Helgarpósturinn - 05.11.1982, Blaðsíða 20

20 Föstudagur 5. nóvember 1982 JjSsfúh'nh
ER TJÁNINGARFRELS
— vegna yfirburða „hægri
pressunnar” á íslensk-
um blaðamarkaði
íslenskir blaðamenn fagna því um helgina, að 85 ár eru liðin frá
stofnun stéttarsamtaka þeirra, Blaðamannafélags íslands. í því
eru starfsmenn ritstjórna allra blaðanna, auk fréttamanna ríkis-
fjölmiðlanna; það fólk, sem ætla mætti að gæti haft hvað mest
áhrif á skoðanamyndun í landinu.
En ætli það sé þannig? Ætli eigendur blaðanna (og yfirstjórn
ríkisfjölmiðlanna) hafi ekki líka sín áhrif, jafnvel ennþá meiri.
Tveir sænskir blaðamenn, sem nýlega sendu frá sér bókina
„Raust húsbóndans" (gefin út af Tidens förlag í Stokkhólmi og
Sænska blaðamannasambandinu) komust að þessari niður-
stöðu um sænsku pressuna: „Fáir blaðaeigendur, ef þá nokkrir,
hafa áhuga á blaðamennsku. Hugsjón blaðamennskunnar -
óþvinguð sannleiksleitun - er þvert á móti áhætta fyrir blaða-
eigendur, nokkuð sem gæti spillt fyrir tilgangi þeirra með útgáf-
Ekkert segjum við hér um hvort þessi
dökka mynd á við íslenska blaðaútgefendur.
En íslensk biaðaútgáfa er að því leytinu til
óvenjuleg að nær öll blöðin er ýmist í eigu
ákveðinna stjórnmálaafla eða í nánum
tengslum við slík öfl á einn eða annað hátt.
Og þar hallar nokkuð á; einföldum við hlut-
ina og skiptum pressunni í tvennt: hægri og
vinstri (og látum sósíaldemókratískar efa-
semdir um réttmæti þeirrar skilgreiningar
lönd og leið), er augljóst, að „hægri pressan"
er margfalt sterkari. „Vinstri pressan“ er í
mesta lagi Þjóðviljinn, Tíminn og Alþýðu-
blaðið.
Slagsíða
sameiningar
Menn hafa nokkuð velt því fyrir sér, eink-
um eftir að Dagblaðið og Vísir gengu í eina
sæng, hvort yfirburðir „hægri pressunnar"
séu orðnir það miklir, að jafnvel sé um of. Og
þá er ekki langt í vangaveltur um að ef til vill
sé tjáningarfrelsið í hættu eða skoðanamynd-
un um of háð upplýsingamiðlun hinna borg-
aralegri afla. f þessari umræðu, svo takmörk-
uð sem hún hefur þó verið, hefur helst verið
gengið út frá því að „hægri pressan" sé Morg-
unblaðið og DV, með samtals nærri sjötíu
þúsund eintök daglega, og að „vinstri press-
an“ sé Þjóðviljinn, Tíminn og Alþýðublaðið
með í hæsta lagi 25-30 þúsund eintök dag-
lega.
En er þessi umræða kannski óþörf - þurfa
menn engar áhyggj ur að hafa af því svo mikið
beri á milli „hægri“ og „vinstri“? Er það á
allan hátt fullnægjandi, að öll blöðin - og
ekki síst Morgunblaðið og DV - eru meira
og minna galopin fyrir margvíslegum
skoðunum, sem fólk getur sett fram í grein-
um, athugasemdum og lesendabréfum?
Við veltum þessari spurningu upp við
nokkurn hóp manna, sem undanfarin ár og
áratugi hafa verið virkir þátttakendur í
myndun íslenskrar blaðamennsku og/eða
fylgst með henni af meiri áhuga og virkni en
ætla má, að hinn almenni blaðalesandi geri.
Spumingin var orðuð þannig: Eru yfirburðir
hægri pressunnar í landinu það miklir, að
tjáningarfrelsinu sé hætta búin?
