Helgarpósturinn - 15.05.1981, Qupperneq 8

8
—he/gar
pósturinn_
Blað um þjóðmáL listir og
menningarmál
útgefandi: Vitaðsgjafi hf.
Framkvæmdastjóri: Bjarni P.
Magnússon
Ritstjórar: Árni Þórarinsson,
Björn Vignir Sigurpálsson.
Blaðamenn: Guðjón Arn-
grímsson, Guðlaugur Ðerg-
mundsson, Guðmundur Árni
Stefánsson og Þorgrímur
Gestsson.
Útlit: Kristinn G. Harðarson.
Ljósmyndir: Jim Smart.
Auglýsinga- og sölustjóri:
Höskuldur Dungal.
Gjaldkeri: Halldóra Jóns-'
dóttir.
Dreifingarstjóri: Siguröur
Steinarsson.
Ritstjórn og auglýsingar eru
að Síðumúla 11, Reykjavik.
Simi 81866. Afgreiðsla að
Hverfisgötu 8—10. Símar:
81866, 81741, 14900 og 14906.
Prentun: Blaðaprent hf.
Ekki
vænlegt
til
vinsælda
Það gerðist fyrir fáum árum i
prófkjöri eins stjórnmálaflokk-
anna, að ungur maður ætlaði að
komast i framboð með þvi að lofa
stórátaki i endurbótum á hol-
ræsakerfi borgarinnar. Þaö var
hiegið að unga manninum á
framboösfundum, og i prófkjör-
inu fékk hann sjö atkvæði, eða
svo.
Þessi litla saga sýnir ekki bara
skilningsieysi almennings á þvi
hvernig frárennsli úr skólpkerfi
borgarinnar er háttað heldur
skýrir hún lika hvers vegna litið
sem ekkert hefur verið gert i þvi
Föstudagur 15. maí 1981 Haltjarpn^ÝUrÍnrL.
að koma þvi i þokkalegt stand.
Stjórnmálamönnunum finnst
þetta stórmái einfaldlega ekki
vera „málaflokkur” sem er væn-
legur til vinsælda.
Og frágangi skolpútrása ER
ábótavant á öllu höfuðborgar-
svæðinu. A þvi er enginn vafi.
Guðni Alfreðsson sýklafræöingur
segir I samtali viö Helgarpóstinn I
dag, að „mengun af völdum
Salmonellasýkla er mikil og sam-
felld á ákveðnum svæöum viö
strendur borgarinnar,” og aö al-
mennt hreinlætisástand viö frá-
rennsli sé slæmt, skólpræsi viöa
of stutt og þau nái óviöa niöur fyr-
ir stórstraumsfjöruborö.
Svo slæmt er ástandiö oröiö, aö
heilbrigöiseftirlit Reykjavikur-
borgar hefur varaö fóstrur viö
dagvistarstofnanir borgarinnar
við að fara með börnin i fjöru-
ferðir. Þórhallur Halldórsson for-
stöðumaður heilbrigöiseftirlitsins
segir viö Helgarpóstinn, að þetta
séu sjálfsagöar varúöarráöstaf-
anir, og fjörur I borgarlandinu
séu allar meira og minna meng-
aöar, nema helst leirurnar uppi á
Geldinganesi.
• Þaö gengur ekki til lengdar aö
gera eins og Molbúarnir. Draga
húfuna niöur fyrir eyru og setja
klemmu fyrir nefiö.
Þetta er raunar engin ný bóla.
Ráöamenn I Reýkjavik hafa vitaö
það allt frá byrjun siðasta ára-
tugar að frágangur á útrennslum
skólpkerfis borgarinnar er alls-
endis ófullnægjandi. Samt hefur
ekkert raunhæft verið gert, og
fjörurnar og sjórinn næst þeim
eru vaöandi I magakveisusýkl-
um, auk óhugnanlegrar sýnilegr-
ar mengunar, svosem klósett-
pappirs, dömubinda, getnaöar-
verja og saurs. Innan um allt
þetta vaöa svo börn og fullorönir
ef þeir hafa þá lyst á þvi. En þaö
er fleira sem streymir út I fjör-
urnar um holræsakerfiö. Hrafn
Vestfjörö Friöriksson forstööu-
maöur heilbrigðiseftirlits rikisins
lætur I ljós áhyggjur sinar á þvi, I
samtali viö Helgarpóstinn, aö
allskonar efnamengun kunni aö
renna frá iðnfyrirtækjum út I hol-
ræsakerfiö. En sem stendur er
ekkert eftirlit meö sllku.
