Helgarpósturinn - 07.12.1979, Qupperneq 27

27
hpalrjr^rpn^fi irinn Föstudagur 7, desember 1979
Orrustunni er lokið. En þó er
striðið rétt að byrja. Framsókn-
armenn gengu óumdeilanlega
með sigur af hólmi og liklega er
það alveg rétt sem Þórarinn Þór-
arinsson hélt fram i forystugrein i
Timanum fyrr i vikunni að lik-
lega er það einsdæmi i stjórn-
málasögunni að flokkur endur-
heimti fyrri styrkleika á svo
skömmum tima eftir að hafa beð-
ið algjört afhroð fyrir aðeins
hálfu öðru ári.
Geir, Benedikt og Lúðvik: Valtir i sessi.
Valtir veldisstólar
Framsóknarflokkurinn má vel
við una en sigurinn getur engu að
siður orðið beiskur. Það fengu
bæði Alþýðuflokkurinn og Al-
þýðubandalagið að kenna á eftir
siðustu kosningar. Það er smám
saman að koma á daginn i is-
lenskum stjórnmálum að kosn-
ingasigur er eitt en eftirleikurinn
— stjórnarmyndun og stjórnar-
samstarf annað. Núna i tveimur
undanförnum kosningum til Al-
þingis hafa fylgisbreytingar verið
meiri en dæmi eru til áður, og þvi
stærri sem kosningasigrarnir
verða þeim mun meiri ábyrgð
hvilir á herðum sigurvegaranna.
Þeirri ábyrgð verður heldur ekki
auðveldlega hlaupist undan —
andstæðingarnir sjá til þess.
Að fenginni reynslu er heldur ó-
varlegt að fara að spá nokkru um
það hvers konar stjórn verði
mynduð hér á landi i kjölfar kosn-
inganna. Framámaður eins
flokksins orðaði það svo, að upp
væri komin hálfgerð pattstaða
hvað stjórnarmyndun varðar og
er töluvert til i þvi. Tilraun Stein-
grims Hermannssonar til mynd-
unar nýrrar vinstri stjórnar er
dæmd til að mistakast. Það liggur
t.d. i augum uppi að Alþýðu-
flokksmenn, mennirnir sem
sprengdu siðustu vinstri stjórn,
geta ekki með góðu móti gengið
til sliks leiks. Framsóknarmenn
útiloka samstarf við Sjálfstæðis-
flokkinn og sömuleiðis Alþýðu-
bandalagið, og litil stemming er
fyrir nýrri viðreisnarstjórn bæði
innan Sjálfstæðisflokks og Al-
þýðuflokks, enda yrði þingstyrk-
ur þeirrar stjórnar i það tæpasta.
Þjóðstjórnarhugmyndin er varla
raunhæf, og þá er komið að hug-
myndum um myndun minni-
hlutastjórnar. Þar eru nærtæk-
ustu kostirnir — i fyrsta lagi
minnihlutastjórn Framsóknar-
flokksins með hlutleysi Alþýðu-
flokks og Alþýðubandalags elleg-
ar tveggja flokka stjórn Fram-
sóknar annað hvort með Alþýðu-
bandalagi eða Alþýðuflokki og
hlutleysisstuðningi hins — skil-
yrtum að sjálfsögðu. En aðeins
timinn getur leitt i ljós hvað ofan
á verður.
Það er annars athyglisvert við
kosningarnar um siðustu helgi, að
þar sigraði sá flokkurinn, sem ó-
tviræðasta hafði forustuna eða
öllu heldur forystumennina.
Framsóknarmenn héldu skyn-
samlega á spöðunum i kosninga-
baráttunni. Þeir tefldu fram Ölafi
Jóhannessyni sem trompi sinu i
Reykjavik en gættu þess jafnan
að hann skyggði á engan hátt á
eftirmann sinn, foringja flokksins
Steingrim Hermannss. Frammi-
staða Steingrims i kosninga
baráttunni, sérstaklega i sjón-
varpi, var lika verulegur per-
sónulegur sigur fyrir hann. Hann
skákaði þar flestum i yfirveguð-
um málflutningi og hér eftir held
ég að enginn geti haldið þvi fram
af neinni sannfæringu að Stein-
grimur standi á einhvern hátt i
skugga Ólafs — nema honum
bregðist verulega bogalistinn i
þeim þreifingum sem nú standa
yfir. t sameiningu tókst þeim
Steingrimi og ólafi að byggja upp
ákveðna imynd af Framsóknar-
flokknum, þá imynd að þarna færi
samstæður flokkur sem legði á-
herslu á ábyrg vinnubrögð og
hugsaði fyrst og fremst um þjóð-
arhag.