Eymd vinstri
pressunnar
Vilhelm G. Kristinsson, fyrrum fréttamað-
ur á útvarpinu og einn þriggja manna í siða-
reglunefnd blaðamanna, segist ekki óttast
það: „Ég sé ekki betur en vinstri menn séu
æði iðnir við að koma sjónarmiðum sínum á
framfæri þrátt fyrir eymd eigin blaða og það
ekki síst í svonefndri hægri pressu. Eymd
vinstri pressunnar svonefndu, þó mikil sé,
hefur að minnsta kosti ekki staðið þátttöku
vinstri manna fyrir þrifum í stjórn landsins
undanfarinn áratug og í stjórnum hinna ýmsu
sveitarfélaga", segir Vilhelm.
Þórarinn Þórarinssn, ritstjóri Tímans og
fyrrum alþingismaður, segist aftur á móti
telja vissa hættu á því, „séstaklega ef þessum
blöðum yrði beitt á ákveðinn hátt, sem vissu-
lega gæti komið fyrir. Það er talið víða, að
þegar blöð séu orðin mjög áhrifamikil,sé
nauðsynlegt fyrir ríkisvaldið að grípa í
taumana og styrkja þau blöð, sem standa
höllum fæti, eins og til dæmis í Noregi og
Svíþjóð. Þetta er einnig hægt að gera með
beinum styrkjum til flokkanna, sem ekki er
einasta gert hér, heldur einnig í Bandaríkjun-
um, Svíþjóð og Vestur-Þýskalandi. Þannig
má nefna að stóru flokkarnir tveir í Banda-
ríkjunum hafa fengið verulega styrki vegna
kosninganna núna“.
Flokksbróðir Þórarins og fyrrum sam-
starfsmaður, Andrés Kristjánsson fræðslu-
stjóri í Kópavogi, segist tæpast halda að tján-
ingarfrelsið sé í hættu. „Það getur hins vegar
vel verið“, segir Andrés, „að málefnin fái
ekki jafna umfjöllun í blöðum og fjölmiðlum
yfirleitt. Ég tel að pressan hafi tilhneigingu til
að leggja mismunandi áherslur á mál og veiti
þeim misjafnlega mikið rúm. Þannig getur
hallast á um skilgreiningu mála og áróður
pólitískra afla“.
Yfirburðir,
áhyggjuefni
Ritstjóri Þjóðviljans, Einar Karl Haralds-
son, svarar spurningunni um hvort tjáningar-
frelsið sé í hættu afdráttarlaust neitandi: „Við
megum ekki gera hugtakið „tjáningarfrelsi“
merkingarlaust með því að láta vorkunnsemi
og píslarvættismærð ná tökum á okkur með-
sífri um að yfirburðir hægri pressunnar á Is-
landi stofni tjáningarfrelsinu í hættu... En
yfirburðir hægri pressunnar á blaðamark-
aðnum er vissulega áhyggju- og athugun-
arefni í lýðræðisþjóðfél. þó tjáningarfrelsið
sé ekki beinlínis í húfi. Staða Morgunbl. og
DV á blaðamarkaðnum gefur þeim marg-
falda möguleika til að hafa áhrif á skoðana-
myndun almennings á við t.d. Þjóðviljann og
Alþýðublaðið. Morgunblaðið sem kemur að
sögn inn á hvert heimili, hefur haldið fast við
flokksáróður í fréttum og stjórnmálaumfjöll-
un, þó að sambærileg blöð annars staðar í
heiminum hafi séð sóma sinn í að laga rit-
stjórnarstefnu sína að þeirri staðreynd, að
þau ná til þjóðarinnar allrar“.
Jónas Kristjánsson, ritstjóri DV, segist
heldur ekki vera frá því, að „pólitísk slagsíða
sé á dagblöðunum, þar sem annað tveggja
alvörublaða er á miðju og hitt til hægri. Ef
vinstri menn sameinuðu þrjú veik blöð í eitt
öflugt, mætti afnema þessa slagsíðu og gera
gott tjáningarfrelsi enn traustara".