Þaö er krafa almennings á höf-
uöborgarsvæöinu, aö stjórnmála-
mennirnir taki nú á sig rögg eftir
áratugar doöa I þessum málum
og sjái til þess, aö tillögur Skipu-
lagsstofu höfuöborgarsvæöisins,
sem nú er unniö aö, veröi fram-
kvæmdar. Þaö er dýrt , mikil
ósköp. En þaö er ansi hart ef Ibú-
ar borgar meö hreinasta neyslu-
vatn i heimi og tærasta loft i
heimi eiga aö horfa á fjörurnar
sinar veröa skólpmengun aö
bráð.
Vertíðarlok og séniver
í Landmannalaugum
I þann mund er þetta er fest á
blaö, er aö ljúka hér i Eyjum
vetrarvertiö eins og raunar viöast
hvar á landinu. Nú er nefnilega af
sú tiö, þegar vertiöarlok voru
skilmerkilega prentuö i almanök
og fara mátti eftir þvi. Nú á
dögum heyrir slikt oröiö undir
ráöherra og hann stjórnar þvi
hvort menn drekka lokabrenni-
viniö sitt i byrjun mai eöa um
miöjan mánuöinn.
Þessi vertiö var um ýmsa hluti
eftirminnileg, til aömynda voru
skipstapar og strönd meö tiöara
móti en oftast áöur og olli þvi
einstök ótið svo aö elstu menn
mundu ekki annaö eins og muna
þeir þó sitt af hverju. Þá voru
aflabrögöin ekki neitt til aö hrópa
húrra fyrir, fyrstu þrjá mánuöi
vertíöar enda segir þaö sig sjáflt
aö litiö fiskast þegar aldrei er
hægt aö komast á sjó. En svo kom
april og þá birti yfir mannskapn-
um. Slik og þvilik ókjör af fiski
man skrifari Eyjapósts ekki eftir
aö hafa séö á vertiö I Vestmanna-
eyjum. Og hvaöan þessi fiskur er
upprunninn er skrifara einnig
fyrirmunaö aö geta sér til um, þvi
fiskifræöingar hafa aö undan-
förnu uppástaöiö aö þorskstofn-
inn sé i öldudal og þurfi tlma til aö
rétta úr kútnum. Þessi fiskur er
þvi aö öllum likindum langt að
kominn og sé hann velkominn
þvaöan sem hann er ættaöur.
Þaö hefur oft þótt hinn sæmi-
legasti afli á vertið ef bátur hefur
komið meö tíu til fimmtán tonn i
land eftir daginn. En nú voru
menn hálfgrátandi ef aflinn fór
niöur úr tuttugu tonnum og töldu
slikt algjöran dánróöur. Enda
voru aflatölur þrjátlu til fjörtiu
tonn eftir daginn algengar og hjá
sumum þetta fimmtíu upp I sjötiu
áttatiu. Svo var stoppaö sam-
kvæmt skipun ráöherra yfir
páskana og bjuggust þá flestir viö
aö draga myndi úr fiskirii. Sú
varö þó aldeilis ekki raunin á og
var nú nokkuö sama hvar net
voru lögö, alls staöar var fiskur
undir. Og nú mundu elstu menn
ekki neitt, enda voru þeir komnir
i kaf i aögerð eins og flestir aðrir.
Og ráöherra framlengdi vertiöina
um viku og sama mokiö hélst
áfram en fór þó heldur að draga
úr þvi undir lok vikunnar (sem
betur fer, eins og einn kunningi
minn sagði, algjörlega oröinn út-
keyrður).
Þessi sami kunningi minn trúði
mér lfka fyrir þvl, aö næsta hálfa
mánuöinn ætlaöi hann ekkert
annaö aö gera en sofa, þaö er aö
segja eftir aö hann var búinn aö
halda upp á lokin meö skipsfélög-
unum. Einhvern veginn finnst
mér eins og hann eigi þaö alveg
skiliö, þaö er ekki eins og að
drekka vatn aö koma rúmum
þúsund tonnum á land á rúmum
mánuöi.
Og þaö eru vlöar lok en á bátum
og I frystihúsum. Skólarnir eru
einnig að ljúka sinu starfi og þar
eru aflabrögöin talsvert misjafn-
ari, sums staöar raunar gott en
mjög viöa lélegur hlutur. Oft hef-
ur skrifara Eyjapósts orðiö
hugsað til grannþjóöa okkar
þegar þessi árstimi er kominn
meö hækkandi sól og veðurbliðu.
