Helgarpósturinn - 16.01.1981, Blaðsíða 20

20
Föstudagur 16. janúar 1981 helgarpóstuHnh
,,Ánægðir með viðtökurnar,,
segir Friðrik Þ. Friðriksson ritstjóri Kvikmyndab’laðsins
Friftrik Þór Friftriksson gluggar i Kvikmyndablaftift.
„V’ift erum ánægftir meft vift-
tökurnar, þó vift höfum ekki
nákvæmar tölur um sölu”, sagfti
Friftrik Þór Friftriksson ritstjóri
Kvikmyndablaðsins, en fyrsta
tölublaft þess kom út skömmu
fyrir áramót.
Friörik sagfti, aft blaðift heffti
þegar selst upp i nokkrum bóka-
búftum, en hann vissi ekkert um
sölu i sjoppum. Hins vegar sagft-
isthannhafabúist vift meiri sölu i
kvikmyndahúsunum, en það væri
kannski vegna þess, aft fólk væri
ekki vant aft kaupa lesefni þar.
„Blaftinu hefur ekki verift
mörkuö nein ákveftin stefna, en
þar verftur fjallaft um erlenda og
innlenda kvikmyndagerft jöfnum
höndum”, sagfti hann. 1 fyrsta
tölublaftinu væri nær eingöngu
fjallað um erlendar kvikmyndir,
en i næsta blafti yrfti fjallaft meira
um islenskar kvikmyndir. „Þetta
fyrsta blaft einkennist af byrjun-
arörftugleikum, og þar er margt,
sem mætti gera miklu betur, og
sem verftur gert betur”, sagfti
Friftrik.
Hann sagfti, að áhersla yrfti
lögft á þaft, aft kynna islenska
kvikmyndagerftmjög rækilega og
i næsta blafti, sem kæmi Ut i
fyrstu vikú febrúar yrfti ftarlegt
vifttal við Þorstein Jónsson um
kvikmynd hans Punktinn, fjallað
yrði um kvikmyndahátiftina, sem
fram fer i febrúar, og efni tengt
henni, ásamt ýmsu öftru efni. Þá
mun Erlendur Sveinsson rita
greinar um islenska kvikmynda-
sögu á næstunni.
En telur Friðrik, aft þaft sé þörf
fyrir svona sérhæft blaft á
Islandi?
„Já, annars værum vift ekki aft
þessu”, sagfti hann. „Þaft hefur
kannskiekki verift þörf fyrir svona
blaft áftur en islensk kvikmynda-
gerft varö til, en vifttökúrnar sýna
að þaft er áhugi fyrir þessu.
Islensk kvikmyndagerft hefur
eignast málgagn.”
Þá sagöi Friftrik, aft það væri
nauftsynlegt aft bæta kvikmynda-
menningu Islendinga. Hér hafi
alltaf verift litift á kvikmyndimar
sem lágstéttarmiftil og þaft sýndi
sigbesti þvi, aft kvikmyndir væru
hvergi i fræðslulöggjöf.
Friftrik sagði, aft Kvikmynda-
blaftift ætti sér ekki fyrirmynd i
neinuákveftnu blafti, en hins vegar
væru kvikmyndatimarit öll mjög
svipuft aft uppbyggingu.
Kvikmyndablaftift mun koma út
tiu sinnum á ári, og hafa margir
talift þaft full mikla bjartsýni.
Friörik var spurftur hvort hann
teldi eitthvaft hæft í sliku.
„Nei, þörfin er svo mikil, aft
efni hefursafnast upp i tonnavis,
svo af nógu er að taka.” Og hann
sagftist ekkert vera hræddur um
aðgæftin minnkuöu vift svo öra út-
komu.
Friftrik sagfti, aft til þess aft
tryggja framtift blaftsins, væri
stefnan aft safna þrjú þúsund
áskrifendum meft vorinu. Mót-
tökur fyrsta blaðsins bentu til
þess, aft grundvöllur væri fyrir
þvi, og mun blaftift koma út allt
þetta ár aft minnsta kosti.
