Helgarpósturinn - 20.10.1983, Page 6

6
„Friðarhreyfing samtímans er tímanna
tákn“, segir séra Gunnar Kristjánsson í kjall-
aragrein sem birtist fyrir nokkrum dögum.'
Fregnir utan úr heimi og umræður hér heima
sýna og sanna þessi orð prestsins, og þær gera
meira en það, þær sýna að kirkjunnar menn
eru komnir fremst í flokk þeirra sem ræða um
friðarmál. Á ráðstefnu Lífs og lands sl. laug-
ardag beindist athygli fundarfólks ekki síst að
fulltrúa kirkjunnar, Gunnlaugi Stefánssyni.
Hann talaði máli réttlætis i heiminum, nýrrar
efnahagsskipunar og gegn því þögla stríði sem
geisar um mikinn hluta heims, þar sem millj-
ónir manna verða hungri og sjúkdómum að
bráð, meðan hinn tæknivæddi heimur eyðir
milljörðum á milljarða ofan í vígbúnað. Á
kirkjuþingi því sem lauk nú í vikunni varð
mikil og heit umræða um friðarmál. Allt vek-
ur þetta þær spurningar hvort íslenska þjóð-
kirkjan sé farin að skipta sér um of af hápóli-
tísku máli eða hvort hún sé að fylgja þeim
boðskap um frið á jörðu sem henni ber.
Kirkjuþingið fjallaði um mörg og merkileg
mál, svo sem ný lög um starfsmenn kirkjunn-
ar, fátækt sumra safnaða sem ekki hafa bol-
magn til að halda kirkjum við, menntun leik-
Kirkjan og friðurinn
manna, myndefni kirkjunnar sem gefið er út
á t.d. póstkortum án þess að kirkjur njóti
góðs af, ályktanir um myndbönd, umferðar-
mál, og áskorun til sjómanna um að taka
höndum saman gegn eiturlyfjasmygli og fleira
mætti telja. Tillögur um friðarmál vöktu þó
hvað mesta athygli.
Það var séra Lárus Guðmundsson prófast-
ur í Holti í Önundarfirði sem lagði fram þrjár
tillögur er allar varða friðarmál. Lárus sagði
i samtali við Helgarpóstinn að tillögur sínar
hefðu grundvallast á þeim ályktunum sem
gerðar voru á heimsþingi kirkjunnar í Upp-
sölum í vor og á þeim hugmyndum sem komu
fram á þingi Alkirkjuráðsins í Vancouver nú
í sumar. í þeim kom fram eindreginn vilji um
að kjarnorkuvopnum verði útrýmt, að kirkj-
an beini friðarstarfi sínu meira að almenningi,
áskorun á ríkisstjórnina um að taka upp bar-
áttu gegn kjarnorkuvopnum, friðlýsingu Atl-
antshafsins og kjarnorkuvopnalaus Norður-
lönd. Einnig benti hann á að til þess að víg-
búnaðarkapphlaupinu linnti yrði að taka upp
nýja efnahagsskipan í heiminum og beina
þeim peningum sem fara í vígbúnað til þeirra
sem bágstaddir eru. „Ég tók undir þau orð Al-
kirkjuráðsins að kjarnorkuvopnin séu glæpur
gegn mannkyninu og ég vildi að kirkjan fagn-
aði tilkomu friðarhrey finga hér á landi“, sagði
séra Lárus.
Þessar tillögur kölluðu á sterk viðbrögð
bæði presta og leikmanna. Um það sagði séra
Lárus: „Kirkjuþing endurspeglar þjóðfélagið
í heild. Við vitum að friðarmálin eru ágrein-
ingsmál og þess vegna eðlilegt að skiptar
skoðanir skyldu koma upp á þessu þingi. Á
sínum tíma tók prestastefnan á Hólum ein-
róma afstöðu í friðarmálunum og lagði t.d.
"að furðulega við innrás Bandaríkjahers í
dvergrikið Grenada er hún skyldi ekki ganga
greiðar en raun varð á. Áður en yfir lauk varð
að kalla til liðsauka úr mestu úrvalssveit hers-
ins, 82. fallhlífahersveitinni, og innrásarliðið
varð fyrir tilfinnanlegu tjóni á mönnum og
þyrlum. Eitthvað hefur farið úrskeiðis á áætl-
anagerð í landvarnaráðuneytinu í Washingt-
on, þegar undirbúin var atlagan að 345 fer-
kílómetra eyju, þar sem herinn var uppgefinn
eftir að halda 115.000 íbúum í stofufangelsi
dögum saman.