Og þá erum við kannski komin að því, sem
oft hefur verið haldið fram, að „hægri press-
an“ sé einfaldlega betri markaðsvara en
Jonas Kristjánsson: „Póli-
tísk siagsiða á dagblöðun-
um.þar sem annað tveggja
alvörublaða er á miðju og
hitt til hægri“.
Þorbjörn Broddason:
„Morgunblaðið virðist vera
í stöðugri sókn en ég geri
mér í hugarlund, að sú sókn
sé einkum á kostnað
Dagblaðsins-Vísis“.
Ólafur Sigurðsson: „Að
hægri pressa hafi úrslita-
áhrif á skoðanamyndun ís-
lendinga er annaðhvort
draumsýn hennar sjálfrar
um áhrif og völd eða öfund-
arsýn hinna, sem hafa orðið
undir á blaðamarkaðnum".
Elín Pálmadóttir: „Atvinnu-
blaðamenn eru fagmenn,
ekki pólitískir varðhundar."
Einar Karl Haraldsson:
„Hér hefur hægri pressan
komið því inn, að... björg-
unarstarfsemi í þágu
lýðræðislegra skoðana-
skipta (ríkisstyrkur tii biaða
í fjárhagserfiðleikum) sé
nánast aðför að
lýðræðinu".
Þórarlnn Þórarinsson: Vilhelm G. Kristinsson: Ólafur Ragnarsson: „Hægri Indriði G. Þorstelnsson: Kári Jónasson: „Sam-
„Slagsíða á blaðamarkaði „Vinstri menn sem föndrað pressan veitir öllum hugs- „Vinstri menn eru miklu einingin færði okkur blað,
ekki aðelns stjórnmálalega hafa hér við blaðaútgáfu anlegum sjónarmiðum rúm duglegri að skrifa en hægri sem er í útliti eins og Dag-
hættuleg, heldur trúmála- hafa aldrei áttað sig á að í viðtölum, greinum og les- menn, sem virðast stund- blaðið en í pólitík eins og
lega og félagslega." blaðamennska er fag og endabréfum." um ekki nenna neinu nema Vísir."
blaðaútgáfa bíssniss." að vera í fýlu...“
„vinstri pressan". Þannig segir Vilhelm G.
Kristinsson þegar rætt er um vinstri pressuna,
að sér virðist sem þeir vinstri menn, „sem hér
hafa verið að föndra við dagblaðaútgáfu hafi
aldrei áttað sig á því, að blaðamennska er fag
og blaðaútgáfa bíssniss. Blöð verða að höfða
til fólksins, annars kaupir það ekki blöð. Þau
verða að veita þjónustu, eigi þau að ná út-
breiðslu. Dagblöð, jafnvel þótt flokkspólit-
ísk séu, geta aldrei flúið lögmál markaðarins.
Ef dagblöð líta út eins og málgögn sértrú-
arsafnaða", bætir Vilhelm við, „ríðandi á
prinsippum, full af þunglyndi og flokkspólit-
ískum geðklofningi, þar sem prívat skoðun-
um er hrært saman við almennan fréttaflutn-
ing, þá er voðinn vís - nema þá að markmið
útgefandans sé það eitt, að blöðin höfði ein-
ungis til strangtrúaðra skoðanabræðra. En
Prövdur munu aldrei þrífast á íslandi, sem
betur fer“.
Bæði galopin
Það er aðeins eitt blað íslenskt, sem er
yfirlýst ætlað fyrir flokksmenn - fráfarandi
ritstjóri Alþýðublaðsins, Jón Baldvin Hanni-
balsson alþingismaður hefur kallað blaðið
„pólitískt sendibréf". Líklega er það helst lítil
útbreiðsla Alþýðublaðsins, sem ræður því að
þar fer alla jafna ekki fram umræða, sem nær
langt út fyrir sjónarmið flokksins og flokks-
manna. En önnur blöð eru flest galopin. Elín
Pálmadóttir, blaðamaður á Morgunblaðinu
og fyrrverandi borgarfulltrúi, segir til dæmis
að kjósi menn að kalla Morgunblaðið og DV
hægri pressu, „þá eru þau bæði svo galopin
fyrir greinum frá hverjum sem er, að fjar-
stæða er að tala um skort á tjáningarfrelsi.
