Helgarpósturinn - 31.05.1984, Blaðsíða 8

„Laxveiðimarkaðurinn hér á
landi breytist ekkert á meðan
veiðirétturinn helst í einkaeign og
veiðin minnkar ekki stórlega," seg-
ir leigutaki í íslenskri lcixveiðiá.
„Laxveiði er og verður lúxus," seg-
ir hann. „Menn verða að horfast í
augu við það að þetta er dýrt sport
og verður aldrei fyrir hvem sem er.
Sumir geta keypt sér Mercedes
Benz, aðrir kaupa Trabcint. Lax-
veiðar verða aldrei tómstunda-
gaman mannsins á eyrinni. En ekki
þar fyrir, þeir sem fá virkilegan
áhuga á laxveiðum, fá bakteríuna,
þeir finna sér alltaf leiðir til að
komast í lax, menn em oft tveir um
stöngina til dæmis.“
Sjónarmið þessara manna em
lýsandi fyrir afstöðuna sem ríkj-
andi hefur verið hérlendis í garð er-
lendra stangaveiðimanna. Annæs
vegar er mönnum það þymir í aug-
um, að útlendingar fleyti rjómann
af laxveiðinni - að íslendingar séu
settir skör lægra í eigin landi - en
hins vegar em þeir sem sætta sig
við að íslenskar laxveiðiár séu
reknar sem gróðafyrirtæki: að sá
sem geti borgað mest fái besta
veiðitímann, að lögmál markaðar-
ins gildi.
Júlímánuður er alltaf besti lax-
veiðimánuðurinn, þá er mest af
laxi í ánum og þá er líka von á besta
veðrinu. í sumum ám nær besti
laxveiðitíminn um það bil viku
fram í ágúst. Þessi veiðitími er
seldur útlendingum að miklu leyti.
íslendingar komast ekki í flestar
bestu ámar vegna þess að búið er
að selja veiðileyfin fyrir þennan
tíma erlendis. Þeir verða að láta
sér nægja þá daga sem hægt er að
fá í júní, ágúst og september.
Norðurá - 6 milljónir
pr. sumar
í laxveiðiviðskiptum byrjar árið í
maí-júní. Þá bjóða veiðiréttareig-
endur, sem í flestum tilvikum em
bændur sem eiga land að viðkom-
andi á, út laxveiðiámar til áhuga-
samra leigutaka. Ár em leigðar
með ýmsu móti og til ýmissa aðila.
Oftast em Ieigutakamir einkaaðil-
ar sem hafa ákveðið að reka ána,
selja veiðileyfi og aðra þá þjón-
ustu sem viðkemur veiðiskapnum.
Steuigaveiðifélög hafa í vaxandi
mæli verið að blanda sér í barátt-
una um laxveiðiámar; félögum í
stangaveiðifélögunum hefur fjölg-
að og félögunum er í mun að
tryggja félagsmönnum sínum að-
gang að viðunandi veiðisvæðum.
Þannig hefur til dæmis Stanga-
veiðifélag Reykjavíkur tekið Norð-
urá og Grímsá á leigu í sumar. Frið-
rik Stefánsson, framkvæmdastjóri
félagsins, sagði Helgarpóstinum
að leigan á Norðurá fyrir sumarið
væri „eitthvað yfir 6 milljónir
króna“. I næsta mánuði verðaopn-
uð tilboð í leigu á annarri laxveiðiá
í hæsta gæðaflokki: Vatnsdalsá í
Húnavatnssýslu. Þar berjast
nokkrir aðilar um hituna; Stanga-
veiðifélag Reykjavíkur, Lýður
Bjömsson og Heklubræður, sem
hcifa verið með Vatnsdcilsá og Víði-
dalsá á leigu um árabil, og þeir Ámi
Gestsson í Glóbus og Guðmundur
Pétursson hrl. Með þeim síðast-
nefndu var upphaflega Valur Am-
þórsson kaupfélagsstjóri, en hann
hefur dregið sig útúr félaginu.