Nú tekur við sýnu erfiðara pólitískt úr-
lausnarefni, að setja á laggirnar á Grenada
einhverja stjórnarstefnu, og að lægja öldurn-
ar sem risið hafa á alþjóðavettvangi í kjölfar
innrásarinnar. Fyrir utan eyríkin sex á Karíba-
hafi, sem til samans lögðu til 300 hermenn og
Kúrekaleikarinn kemur
upp í Bandaríkjaforseta
lögregluþjóna til að fylgja eftir bandarísku
landgöngusveitunum á Grenada, er leitun á
ríkisstjórn sem mælir aðgerðum Ronalds
Reagan Bandaríkjaforseta bót. Áfellisdómar
kveða við frá þýðingarmestu bandamönnum
Bandaríkjanna.
Ljóst er að valdarán hersins var átylla en
ekki ástæða fyrir innrás Bandaríkjahers í
Grenada. Aftaka Maurice Bishops forsætis-
ráðherra, þriggja annarra ráðherra, tveggja
verkalýðsleiðtoga og tylftar stuðningsmanna
þeirra er sama eðlis og morðin sem dauða-
sveitir herforingjanna i E1 Salvador og Guate-
mala fremja látlaust í skjóli núverandi stjórn-
ar í Washington. Þar við bætist að kominn er
upp kvittur um að bandaríska leyniþjónustan
CIA hafi átt þátt i að koma af stað ringulreið-
inni sem var undanfari manndrápanna í St.
George’s, höfuðborg Grenada.
INÆaurice Bishop hefur stjórnað Grenada í
rúm fjögur ár' við töluverða lýðhylli. Upp á
síðkastið gerði hann sig líklegan til að lina tök
byltingarflokks síns á landsstjórninni. Svig-
rúm einkaframtaks í atvinnulífi var aukið,
nefnd skipuð til að undirbúa nýja stjórnar-
skrá og fyrirheit gefið um þingkosningar.
Risu þá upp harðlínumenn undir forustu
Bernards Coards varaforsætisráðherra og
hr.epptu Bishop í stofufangelsi.
Eftir nokkurra daga viðsjár tókst mann-
fjölda að leysa Bishop úr haldi, en þá kom
herinn til skjalanna, skaut á fólkið og tók for-
sætisráðherrann og helstu stuðningsmenn
hans af lífi. Hudson Austin yfirhershöfðingi
lýsti yfir herstjórn og útgöngubanni. Var
hverjum óbreyttum borgara sem vogaði sér
leyfislaust út úr húsi hótað tafarlausu lífláti.
Þeir sem halda því fram að CIA hafi átt
Fimmtudagur 27. október 1983 irinrt
mikla áherslu á uppeldi til friðar. Kirkjur um
allan heim hafa tekið afstöðu með friðar-
hreyfingum og ég tel að það eigi íslenska þjóð-
kirkjan að gera. Þetta voru þarfar umræður á
kirkjuþinginu og ég held að flestir sem á þær
hlýddu hafi verið mun fróðari en áður. Þegar
á allt er litið komst merkilega mikið úr mínum
tillögum inn í lokaályktun kirkjuþings".
Séra Þorbergur Kristjánsson prestur í Kópa-
vogi var á öndverðum meiði við Lárus. Hann
sagði að þessar þrjár tillögur sem komu fram
hefðu átt það sameiginlegt að fjalla um álita-
mál. Séra Þorbergur sagði að friðarmálin
væru flóknari en svo að hægt væri að kryfja
þau til mergjar á einu þingi. Hann sagðist
hafa það við tillögurnar að athuga að í fyrsta
lagi væru kirkjur heimsins langt frá því ein-
huga í afstöðu sinni til friðarhreyfinga. Það
hefði komið fram djúpur ágreiningur bæði í
Uppsölum og í Vancouver. „Sú spurning
vaknar hvort þær friðarhreyfingar sem aðeins
geta komið athugasemdum á framfæri við
annað stórveldanna séu ekki vafasamar. Ég
vil taka það skýrt fram að auðvitað vil ég frið
fyrir kirkjunnar fólk og alla menn, en ég ótt-
ast að viðsjárverðustu öfl veraldarinnar not-
færi sér friðarþrá fólks, hugmyndum sínum til
framdráttar. Ég taldi tillögurnar vafasamar
vegna þess að þær lýstu stuðningi við friðar-
hreyfingar almennt, þær innihéldu herfræði-
legar tillögur og stuðning við friðarhreyfingar
á íslandi tilteknar af handahófi'. Ég tel það
vera utan verksviðs kirkjuþings að fjalla um
slík mál. Kirkjuþing á að vera umsagnaraðili
um lög sem varða kirkjuna, innri mál hennar
og annað sem hjálpar kirkjunni að reka sín er-
indi. Ég tel það út i hött að kirkjan sé stöðugt
að lýsa yfir stuðningi við friðarbaráttu, boð-
skapur hennar gengur út á frið. Kirkjan vill
efla réttlæti, frelsi og frið á jörð og styðja alla
raunhæfa viðleitni til gagnkvæmrar afvopn-
unar stórveldanna“.
