Helgarpósturinn - 26.07.1984, Blaðsíða 6

INNLEND YFIRSYN
Kyrrdin rofin
Það var ekki laust við að ýmsum brygði í
brún þegar þær fréttir bárust að til stæði að
halda mikla verslunarmannahelgargleði í
Viðey. Undanfarin ár hefur Viðey smám-
saman verið að vinna sér sess sem einstak-
lega kyrrlátur og yndislegur staður til að
heimsækja á góðviðrisdögum. Sérstaklega,
eru fjölskyldur famar að gera tíðreist út í
eyna til að eiga þar friðsælan dag fjarri
skarkala höfuðborgarinnar.
Hvað sem um hátíðir verslunarmanna-
helgarinnar má annars segja er eitt alveg
öruggt; þær eru ekki kyrrlátar. Það hefur
verið árviss agúrkufrétt hjá dagblöðunum
um langt skeið að birta myndir og frásagnir
af hinum hrikalegustu dryldcjuhátíðum sem
haldnar hafa verið víðsvegar um landið um
þessa helgi. Mest hefur borið á myndum af
kófdrukknum unglingum sem annaðhvort
hafa reikað rænulitlir um ýmsa unaðsreiti
landsins eða þá legið afvelta í þeim.
Það urðu því margir skelfingu lostnir
þegcir þeir sáu fyrir sér þessa sömu ung-
linga reikandi — þúsundum samcui — um
eyna góðu, væntanlega dettandi í sjóinn og
takandi Viðeyjarstofu í varðeldinn til að
þurrka sér við.
Aðrir telja ekkert því til fyrirstöðu að
þama sé hægt að hafa það gott eftirlit að
ekki spillist eyjan. Bent er á að um langt
árabil hafi verið talað um nauðsyn þess að
lífga upp á Reykjavík og þótt einkum hafi
verið talað um gamla miðbæinn í því efni sé
ekki síður ástæða til að borgarbúar eignist
góðan sameiginlegan samkomustað „úti í
náttúmnni".
Yfirvöld virðast vera á sama máli þrátt
fyrir frekar neikvæða afstöðu þjóðminja-
varðar og Náttúmvemdarráðs.
„Ég vildi helst losna við svona fjöldasam-
komur í Viðey“, segir Þór Magnússon þjóð-
minjavörður í viðtali við HP. „Við erum í
miðjum klíðum að gera upp kirkjuna og
stofuna. Þessi hús em óvarin og ég óttast að
ef þama verður mikill fólksfjöldi verði erfitt
að verja þau fyrir ágangi.
Þama hafa verið haldin friðsamleg mót,
til dæmis skáta, og ég hef síður en svo á
móti því að Reykvíkingar njóti útivistar í
Viðey. Ég hef hinsvegar af því áhyggjur að
svona hátíð geti komið niður á eynni og
mannvirkjum þar“.
Það er lögreglustjórinn í Reykjavík sem
veitir leyfi til þessarar hátíðar.
„Það er ekki búið að veita þetta leyfi",
segir Willicim Th. Möller, fulltrúi iögreglu-
stjóra. .T’að er hinsvegar búið að gera við-
komandi grein fyrir því að ef þeir uppfylli öll
skilyrði sem em sett þá verði leyfið veitt. Og
þetta em heilmikil skilyrði, báeði af okkar
hálfu og heilbrigðiseftirlitsins. Hvað okkur
snertir verða þeir að setja tryggingu fyrir
löggæslukostnaði. Skemmtuninni em sett
ákveðin tímamörk og það em ákvæði um að
dansleikir megi ekki standa lengur en til
kl.03. Það em viss ákvæði um flutning á
bátum og til dæmis má ekki flytja fólk út í
Viðey eftir miðnætti.
Skemmtanahaldarar verða að tryggja að
hjálparsveitir verði á staðnum og nægilegt
starfsfólk til að annast veitingarekstur og
aðra þjónustu. Það em líka skilyrði um hvar
megi vera á eynni og lögð áhersla á að vel
verði gætt að fomminjum og náttúrufyrir-
bærum".
Borgin á meirihluta Viðeyjar og þurfti því
fyrir sitt leyti að gefa leyfi til að þessi hátið
yrði haldin í Viðey.
,T>að hefði sjálfsagt verið einfaildast að
draga sængina uppfyrir haus og segja: nei,
nei, nei,“ sagði Markús Öm Antonsson, for-
seti borgcirstjómar, við HP. „Mér finnst hins-
vegar, persónulega, að borgarráð hafi farið
réttu leiðina með því að veita þetta leyfi.