Þrir starfsmenn eru vift Kvik-
myndablaöið. Aftstoftarritstjóri
og auglýsingastjóri er Jón Karl
Helgason og eru þeir Friftrik i
fullustarfi. 1 hlutastarfi er Sveinn
Blöndal en hann sér um útlit og
ljósmyndavinnu blaösins.
Kvikmyndablaftift er til húsa aft
Vesturgötu 3, og siminn er 13339.
Blaftiö kostar 150 nýkr. i áskrift
(10 tölublöft), en I lausasölu
kostar þaft 20 nýkr. heftift. Ahuga-
menn um kvikmyndir eru þvi
hvattir til þess aft gerast áskrif-
endur og tryggja þar meft útkomu
þessa blafts.
Meftal efnis i fyrsta tölublafti
má nefna Hugdettur úr Ameriku-
ferft eftir Hrafn Gunnlaugsson,
grein um mynd Coppola Apoca-
lypse Now eftir Viftar Vikingsson,
en mynd þessi verftur sýnd á
næstunni i Tónabiói. Þá skrifar
Þráinn Bertelsson um reynslu
sina af kvikmyndaskóla, Orn
Þórisson skrifar um bresku raun-
sæisbylgjuna, jólamyndir kvik-
myndahúsanna eru kynntar og
birter þýtt viötal vift breska kvik-
myndaleikstjórann John Boor-
man.
ís/ensk leiklistarsaga
Skirnir.
Timarit hins islenska bók-
menntafélags
Ritstjóri: Ólafur Jónsson
208 bls.
Reykjavík 1980.
Nýlega er Skirnir, timarit
hins islenska bókmenntafélags,
kominn út.A undanförnum árum
hefur Skirnir öftru hvoru verið
aft nokkru leyti helgaftur
ákveftnum viftfangsefnum innan
bókmenntarannsókna. 1 hitti-
fyrra voru til dæmis þrjár
stórar greinar þar um félags-
fræftilegar bókmenntarann-
sóknir og i fyrra ebni úr forn-
sögum áberandi. 1 þessu hefti er
stigift til fulls skref i þá átt aft
helga ritiö einu viftfangsefni. 1
Skirni eru nú fjórar stórar
greinar sem allar f jalla um leik-
list efta öllu heldur leiklistar -
sögu. Auk þess er svo i heftinu,
eitt leikrit og hefftbundnir rit-
dómar i lokin.
Um leikstjórn.
Fyrsta greinin er eftir Svein
Einarsson Þjóftleikhússtjóra og
heitir Um leikstjórn. Greinin er
aft stofni til fyrirlestur sem
Sveinn flutti i fyrra á aftalfundi
Bókmenntafélagsins.
Sveinn byrjar á þvi aft fjalla
um þafthvaft leikstjórn i stórum
dráttum sé i rauninni. Siftan
rekur hann hvernig verk og
verksvift leikstjóra hefur þróast
og mótast á umliðnum öldum
þangaft til vift sitjum uppi meft
nútimaleikstjóra sem aftal-
ábyrgöarmann á listrænni
mótun sýningar. En þaft er ekki
fyrrená tuttugustu öldinni sem
leikstjóri i þeirri mynd sem vift
nú þekkjum verftur til.
Siftari hluti ritgerftarinnar
fjallar um þróun leikstjórnar á
Islandi. Þar er fyrst sagt frá
Sigurfti Guftmundssyni málara
sem var leiftbeinandi leikhópa i
Reykjavík um sina daga en
hann dó 1874. Þegar Leikfélag
Reykjavikur kemur til sög-
unnar 1897 eru þaft ýmsir sem
gegna leiftbeinendastörfum svo
sem Indrift Einarsson, Einar H.
Kvaran, Bjarni frá Vogi og Jón
Aöils eldri. Þessir menn eru
fyrst leiftbeinendur og sam-
verkamenn leikaranna en hafa
ekki beina listræna forystu um
mótun sýningar. A fyrsta fjórft-
ungi aldarinnar er Jens Waage
lengst af leiftbeinandi LR og
telur Sveinn hann vera fyrsta
manninn á Islandi sem nálgast
aft vera leikstjdri i nútlmaskiln-
ingi þess orfts. Þaft er þó ekki
fyrr en meft tilkomu lærftra
leikara sem leikstjórn hér
lendis færist i nútimahorf og er
þaft á öörum fjóröungi aldar-
innar. Þar eru helst nefndir til
Haraldur Bjömsson og Lárus
Pálsson, en þeir eru báðir
menntaftir i Danmörku og setur
rikjandi leikstjórnarhefft þar
svipmót sitt á þeirra verk.
