Helgarpósturinn - 31.05.1984, Blaðsíða 12
GunnlaugurBjörnsson, forstjóri Grœnmetisverslunarinnar, í Helgarpóstsviðtali
eftirÓlaTynes myndJimSmart
Fólk hefur kannske tekið eftir því að kartöflur hafa verið dálítið til
umrœðu undanfarnar vikur. Eins og venja er á íslandi, þegar eitthvað
verður að hitamáli, hafa fallið stór orð og þung. Ég man satt að segja ekki
eftir annarri eins geðshrœringu í pressunni síðan Bretar reyndu að rœna
okkur þorskinum. Hvernig œtli sé að vera aðalskotmarkið íþeirri orrahríð
af skömmum sem dunið hafa undanfarnar vikur? Og hvernig œtli hann sé
þessi maður sem skothríðin beinist að?
Gunnlaugur Björnsson, forstjóri Grœnmetisverslunar landbúnaðarins,
fór að hlœja þegar hann heyrði aðHelgarpóstinn langaði til að fá að vita
eitthvað um hann:
, ,Langar ykur að kynnast óvini þjóðarinnar númer eitt?“
Hann var þó til í að sitja fyrir svörum og við mœltum okkur mót. Ég var
ekki alveg viss um hvar Grænmetisverslunin væri til húsa
,,Hún er við Síðumúlann, auðvitað. Eru ekki vondirmenn geymdir við
Síðumúlann?“
Það var verið að pakka kartöflum þegar við
gengum inní húsakynni Grænmetisverslunar-
innar við Síðumúla 34 og á hæðinni fyrir ofan
glömruðu telexar og ritvélar. Það var greinilegt
að lífið gekk sinn vanagang þrátt fyrir mótbyr-
inn. Skrifstofa Gunnlaugs er björt og vistleg og
hann tók vingjarnlega á móti okkur. Við vorum
komnir þarna til að kynnast manninum dálítið,
ekki forstjóranum, en lífið er jú kartafla um
þessar mundir og fyrsta spumingin hlaut því að
snerta þær eitthvað.
- Undanfarnar vikur hafa verið i gangi tvœr
undirskriftasafnanir, önnur gegn meintum
nauðgara og hin gegn Grænmetisverslun land-
búnaðarins. Hvernig er að veita forstöðu óvin-
sœlasta fyrirtœki á Islandi?
Gunnlaugur brosir við: ,JBlessaður vertu, ég
er miklu óvinsælli en nauðgarinn. Það skrifuðu
ekki nema 11.000 undir í þeirri söfnun en rúm-
lega 20.000 vom á móti mér. Þetta er auðvitað
erfitt, það þýðir ekki að neita því. Mér finnst
vanta töluvert uppá að það hafi verið fjallað um
þetta mál af sanngimi. Þetta hafa verið upp-
hrópanir og slagorð og svo hefur verið snúið út
úr því sem reynt hefur verið að leiðrétta. Slíkur
mótbyr hefur auðvitað áhrif á hvaða fyrirtæki
sem er, og þá sem þar vinna og stjóma."
En hver er ferill þessa „óvinar þjóðarinnar
númer eitt?“ Gunnlaugur er 55 ára gamall,
fæddur í Vesturbænum og uppalinn þar líka,
fyrir utan hvað hann var í sveit á sumrin frá því
hann var fimm ára og þartil hann varð sautján.
Faðir hans var Björn Gunnlaugsson læknir og
móðir hans Elín Hlíðdal. Gunnlaugur er elstur
þriggja bræðra.
Fáar tómstundir
,,Ég fór í gegnum menntaskóla hér og á Akur-
eyri og fór svo í viðskiptafræði í Háskólanum.