Morgunblaðið, þar sem ég þekki best til eftir
tveggja áratuga starf, tekur við greinum frá
þeim, sem eftir því leita. í þeim örfáu undan-
tekningartilfellum, sem það hefur ekki verið
gert á þessum tuttugu árum, hefur það verið
af öðrum ástæðum en að efnið hafi ekki feng-
ið inni eða höfundamir. Þetta blasir við öll-
um, sem lesa þessi tvö blöð“.
Undir þetta tekur Ólafur Ragnarsson,
bókaútgefandi og fyrrum ritstjóri Vísis og
fréttamaður á sjónvarpinu: „Mér sýnast þessi
blöð fyrst og fremst túlka skoðanir sínar í
leiðurum, en veita aftur á móti öllum hugsan-
legum sjónarmiðum rúm í viðtölum, greinum
og lesendabréfum. Það ætti frekar að vera
jákvætt fyrir þá, sem vilja tjá sig, að geta
komið skoðunum sínum á framfæri í blöðum,
sem eru prentuð í miklu upplagi".
Hægri menn í fýlu?
Indriði G. Þorsteinsson rithöfundur og
fyrrum ritstjóri og blaðamaður, er á sömu
skoðun: „Mér finnst nú að DV taki reglulega
við og birti greinar eftir fólk án tillits til þess
hvar það er í flokki. Ég les a. m. k. daglega þar
greinar eftir vinstri menn - raunar alveg jafn
mikið af greinum eftir vinstri sinna og aðra.
Þar eru öll sjónarmið uppi og eins og oft áður
eru það hinir duglegri, sem eiga vettvanginn
oftar. Þar kemur auðvitað til, að hægri menn
eru gegnumsneitt latari en hinir við að halda
fram sínum málstað... Út frá mínu sjónar-
miði sem hægri manns er það einna verst -
vinstri mennirnir eru miklu duglegri að
skrifa en hægri menn, sem virðast stundum
ekki nenna neinu nema að vera í fýlu...“
Eitt er þó ljóst: Morgunblaðið ber höfuð
og herðar yfir önnur morgunblöð og eftir
sameiningu síðdegisblaðanna einokar DV
síðdegismarkaðinn. Kári Jónasson, vara-
fréttastjóri útvarpsins, bendir á þetta: „Það
var sannarlega eftirsjá að því þegar Vísir var
lagður niður eða sameinaðist Dagblaðinu,
eins og sagt er“, segir Kári. „Þessi sameining
varð til þess, að við fengum blað, sem er í
útliti eins og Dagblaðið var en pólitíkin er
líkari því, sem var í Vísi. Hvernig á líka annað
að vera, þegar ráðamenn blaðsins eru margir
hverjir framarlega í Sjálfstæðisflokknum eða
íyrrverandi nefndarformenn á hans vegum?
Þarna vann sem sagt hægri pressan á“ segir
Kári Jónasson. „Morgunblaðið er nú orðið
nær einrátt á morgunmarkaðinum - því
miður, segi ég, því hér áður fyrr var mun
meiri samkeppni á þeim markaði. Mogginn
bólgnar út með hverjum deginum og þegar
þeir hafa fengið nýju prentvélina sína og
byggt yfir hana í Kringlumýrinni óttast ég
mest að blaðið komist ekki í einu lagi inn
um bréfalúgurnar hjá okkur, lesendum
blaðsins".
Breiddin minnkar
Árni Þórarinsson, ritstjóri Helgarpóstsins
sem verið hefur blaðamaður á bæði Morgun-
blaðinu og Vísi sáluga, bendir á að yfirburðir
„hægri pressunnar“ séu orðnir þvílíkir að