Þegar Þjóftleikhúsift opnar
1950 eru þaft þessir menn sem
móta leikstjórnarstefnu þess,
Þannig er það hin danska raun-
sæishefft frá árunum eftir fyrri
heimsstyrjöld sem hefur fyrst
og fremst mótaft leikstjórn hér á
tandi.
Um miftjan sjötta áratug-
inn kemur fram ný kynslóð sem
að hluta til er menntuft i Bret-
iandi og á siðasta áratug kemur
enn fram ný kynslóð sem hefur
fjölbreyttari menntun og er þaft
helst sú kynslóð sem reynt hefur
að brjótast undan leikstjórnar-
hefftinni sem virftist vera mjög
sterk.
Sveinn nemur hér staðar, en
eins og hann getur um i lok
greinarinnar, þá sleppir hann
aft fara nánar út i mismunandi
aðferftir sem leikstjórar beita
og aft gera grein fyrir áhrifum
hinna mismunandi leikstjórnar-
stefna á islenskt leikhús. Þar
meft er þessi grein afteins inn-
gangur aft þvi sem mér finnst
sérstaklega forvitnilegt aft fá
umfjöllun um og er einmitt
verift að ræfta um þessa dagana:
stöðu islenskrar leikstjórnar I
dag og rannsókn á þvi hvers
vegna ástandift er eins og þaft
er. Mismunandi skoftanir á þvi
hvort þettaástand er gott efta
vont ariti ekki aft hafa áhrif á
lýsingu á ástandinu.
Grein Sveins er mjög fróftleg
og skemmtileg aflestrar en ég
bift spenntur eftir framhaldinu.
Galdra-Loftur.
Onnur greinin i Skirni heitir
Loftur á leiksviftinu og er eftir
Jón Viftar Jónsson. Þessi grein
er bæfti forvitnileg og sérstæft.
Hún er forvitniieg vegna þess aft
híjn fjallar um eitt af meiri-
háttar leikverkum islenskra
leikbókmennta, Galdra-Loft
Jóhanns Sigurjónssonar, og
varpar nýju ljósi á þetta verk.
Greinin er sérstæft aft þvi leyti
aft ég man ekki eftir þvi aö til sé
á islensku grein sem fjallar um
sviftsetningarsögu eins verks,
þarsem rakiöer hvernig verkift
hefurverifttúlkaft frá upphafi til
okkar daga. Jafnframter hér aft
finna skemmtilega umræöu um
leiftina frá verki til sýningar og
man ég ekki eftir aft þaft hafi
verift gert á jafn itarlegan hátt á
islensku.
Kenning Jón Viöars er i stuttu
máli sú aft i nærri öllum svift -
setningum Galdra-Lofts hafi
gætt grundvallar misskilnings á
túlkun verksins og Lofts sjalfs
sem eigi rætur aft rekja til
hinnar dönsku frumuppfærslu
verksins, þar sem litift var á
Loft sem Fástgerving og kjarni
verksins álitinn háspekilegar
vangaveltur og siftferöisþrautir
aöalpersónunnar. Jón telur
hinsvegar aft Loftur sé leitandi
unglingur sem kemst i vandræfti
vegna þess aft hann vifturkennir
ekki þær samfélagslegu skorftur
sem honum eru settar og reynir
að samræma þær kröfur sem
veraldlegt vald og andlegt vald
gerirtil hans. En þessar kröfur
eru mótsögn og verða ekki sam-
ræmdarog hver sem reynir þaft
ferst. Þessi mótsögn andlegra
og veraldlegra verftmæta er sú
sama og rikjandi er i kapital-
isku núti'maþjóftfélagi milli sið-
ferftilegra kenninga andlegs
valds og tíhjákvæmilegrar
breytni i efnis heiminum til aft
uppfylla veraldlegar kröfur.