Henni lauk ég 1955 og fór þá í aðalbókhaldið hjá
Sambandinu. Þá vom að fara í hönd tímar mik-
illa breytinga í bókhaJdinu. SIS tók skýrsluvélar
í sína þjónustu 1958-59 og þá var ekkert slíkt til
hér á landi nema Skýrsluvélar ríkisins. Þessar
skýrsluvélar vom forveri tölvunnar og byggð-
ust upp á gataspjöldum. Það var upp úr 1960
sem fóm að koma tölvur í þeirri mynd sem þær
em nú.
Þessum breytingum fylgdi gríðarleg vinna,
svo og stjómun á þessu batteríi. Ég er hræddur
um að ég hafi vanrækt fjölskylduna á þessum
árum. Ég tók vinnuna heim með mér á kvöldin
og tómstundir vom fáar, þótt ég ætti ýmis
áhugamál. Breytingamar vom mjög hraðar á
þessum ámm og em raunar ennþá. Þegar ég
hætti, árið 1976, var það nokkurskonar þumal-
fingúrsregla að reynsla eldri en fjögurra áravar
einskis virði. Ég var í upphafi sérfræðingur í
skýrsluvélavinnu en svo var farið að brjóta
þetta upp í sérsvið og það var ógemingur fyrir
einn mann að hafa yfirsýn yfir allt. Tölvuþróun-
in er enn með svipuðum hætti, það er stöðugt
verið að finna upp ný og fullkomnari kerfi.
Nú, árið 1976 fluttist ég yfir í búvömdeild
Sambandsins og var þar aðstoðar fram-
kvæmdastjóri. Hún hefur með að gera sölu og
dreifingu á öllum landbúnaðarafurðum sem
Sambandið verslar með.“
- Varstu þar í beinu sambandi við bœndur?
„Ekki nema að litlu leyti. Búvömdeildin
verslar fýrst og fremst við kaupfélögin, sem em
sá aðili sem bændumir selja til. Þó var oft skipt
beint við bændur á hlunnindabúum sem vom
með dún og selskinn. Búvömdeildin sér bæði
um innanlands- og útflutningsmarkað og er-
lend viðskipti eru töluvert mikil. Til dæmis er
norræn samvinna töluverð á þessu sviði."
ísveit 5 ára
- Nú eru landbúnaðarmál erfið flestum Evr-
ópulöndum og víðast hvar mikil deilumál bœði
innanlands og á milli markaðssvœða. Er þetta
ekki vanþakklát atvinnugrein að fást við?
„Tja, það er varla hægt að neita því, eins og
byrinn blæs þessa stundina. í heildina tekið
verð ég þó að segja að mér finnst bæði spenn-
andi og ánægjulegt að vinna fyrir landbúnað-
inn. Þetta er jú einn af frumatvinnuvegum okkar
og við getum ekki án hans verið. Sjálfsagt má
gera ýmsar umbætur á skipcin landbúnaðíir-
mála, en við væmm illa vegi stödd ef hann legðist
af eða yrði svo veikburða að hann gæti ekki
skilað nauðsynlegri framleiðslu. Það er í raun-
inni furðulegt hve landbúnaður er blómlegur
hér á íslandi, því við búum á mörkum þess að
hægt sé að stunda hann. Þessvegna verður að
hlúa að ýmsum greinum landbúnaðar, eins og
til dæmis kartöfluræktinni. Það væri illa farið ef
þannig yrði hcddið á innflutningi að bændur
gæfust upp á henni."
- Þú hefur dálítið kynnst landbúnaðinum af
eigin raun?
„Já, ég var í sveit á sumrin þangað til ég var 17
ára, eins og títt var um krakka á þeim ámm.
Sérstaklega var það á stríðsárunum, þá hvöttu
yfirvöld til þess að böm yrðu send burt úr
þéttbýli því menn áttu allt eins von á að Þjóð-
verjar kæmu og bombardemðu landið, eftir að
Bretar hernámu það.“
-Hvaða minningar hefur þúfrá hernáminu?