Vangaveltur manna um að SÍS ætl-
aði nú inn á laxveiðimarkaðinn
með Val Arnþórsson í broddi fylk-
ingar em sagðar „algjör misskiln-
ingur".
Of hátt spenntur
markaður
En Lýði Björnssyni, sem lengi
hefur fengist við þessi viðskiptijíst
ekki á blikuna. „Það er verið að
spenna þetta of hátt,“ segir hann.
Þeir Valur, Ámi og Guðmundur
buðu milljónir króna í Vatns-
dalsá, þaraf 500.000 í seiðum. í
Vatnsdalsá er veitt á sex stangir, en
8 HELGARPÓSTURINN
Hafa menn gefist
upp fyrir
markaðsöflunum?
í Norðurá, sem leigð er á yfir 6
milljónir króna sem fyrr sagði, eru
frá 12 og upp í 18 stangir. ,Ájn
verður of dýr, þetta þýðir að ís-
lendingar þurfa að fara að borga
meira," segir Lýður. Þeir sem
gerðu fyrrgreint tilboð gerðu ráð
fyrir að dýrasti dagurinn í Vatns-
dalsá í sumar þyrfti að seljast
á 15.000 krónur. Aðrir sem horfa á
tilboðið segja það bjcirtsýni;
dagurinn þyrfti að kosta vel yfir
20.000 krónur til að áin gæti borið
sig með þessari leigu, og þá er að-
eins átt við veiðileyfið sjálft.
„Útlendingatíminn“ í bestu lax-
veiðiánum er enn ekki orðinn al-
veg svona dýr, enn sem komið er
að minnsta kosti. í næstum því öll-
um tilvikum kaupa útlendingar
vikuveiði í einu - minna dugar vart
í ferð alla leið til íslands. Þessir
vikupakkcn kosta á bilinu 3500 -
5000 dollara, sem samsvarar um
105 - 150.000 krónum. Dagurinn
kostar þannig 15 - 21.000 kr. eða
þar um bil.
í Miðfjarðará er vikupakkinn
seldur til útlendinga fyrir 4950
dollara þegar tveir em um stöng-
ina, t.d. hjón. Laxveiðidagurinn á
hverja stöng kostar þcinnig tæpcir
21.000 krónur og gera má ráð fyrir
að leiðsögn, ferðir, fæði og hús-
næði kosti 4-5000 krónur á dag
fyrir tvo menn. Þá em eftir
16-17.000 krónur sem fara í veiði-
leyfið fyrir þessa einu stöng. Til
samanburðar kostar dýrasti dagur,
sem íslendingum er boðið upp á í
Miðfjarðará í sumar, 12.100 krónur
fyrir stöngina.
Þetta er algengur munur án
veiðileyfum íslendinga og útlend-
inga. ÚtlendingEunir borga tölu-
vert hærra verð. í athugun sem
gerð var á vegum Landssambands
stangaveiðifélaga 1979 kom í Ijós
að um 40% seldra stangaveiðidaga
í 18 bestu laxveiðiánum féllu í hlut
útlendinga árið 1978 en um 60% í
hlut íslendinga. Því hefur verið
haldið fram, að tekjuhlutföllum
veiðiréttareigenda af seldum
veiðileyfum sé öfugt farið: að út-
lendingar standi undir 60% af tekj-
unum, íslendingar 40%. Þeir sem
réttlæta veiðar útlendinga vegna
teknanna segja líka að með þessu
greiði útlendingar í raun veiðileyf-
in niður fyrir Islendinga.
En málið er ekki svona einfalt.