Mótsögn sem klýfur að rótum
borgaralegt samfélag og kemur
i veg fyrir aö nokkur einstakl-
ingur þess geti öftlast alhlifta
þroska, (Bls. 40).
Jón telur að við allar upp-
færslur nema eina hafi leik-
endur gengið að verkinu meft
fyrirfram ákveftinn skilning og
hafi þessvegna ekki lesift leik-
ritift nægilega vel og þar af leið-
andi ekki túlkað þaft i samræmi
vift þaft sem raunverulega
stendurí textanum. Undantekn-
ing frá þessu er sýning Leik-
smiðjunnar 1968, þar sem i
fyrsta sinn sé reynt aö losa sig
frá hefðbundinni túlkun.
Þessi umfjöllun Jóns Viðars á
sýningum Galdra-Lofts varpar
einnig viðbtítarljósi á þaft sem
fjallaft var um i grein Sveins
Einarssonar og svarar i raun
hluta af þeim spurningum sem
vakna vift lestur þeirrar
greinar. Þó hæpiö sé aft draga
ályktanir af einu dæmi viröist
nifturstaftan af þvi samt sú aft
allt fram á okkar daga hafi leik-
stjórn og leiktúlkun á islandi
verift óburftug og ósjálfstæft.
Grein Jóns Viöars er stór-
merkt framlag til umræftu um
leiklist á islandi og sögu hennar.
Reviur
Þriftja greinin er eftir Pál
Baldvin Baldvinsson og heitir
Og þú skalt sofa i hundraft ár —
Reviur i Reykjavik. I þessari
grein er rakin saga reviunnar i
Reykjavik frá upphafiog fram á
okkar daga. Þessi grein er mjög
fróftleg en hún er fyrsta heillega
samantektin um þetta efni.
1 greininni sýnir Páll fram á
aft reviurnar eru formúluverk, i
grundvallaratriftum eru þaft
sömu og samskonar persónur
sem koma vift sögu og sögu-
þráfturinn er einnig I höfuft-
dráttum sá sami. Siöan er utaná
hlaftift skopfærslu atburfta úr
bæjarlifinu og þjóftlifinu og
kryddaft með söngvum og
gamanvisum. Sem sagt dæmi-
gerftur skemmti- og afþrey -
ingaiðnaftur, þó öðru hvoru meft
svolitlum broddi, einkum
framanaf.
Hér koma við sögu margir
mektarmenn, t.d. eru þeir
nafaar Einar H. Kvaran og
Einar Benediktsson höfundar
fyrstu tveggja revianna.
Páll skiptir sögu reviunnar i
fjögur tímabil. 1880-1914 eru
sýndar átta reviur i Reykjavik
og má li'ta á þetta timabil sem
fæðingar og bernskuskeift
þeirra. Siðan taka við tvö gull-
andartimabil. 1922-1934 og var
þá Páll Skúlason potturinn og
pannan i þessari starfsemi.
Siftara gullandarskeiðift er 1938-
1952 og er þá Haraldur A.
Sigurftsson einn af aðalfor-
ingjunum, en einnig eru i
íararbroddi Emil Thoroddsen
Indrifti Waage og seinna Tömas
Guftmundsson. En að sjálfsögftu
koma margir fleiri við sögu, auk
allra leikaranna. Siðasta tíma-
bilift er einskonar hnignunar-
skeiftþegar alltaf öðru hvoru er
reynt aft endurvekja reviuna en
þvi er aldrei fylgt eftir.
Grein Páls er skipulega unnin
og honum tekst vel aft draga
fram heildarlinur i þróun
þessarar greinar leiklistar (efta
á ég aftsegja skemmtiiðnaftar.).
Leikritun síðustu ára-
tugi.
Fjórfta greinin er eftir rit-
stjórann Ölaf Jónssonog nefnist
hún Leiklist og leikhús — Um
islenska leikritagerft eftir 1950.