Þar er skóium vlöa haldiö úti
fram i júlímánuö og er mér ger-
samlega fyrirmunað aö sjá
hvernig slikt væri hægt hér á
landi alla vega meö óbreyttum
vinnubrögöum. Enda er siöasta
kennsluvikan I mai mikill tortúr
fyrir alla aöila bæöi kennara og
nemendur og yfirleitt fögnuður
rikjandi siöasta kennsludag. Þá
er lika oft tekiö upp léttara hjal og
rættum komandi sumar og llfsins
lystisemdir. Og einhverju sinni
var verið aö ræöa á kaffistofunni
um þann umdeilda varning sem
rikið hefur einkarétt á að höndla
meö og selur dýrum dómum I út-
sölum sinum. Þá komst meðal
annars I tal sá ágæti drykkur sem
jlollendingar framleiöa úr eini-
feerjum og öörum hráefnum og
Ifroru menn ekki á eitt sáttir um
ágæti hans. Einn kolleginn kvað
upp úr og sagöi: — Einu sinni
drakk ég Séniver I Landmanna-
laugum. Og þá svaraöi annar að
bragöi — Mér finnst hann nú betri
I kók -.
En yfirleitt horfa menn björt-
um augum fram á sumariö i Vest-
mannaeyjum enda tæplega hægt
annað, eftir aöra eins vertíö. Og
svo aö ég vitni aftur i þann sama
kunningja minn og hér fyrr i
þessum pistli, þá sagöi hann þau
orð sem liklega hafa komiö beint
frá hjartanau. — Ég ætla bara að
vona aö þaö veröi ekki jafn and-
skoti mikiö fiskiri og I vetur —.
HAKARL
Leiðin til skertra lífskjara
Margir hafa velt þvi fyrir sér,
hvers vegna lifskjör eru ekki
betri I raun hér á landi, þegar
litið er til þjóöartekna og auð-
linda lands- og hafs. Veiga-
mesta skýringin er vafalaust sú,
hversu miklu er eytt i óarð-
bærar fjárfestingar og er þá átt
við framkvæmdir, sem hvorki
skila fjárhags- né félagslegum
ávinningi miöað viö þá f jármuni
sem til þeirra er varið.
1 bezta tilviki glatast fjár-
munirnir aö mestu leyti eða
alveg og skila aldrei arði til
þeirra, sem öfluöu þeirra hörö-
um höndum, en i öörum tilvik-
um er þvi miður algengt, að
framkvæmdirnar dragi langan
skulda- og vandræöabagga á
eftir sér, og skeröi getu þjóöar-
búsins til þess að takast á við ný
og betri verkefni.
Gamlar skyssur
Það má gera langan lista um
gamlar skyssur i þessum efn-
um. Offjárfesting i landbúnaði
og fiskiskipaflota er þar bezta
dæmiðog hún helduráfram, þar
til tekið hefur verið fyrir alla
lánsfjárfyrirgreiðslu til þessara
greina og tekin upp sala veiöi-
leyfa til fiskiskipa. Af ööru á
listanum, sem ekki verður
nánar Utfylltur hér, má nefna
Þörungavinnsluna og Kröflu-
virkjun.
Nýjar skyssur
En nú skal haldið áfram og
fjármagni þjóðarinnar sóaö i
nýjar skyssur með forgöngu
rikisvaldsins. Iðnaðarráðherra
hefur lagt fram á Alþingi frum-
vörp um þrjU ný iöjuver sem
eiga það sameiginlegt að kosta
feikilegt fé á hvert starf, sem
þau veita og jafnframt er
rekstrargrundvöllur þeirra
allra vafasamur, þótt ekki sé
meira sagt. Fyrirtækin eiga sér
öll talsmenn meðal einkaaðilja,
en þau byggjast á þvi, að ríkis-
stjörnin skal fá heimild til þess
að leggja fram hlutafé i verk-
smiðjunum og ábyrgjast til
þeirra tugmilljónalán. Jafn-
framt á svo að reyna að fá al-
menning til þess aö leggja fram
hlutafé, með þvi aö höfða til
þjóðerniskenndar og hreppa-
rigs.
Stálverksmiöja
Draumurinn um islenzkt stál-
iðjuver hefur aldrei sýnzt fjar-
lægari en I dag. Allur stáliðn-
aöur á Vesturlöndum er hrein-
lega i rUst og framleiðsiugeta
umfram markaösþarfir gifur-
leg. Reynt hefur verið að bregð-
ast viö ástandinu meö þvi aö
vernda stáliðjuver gegn sam-
keppni erlendis frá, þannig að
þau geti selt framleiöslu sina
hærra veröi á heimamarkaöi.
