuldurinn i vegi samfelldrar
og skeleggrar orkustefnu I
Bandarikjunum mismunandi
hagsmunir landshluta. Oliu- og
gasframleiðsiufylkin i landinu
sunnanverðu og þéttbýlu iönrikin
um landið noröaustanvert, sem
nota mest af oliunni og gasinu,
hafa lengi eidaö grátt silfur.
Afdrif orkustefnu Carters ráðast
einkum af þvi, hvernig fulltrúum
þessara mismunandi hagsmuna-
svæða gengur að koma sér saman
á þingi.