Eins og nafnið ber meft sér
fjallar greinin um leikritargerft
hérálandi eftir 1950efta frá þvi
að Þjóöleikhúsift er opnaft.
lupphafierrakini stuttu máli
saga leikritunar fram að 1950 og
stiklaö þar á stóru. Siöan tekur
Ölafur sig fram i timann og
fjallar um hvern höfund fyrir
sig. Hann tekur fyrir Halldór
Laxness, Agnar Þórftarson,
Jónas Arnason, Jökul Jakobs-
son, Odd Bjömsson, Erling
Halldórsson Guftmund Steins-
son, Birgir Sigurösson, Véstein
Lúðviksson, Kjartan Ragnar-
son, Böftvar Guftmundsson,
Svövu Jakobsdóttur og Ólaf
Hauk Simonarson. Eldri
höfundarnir og þeir sem mesta
hafa skrifaft fá aft sjálfsögftu
itarlegri umfjöllun en hinir.
Ólafur fer fyrst og fremst þá
leift aft lýsa verkum höfundanna
hvers um sig en fer litift út i
samanburftefta aftdraga miklar
ályktanir um þróun á þessu
timabili. Þessi grein er mjög
fróftleg og greinargott yfirlit
um þaft hvaö hefur verift aft
gerast t' leikritun þessa siftustu
þrjá áratugi. Lýsing hans á
verkum og viöfangsefnum
þeirra er einnig mjög þarfleg
þar sem fæst af þessum verkum
eru til á prenti. En þaft gefur
auga leift aft allt sögulegt mat á
tima sem er svo nærri okkur
hlýtur aft vera vafasamt enda
fer ólafur hæfilega varlega i
slikt, þó aft hann sé sem endra-
nær óhræddur við aft láta skoft-
anir sfnar i ljós'.
Ritdómar.
Skirni lýkur aft vanda á
nokkrum ritdómum. Þar er
fyrst aft telja itarlegan og fróft-
legan ritdóm eftir Jón Sam-
sonarson um útgáfu Vésteins
Ólafssonar á sagnadönsum sem
út kom á vegum Rannsóknar-
stofnunar t'bókmenntafræftum i
fyrra. Siftan er umsögn eftir
Gisla Agúst Gunnlaugsson um
bók Lýfts Björnsonar Saga
sveitarstjórnarmála á íslandi,
siftara bindi og umsögn eftir
Owe Gustavs um bókina
tslandisch eftir Magnús Péturs-
son.
Siftast er svo sá ritdómur sem
hvaft mestum tiðindum sætir en
þaft er harkaleg gagnrýni Helgu
Kress á ritgerð Gerðar
Steinþórsdóttur Kvenlýsingar i
sex Reykjavikursögum. Helga
ásakar Geröi um ónákvæmni i
notkun orfta og hugtaka þannig
aft oft sé óljóst hvaft hún sé aft
fara, einnig aft samfélagsgrein-
ing hennar til samanburftar á
veruleika sagnanna standist
illa. En alvarlegasta ásökunin
er sú að Gerftur skilji illa og
misskilji stundum hvað verið sé
aft fjalla um i sögunum og eigni
höfundi miskunnarlaust viöhorf
sem fram koma hjá einstökum
persónum, þó augljóst sé af
heildarsamhengi verksins að
þessar skoftanir séu einmitt
ádeiluefni höfundarins. Sér-
staklega kemur þetta fram i
umfjöllun Gerftar um
Atómstöftina, sem Gerftur
virftist misskilja frá rótum.
Ég veit ekki hvort þaft er
ástæfta til að vera eins grimmur
vift Gerfti eins og Helga er. Verk
Gerftar er frumraun hennar á
svifti rannsókna sem ekki hafa
áftur verift stundaftar á islensk-
um bókmenntum, ef frá eru
taldar greinar Helgu Kress, og
þvt' eru rannsóknaraftferftirnar
ekki mótaöar. Ég held aft
mergurinn málsins sé sá aft
aöferftin sem Gerftur notar
dugar ekki nema á borgaraleg-
ar raunsæisbókmenntir og ef
aftferftinni er ekki breytt verfta
óhjákvæmilega stórslys eins og
i túlkun Geröar á Atómstöftinni.
Aft lokum vil ég itreka þaft
sem væntanlega er ljóst orftið aft
Skirnir i ár er óvenjulega
forvitnilegur og þar fjallaft
um efni sem ekki hafa áöur
verift gerð skil i islenskum
bókmenntum. — G.Ast.