Það er kannski komið að kjarna
málsins. Mér virðist sem lýðhylli
flokka i siðustu kosningum bygg-
ist á þvi hvernig imynd þeim
tekst að skapa af sér i huga al-
mennings fremur en i viðleitni
þeirra að troða inn i fólk kosn-
ingastefnum og tölulegum út-
færslum á lausn efnahagsvand-
ans. t myndin verður heldur ekki
til með hefðbundnu glamri
flokksmálgagna heldur i þvi
hvernig framámenn flokkanna
koma fólki fyrir sjónir i málflutn-
ingi sinum i fréttum fjölmiðla og
frammistöðu i umræðum i rikis-
fjölmiðlunum. Þar skiptir höfuð-
máli að flokksforingjarnir kunni
vel til verka.
Þarna stóð Framsóknarflokk-
urinn vel að vigi með þá Stein-
grim og Ólaf i fararbroddi en aðr-
ir flokkar áttu erfitt uppdráttar.
Þess vegna sjást þess lika þegar
merki að hinir flokkarnir þrir
hafa uppi tilburði i þá áttaðhuga
að sinu innra starfi og flokksfor-
ustunni. t öllum þessum flokkum
heyrast kröfuraddir um nýja og
sterka forystu.
Sjálfsagt verður atgangurinn
mestur i S jálfstæðisflokknum .
Hann var sá flokkur sem lagði út i
slaginn með hvað mótuðustu
kosningastefnuna, fékk kosninga-
baráttuna til að snúast að miklu
leyti i kringum hana og ætlaði sér
stóran hlut eftir 13 mánaða setu
máttlausrar og ósamstæðrar
vinstristjórnar. En flokkurinn
uppskar litið. „Stefnan var ekki
röng heidur lágu mistökin i þvi
hvernig hún var seld — sölu-
mennirnir vorú þessi sömu
gömlu andlit, sem fólk þekkti af
allt öðrum vinnubrögðum,” sagði
Þrengingar og erfiðleikar i
þjóðarbúskap Sovétrikjanna voru
grunntónninn i skýrslum vald-
hafa tií fundar Æðsta ráðsins i
Moskvu i siðustu viku. Þar voru
opinberlega staðfestar fréttir,
sem áður höfðu borist á skotspón-
um, á þá leið að uppskerubrestur
þjakaði nú Sovétrikin með meira
mótí, enda hefur verið skipt um
yfirmann landbúnaðarmála eina
ferðina enn. Kornuppskeran
reyndist fimmtungi minni en
áætlað hafði verið, og inn verða
fluttir nokkrir tugir milljóna
tonna af kornmat, aðallega frá
Bandarikjunum.
Uppskerubresturinn hefur svo i
Æðsta ráð Sovétrikjanna þingar.
Orkukreppan heimsækir sovétmenn
för með sér enn meiri skort á
öðrum búsafurðum en hingað til
hefur rikt. Framleiösla kjöts og
mjólkur verður fyrirsjáanlega
langt undir áætlun á næsta ári.
Matvælaframleiðsla i Sovét-
rikjunum hefur verið i ólestri allt
frá byltingu, enda ætið verið
hornreka miðað við verksmiðju-
iðnaðinn. En einnig kom i jós á
fundi Æðsta ráðsins, að i eftir-
lætisatvinnuveginum gengur
margt á tréfótum.