Menn spyrja sem svo: Hvað myndi
gerast ef útlendingair fengju ekld að
veiða í íslenskum ám, myndi verð á
veiðileyfum þá rjúka upp, fyrst út-
lendingarnir hafa greitt niður
veiðileyfin? Nei, þvert á móti, verð
á veiðileyfum myndi lækka vegna
stóraukins framboðs á stanga-
veiðidögum. íslenskir stangaveiði-
menn myndu sjálfsagt fagna þeirri
lækkun. Gallinn er bara sá að þeir
eiga ekki árnar, og ráða ekki verð-
lagningunni. Eigendur veiðiréttar-
ins eru að stórum hluta bændur
sem fyrr segir og fyrir þeim vcikir
að fá hámarksarð af þeim hlunn-
indum bújarða sinna sem laxveiði-
árnar eru. Enginn bcinnar þeim
það, þetta eru frjáls markaðsvið-
skipti og eignarrétturinn blífur. Þó
að þeir Islendingar séu vissulega
til sem tilbúnir eru að greiða svip-
að verð og útlendingamir, þá er
það samdóma álit laxveiðimanna
að Island eigi ekki nógu marga
efnamenn til að fylla skarð útlend-
inganna. Meðan þeir fást til að
borga það sem sett er upp, eru
engin líkindi til að íslendingar
komist að í ánum á bestu tímun-
um. Sem er auðvitað synd.
150.000 krónur fyrir
vikuna
Öðru hverju koma upp
óánægjuraddir með núverandi
skipulag laxveiðimálanna. Meðal
Donald Kendall, forstjóri Pepsi, leigði til skamms tíma Laxá í Dölum til einkanota fyrir fyrirtæki sitt.
nýtt. Hér er Pepsi-þotan á Reykjavíkurflugvelli.
tillagna sem komu fram á aðalfundi
Landssambands stangveiðifélaga
1979 víir, að innlendir stangaveiði-
menn fengju forkaupsrétt á veiði-
leyfum fyrir fastákveðið verð, sem
yrði haft 50% hærra en innleggs-
verð fyrir laxfisk netabænda. Hug-
myndin var sú að íslendingum gæf-
ist kostur á að kaupa leyfi í nóvem-
ber og desember fyrir næstkom-
andi veiðití'mabil, en verslun með
leyfin ekki gefin frjáls fyrr en eftir
áramót ár hvert. Önnur tillaga sem
kom fram á þessum aðalfundi gekk
út á það að banna útlendingum
laxveiðar á íslandi á tímabilinu 1.
júlí til 15. ágúst ár hvert.
Þeir laxveiðimenn og veiðirétt-
cireigendur sem Helgarpósturinn
ræddi við voru á einu máli um það
að gagnrýnisröddum á núverandi
skipulag hefði fækkað á seinni ár-
um, menn hefðu í auknum mæli
gefist upp fyrir markaðsöflunum, og
spiiað með. Þannig hefur meira að
segja Stangveiðifélag Reykjavíkur
fundið sig knúið til að taka þátt í
leiknum. Félagið hefur leitað á
erlendcin markað með dýr veiði-
leyfi í þær ár sem það hefur á leigu,
selt útlendingum dýrasta tímann
til að hafa upp í leiguna.
Bara íslendingar á
Laxamýri
Leigutakar eru sem fyrr segir
oftast nær einstaklingar, gjaman 3
- 5 manna hópur, og veiði-
félög á hverjum stað. I sumum til-
vikum er ánum skipt niður og þær
leigðar út í pörtum. Þannig er Laxá
í Aðaldal t.d. skipt niður í nokkur
svæði. Stangaveiðifélagið Flúðir á
Húsavík leigir þannig hluta af ánni
en auk þess leigja hana félög og
einstaklingar í Reykjavík, Akureyri
og Dalvík. Stangaveiðifélagið Flúð-
ir hefur reyndar nokkra sérstöðu:
Það selur engum útlendingum
veiðileyfi á sínu svæði. „Þetta hef-
ur verið prinsipp í 40 ár,“ segir
Helgi Bjarnason á Húsavík. Hann
segir að Laxamýrarbændur hafi
alla tíð lagt áherslu á þetta sjónar-
mið, að þeirra svæði af ánni sé ætl-
að íslendingum. Meðal annarra
leigutcika í Laxá í Aðaldal má nefna
Önund Asgeirsson forstjóra og Sig-
urð Samúelsson prófessor. Af
öðrum leigutökum má nefna Pál
Jónsson í Pólaris, sem hefur lengi
haft alla Laxá í Kjós á leigu.
