Helgarpósturinn - 24.04.1981, Qupperneq 10

10
Það eru engir hundar i Reykja-
vik, ekki einn einasti — vissirðu
það? Þessi staðreynd er ekki eitt-
hvað sem maður pælir i, en einn
góöan veðurdag, eftir aö hafa
verið þar i svona vikutima, tekur
maður eftirþvi — þegar manni er
bent á það.
' Það var reykviskur dýralæknir
sem vakti athygli mina á þessu,
þar sem við sátum i einni sund-
laug bæjarins i sjóðandi vatni upp
undir höku og leið eins og i sauna
meöan snjónum kyngdi niður yfir
okkur — i febrúarmán-
uði. — Hundum Uður ekki vel i
borgum, sagði dýralæknirinn til
útskýringar og þarmeð var málið
Dan Turéll
íslendingum finnst alltaf gaman að heyra álit
útlendinga á landi og þjóð. Hér fylgir á eftir frá-
sögn danska rithöfundarins Dan Turéll frá dvöl
hans á íslandi veturinn 1977. Ef þýðandi man rétt
var erindi hans að fræða landann um rokkmúsik
og fleira. Dan Turéll er 35 ára að aldri og ótrúlega
afkastamikill rithöfundur, eftir hann munu liggja
hartnær 60 bækur og 1 hljómplata. Ásamt með
Ebbe Klövedal Reieh (skáld á svipuðu reki sem
samið hefur miklar sögulegar skáldsögur) er
Dan Turéll eitt af táknunum fyrir þá uppreisn
æskulýðs og námsmanna sem varð i Danmörku i
kringum 1970 —ÞH
Föstudagur 24. apríl 1981
marijúhanasígaretta berst ofan
af Keflavikurvelli og gengur þá
frá manni til manns vikum
saman og vekur álika undrun og
aðdaun og kýr með sjö spena. Og
uppreisn æskulýðs eða náms-
manna hefur ekki átt sér
stað — ennþá.
En eins og Söby sagði svo rétti-
lega þegar við ræddum þessi mál
eitt kvöldið: — Ég ætla að vera
hér nokkur ár til viðbótar, mig
langar svo að sjá þessa mynd
aftur!
Ég skildi hann fullkomlega:
Hann er gamalreyndur upp-
reisnarseggur frá Danmörku i lok
sjöunda áratugarins. I Danmörku
er uppreisnin svo til gengin um
Minningar frá Reykjavík
Danskur rithöfundur segir kost og löst á íslandi
útrætt. Kettir eru aftur á móti
leyfðir i Reykjavik.
Það er margt skrýtið i höfuð-
borg lslands, en skrýtnast af öllu
er þó fólkið. Fyrst og fremst
vegna þess hve andskoti islenskir
islendingar eru.
Ekki misskilja mig: Ég hef hitt
fjandanum ameriskau Amerik-
ana og japanska Japani. En þeir
standast alls ekki samjöfnuð við
t'-lendinga. Þvi Island er I lend-
íngum — ungum sem gömium
körlum sem konum, hvern dag,
hvert andartak — það sem Dan-
mörk erDcnum þegarhún er her-
numin af Þjóðverjum, en annars
bara ihuga Ebbe Klövedal Reich.
Island er Paradis, Mekka, Fyrir-
heitna Landið, Nafli Alheimsins.
öldum saman tröllreið menn-
ingarleg yfirráðastefna Dan-
merkur Island (munið handrita-
málið!), og hún varð til þess að
sérhver islendingur fæöist með
svo sterkan þjóðlegan nafla-
streng, að hugsunin ein um aöild
landsins að EBE myndi vaitia
þvilikum hlátrasköllum, að f jöll-
in færðust úr stað og fiskunnn í
sjónum fengi slag. YfirráðDana
héldust lengi og fast, og. það er
ekki fyrr en á siðustu 20 árum
sem þau hafa mátt þoka fyrir
ameríska kúltúr-imperialis-
manum, sem nú er margfalt
áhrifameiri og ógnvænlegri — og
fyrir kaldhæðni örlaganna er
danski mini-imperialisminn orð-
inn bara tiltölulega vinsæll aftur.
Af tvennu illu...