A lokuðum fundi hélt Brésnéff
flokksforingi þrumandi
skammaræðu yfir embættis-
kerfinu, svo helst verður likt við
gusurnar sem það fékk hjá Krúst-
joff fyrirrennara hans. Sam-
kvæmt frásögn Pravda talaði
Brésnéff um vanrækslu, glópsku
og ábyrgðarlaust framferði ráð-
herra og kraföist þess að þeir sem
þannig höguðu sér fengju makleg
málagjöld. Nafngreindi hann i þvi
sambandi eina sex af ráðherrum
á sviði atvinnumála.
Næsta dag var fundur fyrir
opnum tjöldum, og þar skýrði
Nikolai Baibakoff, æðsti maöur
Aætlunarnefndar rikisins, frá þvi
sem einkum hefur farið aflaga.
Framleiðsla i flestum undirstöðu-
greinum hefur gengið svo úr-
skeiðis að hverfa verður frá
markmiðum gildandi fimm ára
áætlunar. Málmiðnaður og efna-
iðnaður hafa dregist mest afturúr
settum framleiðslumörkum Hrá-
efnaskortur sem af þvi stafar
verður til þess að verulega skortir
á að framleiðsla neysluvarnings
nái þvi magni sem ráð var gert
fyrir.
Baibakoff áætlunarstjóri lét
berlega koma fram i ræðu sinni,
að undirrót vandkvæðanna væri
orkuskortur. Kolaframleiðsla og
oliuframleiðsla hefur dregist
aftur úr, og aukin framleiðsla á
jarðgasi hefur ekki megnað að
taka upp slakanna. Orkusparn-
aður er þvi þýðingarmesta mark-
miðið i sovésku atvinnulifi um
þessar mundir sagði áætlunar-
stjórinn.
Samkvæmt þessu fer ekki milli
mála, að orkukreppan hrjáir
Sovétrikin. Er þar með skorið úr
deilu, sem árum saman hefur
verið háð i séríræðiritum oliu-
iðnaðarins utan Sovétrikjanna,
um hvernig þau stæðu að vigi i
oliuvinnslu. Upplýsingar Bai-
bakoffs um að oliuframleiðsla sé
undir áætlun og frásögn hans af
úrræðum sem ákveðin hafa verið
til að ráða bót á oliuskortinum
staðfesta mál þeirra, sem hafa
haldið þvi fram að á næsta áratug
séu horfur á að oliuútflutningur
frá Sovétrikjunum þverri, og
jafnvel geti til þess komið að
sovétmenn þurfi að leita ráða til
að afla sér oliu erlendis frá. Slikt
ástand hefur mikil áhrif á horf-
urnar á oliumarkaði heimsins,
svo ekki sé minnst á stórpólitisk-
ar afleiðingar i togstreitunni um
aðgang að gjöfulustu oliusvæðun-
um.
Allt frá þvi i lok heims-
styrjaldarinnar siðari, hafa
upplýsingar um oliuleit og oliu-
birgðir i jörðu verið meðal þeirra
rikisleyndarmála Sovétrikjanna
sem best hefur verið gætt. Ýmsir
aðilar sem gera spár um oliu-
framleiöslu og horfur á oliumark-
aði hafa leitast við að afla sér
einn sjálfstæðismaður i viötali.
Verðskuldað eða óverðskuldað er
óförum flokksins nú skellt á for-
ingja flokksins, Geir Hallgrims-
son og ljóst að magnast muni upp
kröfurá næstunni innan flokksins
að hann viki. Hins vegar er langt i
næsta landsfund, hins rétta vett-
vangs foringjabreytinga og Geir
mun varla fús til að hverfa úr
valdastóli að svo stöddu. Auk þess
eiga sjálfstæðismenn við þann
vanda að etja eftir sem áður að
ekkert ótvirætt foringjaefni er
þar i sjónmáli. Birgir tsleifur
heyrist að visu oft nefndur en
margir sjálfstæðismenn hafa þó
uppi efasemdir um að hann sé
foringjaefni af þvi tagi sem flokk-
urinn þarfnast. Ætli allt sitji þvi
ekki við sinn keip innan flokksins
enn um sinn — og imyndin af
flokknum breytist varla verulega
á meðan.