Þannig er t.d. meö Norðmenn,
sem hingað hafa selt steypu-
styrkarstál á heimsmarkaðs-
verði. í greinargerö um stál-
verksmiðjuna er látið að þvi
liggja, að ósanngjarnt sé að lág-
marksverö verksmiðjunnar
verði lægra, en hið verndaða
verö i Noregi. Meö þvi að flækja
rikið inn i stáliðjureksturinn
verður einnig auðveldara aö fá
tekin upp innflutningshöft á
stáli, sem keppir við stálverk-
sm iðjuna.
Þannig veröur rekstur verk-
smiðjunnar fjármagnaður meö
hækkun byggingakostnaöar og
er reyndar ljóst, aö það dugar
ekki til, heldur þarf einnig að
koma til mikil f járbinding opin-
berra aðila og fyrirgreiðsla i
formi ódýrrar raforku og
hafnaraðstöðu.
Steinullarverksmiöja
Tvöbyggðarlög berjast nú um
að „fá byggða” steinullarverk-
smiðju innan sinna marka. Er i
þvi sambandi óspart höfðað til
hrepparigs og fólk þannig fengið
til þess aö lofahlutafé til fyrir-
tækisins. Megináhættan lendir
þó á rikissjóöi, sem auk þess að
leggja fram hlutafé á að ábyrgj-
ast stofnlán verksmiðjunnar.’
Meö þvl að flækja rikið þannig i
málið, telja „prómóterar”
verksmiöjunnar, aö byggðarlög
þeirra og nágrannar muni ná
endum saman. Steinull á i
haröri samkeppni viö önnur ein-
angrunarefni á markaðnum og
hefur vegur hennar heldur farið
dalandi. Verksmiðja, sem bygg-
ist á þeirri óskhyggju, að lands-
menn auki stórlega steinullar-
notkun sina, en hætti fram-
leiðslu á öðrum einangrunar-
efnum er tóm vitleysa, þótt ein-
hver störf kunni að færast til
viðkomandi byggðarlaga eða
innan þeirra.
Saltverksmiðjan
Þá er það saltverksmiðjan á
Reykjanesi. Þar á með mikilli
fjárfestingu i orkuvinnslu, vél-
búnaði og mannvirkjum aö gera
það, sem sólin gerir við Mið-
jaröarhaf með sáralitlum til-
kostnaði. A pappimum byggist
rekstrargrundvöllur verksmiðj-
unnar á þvl, aö flutningskostn-
aður frá Miðjarðarhafslöndum
með fslenskum skipum sé all-
hár. Þess er hins vegar ekki
getiö, aö hvort eða er þarf aö
senda skipin meö saltf iskf arma
á sömuislóöir og saltið kemur
frá. Missi skipin flutninga
þaöan til íslands, hækkar ein-
faldlega fragtin á saltfisknum
til Spánar og Grikklands og
rekstur saltverksmiðjunnar
verður viðbótarkostnaður á is-
lenska saltfiskframleiðendur og
skerðir getu þeirra til þess að
greiða landsmönnum hátt verð
fyrir hráefni og vinnuafl.
Þannig skal nú sólunda af al-
mannafé til þess að skerða lifs-
kjör verkafólks og sjómanna.
Er öll vitleysan eins?
Menn kunna að spyrja þess-
arar spurningar, en svarið við
henni er neitandi. vitaskuld eru
fjölmargir möguleikar til upp-
byggingar á islensku athafnalifi
en vandinn er að velja þá lif-
vænlegu úr. Pappirstígrisdýr og
skólaspekingar iönaðarráðu-
neytisins hafa um langt skeið
átt tilveru sina undir þvl að
framleiða skýrslur um ný-
iðnaðartækifæri i tonnavis og
fjölmargir rannsóknaraðilar
hafa makað krókinn á rann-
sóknum þar að lútandi.
Þegar kemur að ákvörðuninni
sjálfri, á að halda þessum sér-
fræðingum og stjórnmála-
mönnum frá henni. Þeir fyrr-
nefndu eru ekki hlutlausir
lengur en þeir siðarnefndu eru
að ráðskast án ábyrgðar með
f jármuni annarra. Hið opinbera
á auðvitaö að skapa almenn
skilyrði fyrir þróttmikið at-
vinnulif, en þaö á ekki að gerast
þátttakandi með þeim hætti,
sem nú er lagt til.
Ef nægilega margir lands-
menn vilja leggja sparifé sitt
fram I verksmiðjurnar þá þeir
um það. Það er þeirra eigin
ákvörðun og þeir verða reynsl-
unni rikari. En aðrir skattgreið-
endur hljóta að mótmæla þvi
kröftuglega, að fé þeirra sé
tekið með valdi og þvi varið i
samræmi við fyrrgreind laga-
frumvarp.Þeir vilja ekki greiða
fyrir að skerða lifskjör sin.
Hákarl