„Ég á sjálfsagt svipaðar minningar og aðrir
sem vom krakkar á þeim árum. Líklega hefur
mér þótt það merkilegast við hemámið að við
losnuðum við próf þá um vorið. Ég var í Landa-
kotsskóla og prófin vom rétt að byrja þann 10.
maí 1940, þegar Bretar gengu á land. Þeir yfir-
tóku alla skóla og það varð ekkert úr prófum. Ég
var mjög hrifinn af því, sérstaklega vegna þess
að við skólaslitin hafði mér verið ætlað að fara
með ljóð á dönsku. Pabba og mömmu hafðí
tekist að berja það nokkumveginn inn í hausinn
á mér, en ég man hvað ég var feginn að losna við
að flytja það.“
- Það hefur semsagt verið með krakkana þá
eins og nú, þeir hafa haft meiri áhuga á flestu
öðru en Ijóðalestri?
„Það var allavega meira fjör í fótboltanum.
Krakkar höfðu þá, eins og nú, mestan áhuga á
að leika sér. Ja, nú em víst til krakkar sem vilja
frekar horfa á sjónvcirp, en því var ekki til að
dreifa þá. Við bjuggum Iengi við Hávallagötu,
beint á móti Matthíasi Jóhannessen, sem alla-
vega hefur fengið nokkra ást á ljóðlist síðan. En
í þá daga höfðum við mestan áhuga á fótbolta
og öðmm íþróttum og það var heilmikið fjör
þarna í kringum okkur. Clausen bærðumir, sem
annars bjuggu í Vonarstræti, komu þama mikið
og hafa sjálfsagt gert sitt til að glæða íþrótta-
áhugann."
Áttu kartöflugarð
- Þú minntist á blessunarlegt sjónvarpsleysið
í þá daga, hvað gátu annars krakkar gert annað
en leika sér, hvað til dœmis um bíó?
„Ég fór nú ekki að hafa áhuga á kvikmyndum
fyrr en um fermingu, og raunar aldrei verið neitt
ógurlega sólginn í þær. Ætli hafi verið nema
Gamla bíó og Nýja bíó í gangi þá. Ég held að
fyrsta myndin sem ég sá hafi verið með Gög og
Gokke. Allavega sú fyrsta sem ég man eftir. Og
ég man að mér þótti heldur mikið til um lætin,
bæði á hvíta tjaldinu og í salnum."
- Hvernig var það svo í sveitinni, lentirðu
einhverntíma í að taka upp kartöflur?
Gunnlaugur skellir uppúr: ,Jú, jú, ég gerði
það. Reyndar hafði ég tekið upp kartöflur áður
en ég fór til þess í sveit. Á þessum árum var
algengt að Reykvíkingar ættu matjurtagarða og
sérstaklega á stríðsámnum reyndu menn að
vera sjálfum sér nógir. Við vorum lengi með
kartöflugarð fyrir ofan Fossvogskirkjugarðinn,
þæ sem nú er mikið verið að byggja. Ég man
eftir að það þótti dágott ferða'ag að fara úr Vest-
urbænum og í kartöflugarðinn, því Reykjavík
náði þá ekki austur fýrir Snorrabraut og ekki
suður fyrir Hringbraut.
í sveitinni vann ég auðvitað öll almenn land-
búnaðarstörf og þar á meðal var að taka upp
kartöflur. Ég var meðal annars í Þykkvabænum
en hann var þá ekki orðinn það kartöfluveldi
sem hann er í dag. Mér leið vel í sveitinni og
fannst gaman að vinna flest störf þar. Mest þótti
mér gaman ef þurfti að fara eitthvað á hestum,
þá voru vélknúin farartæki ekki eins sjálfsagður
hlutur og þau eru í sveitum í dag. Ég hélt mikið
upp á hestana og þótt auðvitað væri gaman að
fara heim aftur á haustin þá var þungbært að
skilja við þá. Ég man að ég táraðist oft á þeim
kveðjustundum."