Hins vegar má segja að Ame-
rikanarnir á Islandi — þessir blá-
saklausu Utsendarar Sáms
frænda sem afplána herskylduna
i herstöðinni i Keflavik —séu
meðhöndlaðir eins og sigaunar i
F'innlandi, blökkumenn i Suður -
Afriku og „barnavinir” i Balle-
rup. Einn dag i viku fá þeir að
fara út fyrir herstööina — og þá
vill svo til að öll veitingahús i
Reykjavik eru lokuð. Skemmtið
ykkur vel kanar! Hræöslan við
þessa Amerikana og alla þeirra
smitandi amerisku ristir djúpt i
s^larlifi sérhvers Islendings,
krampakenndur ótti við tyggi-
gúmmi, rokkmúsik og country &
western er eölilegur hlutur i hug-
um skynsömustu og frjálslynd-
usti’ islendinga. Þeir vilja halda i
sitt og láta sig engu varða þótt
hluthafarnir i þessari séreign séu
vart merkjanlegir i talnadálkum
heimsins. Islandfyrir islenskals-
lendinga, Island ereinn stór þjóð-
garður.
Og af þvi að það gerist svo sem
ekki margt á Islandi, a.m.k. ekki
séð með augum umheimsins, þá
hverfa menn á vit þeirrar þjóð-
emishyggju sem nýtur mestra
vinsælda (ef enginn Amerikani er
við hendina til aö striða) :
fortiðardýrkunarinnar. Inn við
beinið lifir og hrærist sérhver Is-
lendingur i Islendingasögunum
ogþað er erfittað fá þá til að ræða
um aðrar bókmenntir. Þeir búa
allir einmitt þar sem einhver
.stórviðburður sagnanna gerðist
og allir eiga þeir ættir að rekja til
einhverrar höfuðpersónu þeirra.
Nú hef ég i sjálfu sér ekkert á
móti þessum sögum, öðru nær:
þessir fornaldarreyfarar eru
prýðisvel skrifaðir — minna dá-
litið á sögur Raymond Chand-
lers — eni alvöru talað: Getur þú
séð fyrir þér annan hvernEmg-
lending vitnandi dag út og dag inn
i Shakespeare, eða annan hvern
Dana spássérandi eftir Kaup-
mangaragötu það herrans ár 1977
með Danmerkurkróniku Saxó
gamla á vörunum allan guðs-
langan daginn? Ég get það ekki.
Til að byrja með var þetta vita-
skuld heillandi, eftir nokkra daga
var það orðið ansi einhæft og
undirlokin fór það ósegjanlega i
taugarnará mér. Njállog Gunnar
á Hliðarenda standa alveg fyrir
sinu, en jafnvellslendingar hljóta
að geta fundið sér annað til dund-
urs en að stilla þeim i sifellu upp
gegn Batman og Robin eins og lif-
inu gegn dauðanum eða himna-
riki gegn helviti.
ög þó, þessi eilifa þjóðremba
Islendinga er samtimis andleg
frelsisbarátta, og hana verður
maður að viröa, við henni er ekk-
ert að gera — meðal annars
vegna þess hve barnalega einlæg
þessi sannfæring þeirra er. Vinur
minn og fyrrum kollega úr próf-
arkalestrinum, Peter Söby sem
nú er dósent í dönsku við háskól-
ann i Reykjavík, sagði mér fróð-
lega sögu af þessu. Hann var einu
sinni að þvi kominn að fá ofnæmi
fyrir þessu eilifa stagii á tslend-
ingasögunum og sagði stillilega,
með þeirri kurteisi og siðfágun
sem honum er eðlileg, við islensk-
an kennara, að hann væri nú ekki
fyllilega sannfærður um sann-
leiksgildi sagnanna. Hún varaði
hann við slikum efasemdum. Það
er nefnilega svo að helmingur
þjóðarinnar er andatrúar, fólk
trúir þvi að það geti rætt við þá
framliðnu og að þeir framliðnu
séu á meðal þeirra. Að vissu leyti
hafa þeir lika rétt fyrir sér, þvi að
á Islandi eru þeir framliðnu mun
meira lifandi i hugum fólks en i
nokkru öðru landi. 50% spiri-
tistar, hugleiddu það! Til saman-
burðar má nefna að sama
skoðanakönnun leiddi i ljós að
einungis 10% landsmanna höfðu
lesið Biblíuna...Nú, en þessi
kennari sagði við Söby: — Gættu
að þvi sem þú segir um Islend-
ingasögurnar! Andi föðurminser
á sveimi hér i stofnunni i kvöld og
hann þoldi engum að hæðast að
sögunum! — Svo fóru þau að tala
um eitthvað annað.
Nokkrum mánuðum seinna
hitti Söby hana aftur og hún
spurði hvort hann myndi eftir
þessum orðaskiptum — Þetta var
hreinn uppspuni, viðurkenndi hún
þá, pabbi var ekki i stofunni þetta
kvöld!
Onnur merkileg tilfinning sem
maður fyllist i Reykjavik minnir
á þá sem óhjákvæmilega gripur
kaupmannahafnarbúa i Osló:
Þeim finnst þeir hverfa aftur i
timann, bara enn lengra i
Reykjavik en Osló. Eftir nokkra
daga i borginni gat ég ekki horft
framhjá þvi lengur, það var ekki
um að villast: Menningarlega og
séð með augum félagsfræðinnar
er Island enn á 6. áratugnum.