í sumum tilvikum hafa veiðifélög
bændanna, veiðiréttareigendanna
sjálfra, tekið öll sín máJ í eigin
hendur og selt veiðileyfin sjálf.
Þannig er málum t.d. háttað með
Miðfjarðará. Böðvcn Sigvcildason á
Barði í Miðfirði, sem er formaður
Landssambands veiðifélaga, er
jafnframt formaður veiðifélags
Miðfjarðarár. Hann segir að með
því að veiðiréttareigendur taki
málin í sínar hendur komist þeir í
nánari snertingu við markaðinn og
óskir hcuis. „Veiðiréttareigendur
eru einfaldlega að selja ákveðna
vöru og okkur er akkur í því að vera
í sem nánustu sambandi við við-
skiptavininn," segir hann. Bændur
við Miðfjarðará seija útlendingum
aðeins þrjár og hálfa viku á ári
hverju.
Erlendir
umboðsmenn
Ýmiss háttur er hafður á því
hvernig seljendur veiðiieyfa ná
viðskiptascimböndum erlendis.
Sumir hafa erlendan umboðs-
mann, sem sér um að afla við-
skiptavina, aðrir fcira utan á vet-
urna í sama tilgangi, eru sínir eigin
umboðsmenn. Almennt er gert ráð
fyrir að umboðslaun nemi 15-20%
Áin þótti þá illa
af þeirri upphæð sem hinir erlendu
laxveiðimenn greiða fyrir leyfin.
Reynt hefur verið að færa fyrir
því rök, að hagnaður af erlendum
stangaveiðimönnum sé ekki svo
miklu meiri en af íslenskum, að
hann réttlæti forréttindi útlend-
inganna í ánum. Ýmislegur kostn-
aður sé þannig samfara því að selja
útlendingum, þ.á m. umboðslaun-
in. Nefnd I^andssambands stang-
veiðifélaga undir forystu Bjarna
Kristjánssonar kannaði þessi mál
1979 og komst að þeirri niður-
stöðu að nettótekjur af erlendum
veiðimanni sem borgaði um 21.000
krónur fyrir daginn væru á bilinu 13
- 14.500, en nettótekjur af íslensk-
um veiðimanni sem borgaði 12.400
krónur fyrir veiðileyfi á dag og
keypti mat í veiðihúsi árinnar gætu
verið um 13200 krónur á dag. (Töl-
ur færðar til núvirðis).
Þessi nefnd LS leiddi einnig get-
um að því, að það væri ekki aðeins
sala á veiðileyfum til útlendinga
sem réði hinu háa verði veiðileyfa.
„Þar kemur einnig til möguleiki
mjög margra Islendinga til að færa
veiðileyfi sín og fæðiskostnað á
rekstur fyrirtækja, sem þeir eiga
eða eru riðnir við. Sennilega eru
þeir erfiðari keppinautar fyrir hinn
óbreytta stangaveiðimann en út-
lendingarnir," sagði orðrétt í áliti
nefndarinnar.
Veiðiferðin afskrifuð
Skattalög heimila að færa til frá-
dráttar þann kostnað fyrirtækja
sem lagt er út í til að auka umsvif
og tekjur þeirra. Alkunna er að
ýmis fyrirtæki hafa keypt daga í
dýrum laxveiðiám fyrir háttsetta
starfsmenn sína og viðskiptavini,
en HP fékk þær upplýsingar á
Skattstofu Reykjavíkur að fyrirtæki
sem reyndu að telja slíkar lystireis-
ur til frádráttar kæmust sjaldan
Jack Nicklaus lætur flugfélögin lönd og leið og kemur á eigin þotu í laxveiðitúrinn.