Hr. Pétur Sigurgeirsson biskup sagði að
eins og vænta mætti hefðu prestar mismun-
andi skoðanir á friðarmálum og hvernig ætti
að standa að þeim. Á kirkjuþinginu var farin
sáttaleið, rnálinu var vísað til nefndar sem
samdi nýja tillögu sem síðan var samþykkt
einróma.
11% 81% 11 i
VFIRSVINI
þátt í að hrinda þessari atburðarás af stað,
benda á hliðstæðu við Chile, þar sem banda-
ríska leyniþjónustan notaði öfgahópa til
vinstri til að grafa undan stjórn Allende.
Valdarán hersins á Grenada eitt sér, hvernig
svo sem það var til komið, skaut stjórnum
annarra eyríkja á Karíbahafi skelk i bringu.
Fyrir þær var það hættulegt fordæmi. Fyrr-
verandi breskar nýlendur hafa með sér Ríkja-
samtök Austur-Karíbahafs. Á fundi þeirra í
síðustu viku var valdaránið einróma fordæmt,
en ríkin voru ósammála um hvort efna skyldi
til aðgerða gegn herforingjaklíku Austins.
Þar með var tækifærið komið fyrir Reagan
Bandaríkjaforseta, sem greinilega var við því
búinn að láta Bandaríkjaher skerast í leikinn.
Tilgangurinn með innrásinni er tvíþættur.
Annars vegar vill Reagan storka og ógna
stjórnum Kúbu og Nicaragua. Hins vegar er
aðgerð af þessu tagi til þess fallin að friða
hægri menn í Repúblikanaflokknum, sem eru
óánægðir með að forsetinn tók McFarland
fram yfir Kirkpatrick, aðalfulltrúa hjá
Sameinuðu þjóðunum, þegar hann valdi sér
nýjan ráðgjafa í öryggismálum.
Ronald Reagan er frumstæður heimsvalda-
sinni, sem telur sjálfsagt að Bandaríkin ráði
því sem þeim sýnist í smáríkjunum nærri sér.
Fyrirmyndir hans eru forsetarnir sem fyrr á
öldinni létu landgöngulið flotans eða CIA
skipa málum og ríkisstjórnum í Nicaragua og
Guatemala, á Kúbu og Haiti, með þeim af-
leiðingum sem við öllum blasa í dag og tví-
mælalaust hafa skaðað raunverulega hags-
muni Bandaríkjanna.
Þar við bætist að nú er innrásin gerð í
breskt samveldisland að bresku stjórninni for-
spurðri, og má túlka hana sem freklega móðg-
un við bresku krúnuna. Þingheimur íhalds-
flokksins á breska þinginu æmti hvorki né
skræmti til stuðnings flokksbróður sínum,
þegar stjórnarandstæðingar hrópuðu Howe
utanríkisráðherra niður fyrir að taka linlega á
athæfi Bandaríkjaforseta.
Um deilurnar sagði biskupinn: „Kirkjan vill
boða frið, en þær raddir eru til að kirkjan sé
að fara út fyrir sitt verksvið. Það er alltaf
hætta á því að pólitísk sjónarmið læðist inn
vegna þess hve pólitíkin er ofarlega í hugum
okkar. Það er þó almennt sjónarmið að kirkj-
unnar fólki beri að vinna að friði; um það
vitnar ályktun kirkjuþings, þar sem skorað er
á íslendinga og allar þjóðir að vinna að friði
í heiminum, stöðvun vígbúnaðarkapphlaups-
ins og útrýmingu kjarnorkuvígbúnaðar. Það
er eðlilegt að tortryggni í garð friðarhreyfinga
komi fram þegar heiminum er skipt þannig að
í helmingi hans geta menn tjáð sig en í hinum
helmingnum er það bannað. Það er mín skoð-
un að eitt mikilvægasta atriðið til að vinna að
friði í heiminum sé að brjóta niður járntjaldið
milli austurs og vesturs og þar hefur kirkjan
meiri möguleika en flestir aðrir".