Alþýðubandalagsmenn voru i
þeirri sérkennilegu stöðu fyrir
kosningarnar nú að foringi þeirra
var ekki i framboði, skarst úr leik
áður en á hólminn var komið, og
nú eftir kosningarnar á varafor-
maðurinn heldur ekki sæti á
þingi. Lúðvik mun reyndar hafa
boðið upp á það fyrir kosningar,
að kallað yrði saman flokksþing
til að kjósa nýjan formann, en það
þótti ekki ráðlegt rétt fyrir kosn-
ingar, þar sem slikt gæti kallað á
einhver innanflokksátök og veikt
flokkinn fyrir kosningar. Hins
vegar stendur fyrir dyrum i þess-
um mánuði flokksráðsfundur og
uppi eru hugmyndir að þar verði
ákveðið að kalla saman flokks-
þing fljótlega á næsta ári til að
kjósa nýjan formann. Þar sem
Ragnar Arnalds hefur þegar
staðið sina pligt i þessum efnum
fyrir flokkinn þykir ljóst að at-
hyglin muni einkum beinast að
þeim Svavari Gestssyni og Hjör-
leifi Guttormssyni sem væntan-
legum eftirmönnum Lúðviks.
Þegar þess er gætt að Reykjavik-
urdeildin hefur löngum haft mikil
itök i flokknum verður að telja
Svavar liklegri. Ólafur Ragnar
Grimsson kæmi hugsanlega til á-
lita. Hann þykir hafa unnið gott
starf sem formaður fram-
kvæmdastjórnar flokksins og hef-
ur gert hana:. að einni helstu
valdamiðstöðinni i flokknum.
Hann er þó ekki enn að fullu kom-
inn inn á sakramentið hjá ýmsum
flokksmönnum og sæktist hann
eftir formannsstólnum gæti það
valdið valdið verulegum ýfingum
og andófi gegn honum meðal
sumra flokksmanna. Timi Ólafs
Ragnars er þvi naumast runninn
upp enn.
Innan Alþýðuflokksins eru
einnig uppi raddir að timi sé til
kominn að Benedikt Gröndai
dragi sig i hlé. Benedikt fékk ó-
stýrilátan þingflokk til að stýra
eftir kosningarnar i fyrra og náði
aldrei verulegum tökum á hon-
um. 1 huga almennings er hann
ekki sterkur foringi en margir
flokksmenn telja sig þurfa á slik-
um að halda i þeirri baráttu sem
framundan er. Sjálfur hefur
Benedikt gefið i skyn, að honum
sé ekkert kappsmál að halda for-
mennskunni i flokknum. Hins
vegar hefði samkvæmt hefð
ekki átt að halda flokksþing fyrr
en næsta haust en hugmyndir eru
uppi um aö flýta þvi og halda það
i vor. Þar kunna að verða ákveðin
formannsskipti. Almennt þykir
Kjartan Jóhannsson, núverandi
varaformaður flokksins likleg-
asti eftirmaður Benedikts. Hann
hefur sýnt það i sjónvarpi að hann
er ágætur kappræðumaður og i
stjórnarstörfum að ekki skortir
hann hugrekki. Hins vegar hefur
Kjartan sáralitla reynslu af þing-
störfum eftir einungis vetursetu á
Alþingi. Þar stendur Sighvatur
Björgvinssonn betur að vigi en
telja má liklega að hann muni
keppa við Kjartan um formanns-
stólinn. Vilmundur hefur nokkuð
horfið i skuggann undanfarið —
sjálfviljugur segja samstarfs-
menn hans og mun varla taka
þátt i þessum leik. Eftir frammi-
stöðu Jóns Baldvins Hannibals-
sonar I kosningabaráttunni i
Reykjavik hafa einnig heyrst
raddir um að þar færi fæddur for-
ingi, en ýmsir og þar á meðal Jón
Baldvin sjálfur telja iiann of nýj-
an og ókunnugan i flokknum til að
takast á hendur þá ábyrgö —
amk. á þessari stundu.
ílnlirlfló 'IrÉ'..!
yfirsýn
U ðPÖc ' iIÍU'tJ
upplýsinga með óbeinum hætti,
kanna heimildir um jarðrann^
sóknir á sovéskum oliusvæðum og
reikna út frá þeim.