Það var auðvitað ekki gert að óathuguðu
máli. Við sendum þetta erindi til umfjöllun-
ar í æskulýðsráði þar sem menn em hvað
fróðastir um útiskemmtanir. Þaðan kom
fjöldinn allur af ábendingum um hreinlætis-
aðstöðu, gæslu og þessháttcir og þá tók
borgarráð þá ákvörðun að veita leyfi skilyrt
því að þessir hlutir yrðu í lagi.
Reykjavíkurborg á Viðey og það hefur
ekki verið tekin endanleg ákvörðun um
framtíð hennar en það má allt eins gera ráð
fyrir að þar verði í framtíðinni ýmsar úti-
skemmtanir. Því þykir mér eðlilegt að nú
hafi verið Ieyft að nota hluta af eynni íþess-
um tilgangi.
Það er ljóst að þessu fylgir nokkur áhætta
en það hefði ekki verið rétt hjá borgarráði
að dæma æskulýðinn í landinu fyrirfram
óhæfcin til að vera á svona skemmtun. Þá
væri alveg eins hægt að setja á hann út-
göngubann á kvöldin og um helgar".
Það er ljóst að það þarf gríðarmiklar
framkvæmdir og undirbúning í Viðey til að
þar sé hægt að halda mörgþúsund manna
hátíð. Hvemig ætla mótshaldarar að tryggja
rafmagn, hreinlætisaðstöðu, gæslu og þar
frameftir götunum.
,^>að er óskapleg vinna", sagði Eggert
Sveinbjömsson, sem stendur að hátiðinni
ásamt Magnúsi Kjartanssyni. „Og það er
þannig að öllu staðið að við erum sann-
færðir um að þetta verði góð hátið sem fer
vel fram. Hvað snertir rafmagn fýrir hljóð-
færin þá förum við einfaldlega með raf-
stððvar út í eyna. Hreinlætisaðstaðan verð-
ur nú bara kamrar, eins og venjulegt er á
slíkum útihátíðum, og stórir vaskar. Það er
uppspretta í eynni. Hafsteinn Sveinsson sér
um fólksflutninga og félagar úr Snarfara að-
stoða eftir þörfum auk þess sem þeir halda
uppi „strandgæslu". Við verðum með hjálp-
arsveit skáta og tvo lækna á staðnum og
þeir hafa til umráða tvo báta og svo bfl sem
verður á vakt uppi á landi allan sólarhring-
inn. Handboltcfliðar úr Kópavogi verða á
mótssvæðinu og hjálpa fólki við að tjalda
og koma sér fyrir, auk þess sem þeir halda
uppi eftirliti. Sérstakur tjcfldsvæðisstjóri er
nú einmitt útí Viðey að merkja tjaldstæði og
götur. Það verða sérstakir verðir um Viðeyj-
arstofu og kirkjuna en við höfum nú satt að
segja þá trú á unga fólkinu í dag að til þeirra
kasta komi ekki.
Við teljum þetta semsagt góða hátíð. Það
verður að gera eitthvað fyrir Reykvfldnga,
það er ekki hægt að setja alla á mölina.
Þama er frábært útivistarsvæði og skömm
ef fólk fengi ekki að njóta þess“.
ERLEND YFIRSÝN
• Taylor mistókst að rétta
Continental Illinois við, svo
Reagan varð að taka við
bankanum.
Óttinn við bankahrun yfir-
sterkari óbeit á ríkisrekstri
Þvert gegn vilja sínum, og í berhögg við
yfirlýsta stefnu og hugmyndafræði, er ríkis-
stjóm Ronalds Reagans í Bandciríkjunum
orðin eigandi að viðskiptabanka. í gær tók
ríkisstofnunin Federal Deposit Insurance
Corp. við eignarhaldi á áttunda stærsta
banka í Bandaríkjunum, Continental Ulinois
National Bcink & Trust Co. í Chicago. Hefði
ekki ríkisvaldið komið til skjalanna, blasti
hmn við Continental Illinois, og því hefði
fylgt slíkur háski fyrir fjármálakerfi Bcinda-
ríkjanna, að Reagan fannst ekki áhorfsmál
að sporðrenna kennisetningum stjómar
sinnar.