Stóru árgöngunum seinkaði á
leið þeirra norður, fyrst núna eru
þeir að koma til tslands. Helm-
ingur ibúa Reykjavikur er yngri
en 30 ára og tækifæri þeirra til
skemmtana og tómstundaiðkana
eru af svo skornum skammti að
ungir kaupmannahafnarbúar
færu yfirum við tilhugsunina eina
saman. Rokkmúsik er sjaldgæft
fyrirbæri og aðeins fyrir forrétt-
indaliðið — hún er til, en hefur
ekki náð að skjóta rótum. Það er
ekki til nein Islensk Gasolin, en
hellingur af islenskum skalla-
poppurum. Fikniefnaumræðan
hefur ekki skilið eftir sig djúp
spor i hliðinni friðu, ein og ein
garð, búið að melta hana til fulls
og setja hana i sögulegt sam-
hengi. Hér var hún ekkihafin enn.
En þegar hún hefst verður hún
sprengingu likust, þvi að hvergi i
heiminum (nema ef vera skyldi i
sumum löndum Austur-Evrópu)
hef ég séð æskulýð sem er jafn-
kúgaður og sá isienski. tslensk
ungmenni geta ekki um frjálst
höfuð strokið, þau eiga i ekkert
hús að vernda, ekkert sem þau
geta kallað sitt eigið.
Ég sá þetta svart á hvitu eitt
laugardagskvöld. Ég hafði farið
út með nokkrum kunningjum,
skáldinu Hrafni Gunnlaugssyni,
söngvaranum Megasi (Bob Dylan
Islands, eða öllu heldur svar Is-
lands viðEikSkalöesem var svar
Danmerkur við Bob Dylan) og
nokkrum tónlistarmönnum úr
bestu rokkhljómsveit Islands,
Stuðmönnum, sem er tæknilega
fáguð og einkennist af rikri
kimnigáfu. Þeir eru mitt á milli
Frank Zappa og Secret Oyster og
væru vel þess virði að bjóða þeim
á rokkhátiðina i Hróarskeldu, þó
ekki væri nema i nafni þeirrar
uppþornuðu norrænu samvinnu.
Við höfðum kynnt okkur það eina
sem næturlif Reykjavikur hefur
upp á að bjóða: þessa viðbjóðs-
legu, stóru vínmettuðu
klúbba, — risastóra dansstaði,
þar sem fólk kemur í dauðans
angist til að losna við stressið og
geðillskuna sem hlaðist hefur upp
alla vikuna, en gerir það svo alls
ekki, frekar hiö gagnstæða þvi
allt er aðdrukkna i brennivini og
þriðja flokks músik. Og svo endar
þetta venjulega með slagsmálum
og hnifabardögum fyrir utan.
Dapurlegt. En eftir ballið varð ég
viðskila við vini mina og leiðsögu-
menn, fann þá ekki aftur og stóð
uppi einn og yfirgefinn i miðborg
Reykjavikur um miðnæturleytið.
Þá sá ég það: Alls staðar héngu
þeir, unglingarnir á hverju götu-
horni. 1 hverju anddyri, i hverju
porti stóðu misstórir hópar ung-
linga og spjölluðu saman i kuld-
anum. Þeir áttu sér engan sama-
stað, aðeins götuna. Stormasöm
gata að næturlagi var eina at-
hvarf þeirra sem ekki langaði að
vera heima.
Þetta var skelfileg sjón, eins
konar hryllingsmynd gerð eftir
visindaskáldsögu. Ég gekk um
eins og i leiðslu og ræddi við þá
hér og þar i uppundir tvo tima, og
mér varö hugsað til þess tima
sem ég starfaði i Alaborg. Þá rölti
égstundum á milli næturkrána og
allir ungir álaborgarar höfðu
sömu sögu að segja: — Þetta er
bölvuð rottuhola, maður, hér er
ekkert við aö vera, við eigum
ekkert... Viðkvæðið var þaðsama
hjá islensku unglingunum,
ástandið var bara mun verra.
Venjulega endar þetta i fyllerii,
brjáluðu fyllerii á hverjum
laugardegi er innbyrgt óhemju
magn af eina drykkjarhæfa is-
lenska áfenginu, Svarta dauða,
sem heitir svo af þvi að flösk-
urnar bera svartan miða, þó ekki
með hauskúpu. Það er ekki auð-
velt að verða sér úti um áfengi á
tslandi, kerfið er svipað og i Svi-
þjóð þar sem áfengi er aðeins að
fá i sérstökum einokunarversl-
unum á sérstökum tímum, og eins
og i Sviþjóð er bjórinn bannaður,
það fæst aöeins léttur pilsner i
tveim útgáfum: Thule og Egill
Skallagrimsson (!) Bjórbanniðer
rökstutt með þvi, að ef ungling-'
amir geta ekki fengið annað en
sterkt brennivin þá sé minni
he/garpösturínn—
hætta á að þeir drekki frá sér ráð
og rænu. Þessi kenning á sér
mjög takmarkaða stoð i veru-
leikanum.