Pétúr sagðist einnig vilja minna á að Al-
kirkjuráðið hefði sagt í sinni samþykkt að
hvorki kommúnisminn né kapitalisminn gætu
leyst vandamál heimsins, það sæjum við á því
hvernig heimurinn liti út í dag. „Það sem get-
ur bjargað er kristindómurinn sem byggir á
því að guði sé allt mögulegt, en þá verður hann
líka að komast að með sín boðorð. Þess vegna
vil ég af öllum mætti vera boðberi þess friðar-
anda“, sagði biskup að lokum.
Pólitík eða ekki pólitík, allir eru sammála
um að sinna friðarumræðunni á einhvern
hátt. En hvernig og hve langt á að ganga, um
það er deilt meðal kirkjunnar manna sem
annarra. Ánægjulegt lífsmark kallar séra
Jakob Hjálmarsson prestur á ísafirði friðar- -
umræðuna og hann segir: „Umræða um
hvernig frið megi stofna meðal þjóða, hindra
átök og eyða tortryggni hópa og samfélaga á
milli er ekki aðeins sjálfsögð, heldur lífsnauð-
syn á þessum skuggalegu timum. Sérhver
maður þarf að vera sér meðvitandi um skyldu
sína til að vinna að friði og sáttagjörð milli
stríðandi manna“. (Mbl. 26. okt.). Umræðan
geisar hér sem annars staðar, göngur eru farn-
ar og fundir haldnir, til að krefjast friðar og
afvopnunar en á meðan halda stórveldin á-
fram á sinni braut og vilja planta eldflaugum
bæði austan sem vestan járntjaldsins sem
biskupinn vill brjóta niður.
IVtestu varðar þó að Reagan hefur með
ævintýramennsku sinni gefið Sovétríkjunum
vopn í hendur. Rökstuðningur hans fyrir inn-
rásinni í Grenada er nákvæm hliðstæða þess
sem Bresnéff setti fram fyrir innrás sinni í
Afghanistan. Þá eins og nú þóttist innrásar-
aðilinn vera að vernda öryggi borgara stór-
veldisins og binda enda á ógnarstjórn. Full-
veldi ríkja og sjálfsákvörðunarréttur þjóða er
látið lönd og leið, þegar stjórn stórveldisins
býður svo við að horfa.
Þetta er ástæðan til að fordæming á athæfi
Bandaríkjastjórnar gagnvart Grenada er jafn
afdráttarlaus og útbreidd og raun ber vitni
meðal nánustu bandamanna Bandaríkjanna.
Þar eru fremstar í flokki stjórnir beggja þeirra
ríkja sem landamæri eiga að Bandaríkjunum,
Kanada og Mexíkó. Sama sinnis eru Frakk-
land og Vestur-Þýskaland.
Dennis Healey, talsmaður breska Verka-
mannaflokksins í utanríkismálum, kom að
kjarna málsins í ræðu sinni á breska þinginu
i fyrradag. Hann Iét svo um mælt, að Banda-
ríkjastjórn hefði snúið baki við samráði og
samstarfi við bandamenn sína og í staðinn af-
ráðið að fara sínu fram upp á eigin spýtur hvar
á hnettinum sem henni byði við að horfa. Slík
afstaða teflir heimsfriði í aukna hættu, sagði
Healey.
ar að auki er komið á daginn að lögreglu-
aðgerðir af því tagi sem Reagan efndi til á
Grenada eru ekki eins auðvelt og einfalt mál
og hann og ráðunautar hans töldu. Nokkur
hundruð Kúbumenn við flugvallargerð, sem
stjórn Bishops hafði látið í té léttan riffil og
300 skot hverjum, vörðust bandarísku úrvals-
liði búnu fallbyssuþyrlum dögum saman, og
her Grenada gerði hverfi í St. George’s að tor-
stóttum virkjum. Aðgerðin er því vís til að
stappa stálinu í stjórnir Kúbu og Nicaragua en
gera menn í Pentagon ófúsari en áður til að
heyja slík smástríð.
Eftir þessi síðustu afglöp getur Ronald
Reagan tekið undir með Charlie Brown: Ég
hef komið auga á óvininn, við erum hann.