Grœnmetisverslunin ekki
einokunarfyrirtœki
Ertu farinn að gefa þér meiri tíma til að sinna
áhugamálum, öðrum en vinnunni?
„Núorðið er það mest allskonar dundur. Ég
les töluvert og hef nokkuð gaman af tónlist. Þótt
frístundirnar væru færri hérfyrráárum,þávarð
maður auðvitað að taka sér stund öðru hvoru.
Þá höfðum við mest gaman af að ferðast um
landið. Við eigum þrjá syni og þegar færi gafst
var börnum og búslóð pakkað í fjölskyldubílinn
og ekið eitthvað út í buskann. Við höfum, í
þessum ferðum, farið um landið þvert og endi-
langt og það var Iöngu fyrir hringveginn. A þess-
um reisum var gjcUTicin stoppað einhversstaðar
og rennt fyrir silung eða lax. Þetta voru ljúfar
stundir og góð hvíld frá dagsins önn og amstri."
Hvað finnst fjölskyldunni þinni um öll þessi
læti undanfarnar vikur?
„Hún hefur auðvitað tekið allt þetta umstang
nærri sér. Þetta er óskemmtileg staða, umræður
hafa allar verið af mikilli óbilgimi. Fjölskylda mín
hefur ekki orðið fyrir beinu persónulegu aðkasti,
ef það er það sem þú meinar. Þótt umræður í
fjölmiðlum hafi verið harðar þá hafa þær ekki
verið beinlínis persónulegar."
/ þessum fjölmiðlaskrifúm hefur það verið
rauði þráðurinn að það ætti að gefa innflutning
alveg frjálsan. Hvað heldur þú að vœri heppi-
legasta fyrirkomulagið á rœktun og innflutningi
kartaflna?
„Ég sé enga patentlausn á þessu máli. Mér
finnst rangt að tala um Grænmetisverslunina
sem einkonunarfyrirtæki. Hún hefur einkaleyfi á
vissum innflutningi en ákveður til dæmis ekki
sjálf verðið, það gerir sex manna nefndin. Þetta
einkaleyfi er til að vemda ákveðna ræktun í land-
inu. Þessi vernd ýtir undir innlenda ræktun og er
ódýrari fyrir þjóðarbúið í heild, ég hef aldrei séð
lægra tilboð frá heildsölum en við höfum fengið í
kartöflufarm.
Það þarf auðvitað að hafa eitthvert skipulag
eða aðhald í þessu máli og við megum ekki láta
núverandi skipulag fyrir róða án þess að vita
hvað við fáum í staðinn. Það er erfitt að stýra
influtningi þannig að innlendir framleiðendur
bíði ekki tjón og það fylgja því ýmsir annmarkar
að þurfa að taka tillit til innlendu frcimleiðsl-
unnar. Grænmetisversluninni er til dæmis mein-
að að flytja inn kartöflur fyrr en innlenda upp-
skeran er seld.
Ég held að allir séu sammála um að ekki má
halda þannig á málum að hætt verði að rækta
kartöflur hér á landi. Til þess að svo verði ekki
þarf að taka tillit til þess að aðstæður hér em allt
aðrar og erfiðari en hjá kartöflubændum í öðrum
löndum. Sem dæmi má nefna að kartöflubændur
hér fá kannske sjö tonn af hektara en í Þýskalandi
fást fjörutíu.
Okkur hjá Grænmetisversluninni þykir auðvit-
að mjög fýrir þessu slysi sem nú varð. En kartöfl-
ur eru ekki iðnaðarvara heldur náttúmafurð og
háð þeim lögmálum sem því fylgja. Auðvitað er
alltaf reynt að hafa sem besta vöm á boðstólum
en slys af þessu tagi er erfitt að fyrirbyggja alveg
þegar verið er að höndla með náttúmafurðir. Við
höfum samskonar dæmi með ávexti og annað
grænmeti en það þykir, eftir öllum sólarmerkjum
að dæma, ekki eins fréttnæmt.