Nýlega sendi sænska oliuráð-
gjafarfyrirtækið Petro Studies
frá sér skýrslu unna með þessum
hætti. Niðurstaðan þar var sú, að
oliubirgðir i jörðu i Sovétrikjun-
um væru að minnsta kosti tvöfalt
meiri en hingað til heíur verið tal-
ið og meiri en i nokkru öðru landi.
Af þessu dró Petro Studies þá
ályktun, að engar horfur væru á
að Sovétrikin þyrftu að gerast
keppinautur núverandi oliuinn-
flytjenda um oliuframleiðslu út-
flutningslandanna við Persaflóa.
önnur skýrsla um horfur i oliu-
iðnaði Sovétrikjanna er nýkomin
frá svissneska fyrirtækinu Petro-
consultants. Komast Svisslend-
ingar að þveröfugri niðurstöðu
við þá sem Sviarnir létu frá se’r
fara. Petroconsulants telur orku-
kreppu vegna oliuskorts fyrir-
sjáanlega i Sovétrikjunum, og
muni afleiðinga þess ástand fara
að gæta á heimsmarkaði á næstu
árum.
Horfurnar eru þær, að sögn
Svisslendinganna, að upp úr 1980
verða Sovétmenn að velja milli
þess að skera niður oliuútflutning
sinn, eða sætta sig við stórfellda
skerðingu á hagvexti i landinu og
á lifskjörum. Sem stendur fá
sovétmenn 40 af hundraði útflutn-
ingstekna sinna fyrir oliusölu.
Riki Austur-Evrópu að Rúmeniu
undanskilinni eru þeim gersam-
lega háð hvað oliuinnflutning
varðar, og sóvésk olia er veru-
legur hluti af innflutningi til
Vestur-Evrópu
Skýrsla Petroconsultants birt-
istum þær mundirsem Baibakoff
flutti Æðsta ráðinu boöskap sinn
um orkuskort og afleiðingar hans
fyrir sovéskt atvinnulif. Segja
Svisslendingarnir, að Baibakoff
Eftir
Magnús
Torfa
Ólafsson
staðfesti þeirra mál i öllum grein-
um. Benda þeir einkum á, að
úrræðið sem hann tilfærði, að
bora nokkra tugi af nýjum oliu-
brunnum á oliusvæðinu i Vestur-
Siberiu, þar sem áður var vitað
að olia gengur ört til þurrðar, sýni
best hversu alvarlegt ástandið sé.
Dr. Laurent Zawadinsky, sem
stjórnarkönnun Pectoconsultants
á sovéskri oliuframleiðslu, heldur
þvi fram að oliubirgðir i jörðu
gagnist sovétmönnum verr en
öðrum oliuframleiðslurikjum,
vegna þess að tækni þeirra við
oliuborun og oliudælingu sé á
lægra stigi en sú sem viðhöfð er i
öðrum löndum. Af öryggis-
ástæðum hafa sovésk stjórnvöld
skirrst við að hleypa útlendingum
nærri oliuvinnslu i landinu eins og
nauðsynlegt væri ef keypt væri
fullkomnasta tækni sem stóru
oliufélögin hafa þróað.
Þetta hefur þær afleiðingar,
segir dr. Zawadinsky, að soveáki
oliuiðnaðurinn er ekki fær um að
velja hagstæðustu lausnir til að
auka oliuframleiðsluna. Miklu
ódýrari væri að sögn hans, að
flytja oliu til notenda frá oliu-
svæðum við Kaspiahaf en frá
Vestur-Siberiu, og þar er mikil
ónýtt olia i jörðu, en sovéski oliu-
iðnaðurinn er ekki fær um að ná
henni upp, þvi hún er á meira
dýpi en tækni hans ræður viö.
Það að auki heldur dr. Zawa-
dinsky þvi fram, að oliulindir i
Sovétrikjunum nýtist mun verr
en i öðrum löndum, af þvi að-
ferðir sem notaðar eru þar til að
halda uppi þrýstingi i oliulögun-
um verða til þess að oliuflekkir
einangrast i stórum stil og ná ekki
að borholunum.