En fyrst ég er farinn að tala um
neyslu þá vil ég taka eitt fram:
Ég léttist um tiu kiló á Islandi.
Allur islenskur matur — ef frá er
talirm fiskurinn sem er bæði nýr
og góður — er að minu mati
óætur. Kindakjöt er uppistaðan i
öllum mat sem ekki er fiskur, og
þeir sem ekki eru sólgnir i ófull-
burða lopapeysur geta látið þá
langþráðu ósk rætast að fara á
öruggan megrunarkúr.
Ekki þannig að ég hafi ekki
reynt. Ég og Sem bróðir minn
(sem ferðaöist með mér) brögð-
uðum af stakri þolinmæði á öllum
þjóðarréttunum. Meðal annars
fengum við hinn heimsfræga is-
lenska forrétt, kæstan hákarl,
sem siður er að hefja allar góðar
máltiðirmeð. Þessirhákarlsbitar
eru samkvæmt aldagamalli hefð
saltaðir, siðan er migið á þá vel
og lengi (jú, þú last rétt) og loks
eru þeir grafnir i jörð i nokkur ár
áður en þeir eru bornir fram á
glæsilegum fötum. Gestgjafi
okkar ágætur fullvissaði okkur
um að þetta væri alveg frábært
lostaæti. Ebbe Klövedal hafði
sagt mér að hákarlinn væri hrein-
astivimugjafi. Ég hétþvi að ef ég
kæmist lifandi frá þessu skyldi ég
svo sannarlega koma Ebbá i
vimu!
En þótt ég hafi átt góða fundi
með glöðum músiköntum og
spakvitrum skáldbræðrum var
samt stærsta iqrpiifun min i
Reykjavik að hitta brjálaðan
mann. Ég hef heyrt að allir sem
ferðast um ísland rekist að
minnsta kosti á einn brjálæðing i
hæsta gæðaflokki. Þvi er reyndar
haldið fram með litt dulinni sjálf-
umgleði að allir islendingar séu
brjalaðir —og sé tekið mið af
áfengisneyslunni og fjölda spiri-
tista verður ekki framhjá þvi
gengiö að þeir eru sérkennilegir,
útflippuð þjóð. Þessi virtist þó slá
öll met. En hann var nú lfka
franskur, að eigin sögn að
minnsta kosti.
En það er best að byrja á
byrjuninni einsog ég væri að gera
hefðbundinn útvarpsþátt. Sem
var lasinn og engdist i magapinu
heima i Norræna húsi, sem af
mikilli gestrisni hafði skotið yfir
okkur skjólshúsi. A meðan fór ég i
göngutúr. A eyðilegri götu i út-
jaöri borgarinnar — timbur-
húsin sem stóðu hér og þar með-
fram götunni á kafi i snjó og krapi
minntu mig á bernskuár min á
Grænlandi — kemur dökkhærður
eldri maður gangandi á móti mér.
Við erum einir á götunni og engan
að sjá svo langt sem augað eygir.
Við li'turn hvor á annan, bjóðum
góðan daginn og göngum hvor i
sina. átt. En svo snýr hann sér
við, kemur til min og spyr: — Af-
sakið, en eruð þér ekki franskur?
Ég fylltist stolti. það verð ég að
viöurkenna þótt það hljómi asna-
lega. En f jölskylda min er ættuð
frá Frakklandi, nánar tiltekið frá
Provence, og án þess að í þvi fel-
ist vottur af Islensku veikinni
finnst mér ég verða þess æ meir
var eftir þvi sem ég eldist. Ég
merki það á ýmsu, skaplyndinu,
smekknum, ýmsum tilhneiging-
um... Hreinræktaðir norður-
iandabúar eru ekki hirðulausir,
ruglaðir og opnir. Skandinavar
eru kuldalegir og gagnrýnir.
Frakkar eru eldur og neistaflug.
En hann sá það sem sagt, þessi
góði maður, og hann reyndist
sjálfur vera af frönskum ættum,
að visu langt aftur i ættir, fleiri
aldir, eins og ég... — En við þessir
frönsku húgenottar þekkjum nú
alltaf hver annan! sagði hann. —
Höfuðlag þitt er svo franskt að á
þvi leikur enginn vafi. Má ég
bjóða þér i' mat? A