Afdrif Continental Illinois og viðbrögð
Bandarfkjcistjómar við vandkvæðum bank-
ans em staðfesting á máli þeirra, sem hamr-
að hafa á því síðustu árin, að heimsfjármál-
in séu í háskalegum ólestri, vegna þess að
stórbankar iðnvæddu landanna hafa síð-
asta áratug verið að bisa við verkefni sem
þeir ráða ekki við. Úr þeim vanda sem af
þessu hlýst verður ekki ráðið, nema til komi
samræmdar aðgerðir, sem em ekki á ann-
arra færi en ríkistjóma og alþjóðastofnana
á þeirra vegum.
Vcmdkvæði Continental Illinois komu í
Ijós í maí í vor. Þá kom upp kvittur um
versnandi stöðu bankans í komkauphöll-
inni í Chicago. Orðrómurinn barst skjótt til
innstæðueigenda utan Bandaríkjanna
einkum í Austur-Asíu, og um leið og þeir
tóku út innlög sín, komst bankinn í vand-
ræði með reiðufé.
Ástæðan til að Continental Illinois átti
hag sinn undir erlendum innstæðueigend-
um, er hmn tiltölulega lítils banka, Penn
Square í Oklahoma árið 1982. Continental
bankinn hcflði tekið að sér lán frá Penn
Square svo nam milljarði dollara, og reynd-
ust þau mestan part illinnheimtanleg. Cont-
inental er annar tveggja stórbanka í mið-
fylkjum Bandaríkjanna. Hann hefur lítt lagt
sig eftir viðskiptum við almenning, heldur
ávaxtað sjóði og reiðufé stórfyrirtækja.
Federal Deposit Insurcince Corp., ríkis-
stofnunin sem nú hefur tekið við bankanum
og hefur það hlutverk að ábyrgjast af ríkis-
ins hálfu sparifé almennings í bandarískum
bönkum, tekur ekki ábyrgð nema á
100.000 dollumm af hverri innstæðu. Um
leið og efasemdir komu upp um stöðu
bankans, tóku sjóðir og stórfyrirtæki að
forða innstæðum sínum, sem námu tugum
eða hundmðum milljóna dollara, en nutu
aðeins tryggingar að 100.000 dollara mark-
inu.ef illafæri.
David G. Taylor, formaður bankastjómar
Continental, greip þá til þess ráðs að leita
ákaft eftir innlögum í bankann erlendis frá,
og varð vemlega ágengt, einkum í Asíu-
löndum. En sá árangur reyndist skamm-
góður vermir, þegar erlendu innstæðueig-
endumir gerðu sér grein fyrir áhættunni,
sem fyrr hafði ýtt undir bandarísku við-
skiptavinina að forða fúlgum sínum úr
þessum banka.
Strax í maí sameinuðust tuttugu og átta
stórbankar í Bandaríkjunum undir forustu
FDIC um að leggja Continental til hálfan
áttunda milljarð dollara. Síðan hefur ríkis-
stofnun þessi beitt sér fyrir athugun á f jölda
úrræða til að reisa Continental við til fram-
búðar. Athugað hefur verið að sameina
hcmn öðmm banka, að fá fjársterkan aðila
til að kaupa sig inn í bankann og styrkja þar
með höfuðstól hans, og loks að koma van-
skilaskuldum með afföllum í eigu sjálfstæðs
fyrirtækis, sem margir bankar sameinuðust
um að stofna, en Continental stæði eftir
með stórbættan efnahagsreikning.
Öll hafa þessi úrræði runnið út í sandinn,
og í gær var svo komið að FDIC keypti af
Continental vanskilalán bankans en fékk í
staðinn hlutabréf í honum, sem gera liann
að fyrsta banka í Bandaríkjunum í ríkiseign.
Astæðcin til að ríkisstjómin lætur FDIC
ganga þannig í berhögg við fyrri fordæmi og
yfirlýsta stjómarstefnu, er að veilumar í
bandarísku bankakerfi ná miklu viðcir en til
Continental. Skömmu eftir að vitnaðist um
erfiðleika Chicago-bankans, kom upp kvitt-
ur um að einn af stórbönkum New York,
Manufacturers Hamover Trust Co., hinn
. fjórði stærsti í Bandaríkjunum, ætti í krögg-
um. Verðfall varð samstundis á kauphöll-
inni í Wall Street, en á daginn kom að ein-
ungis var um að ræða gróðabragð verð-
bréfasala, sem náðu með því í hlutabréf í
Manufacturers Hanover undir sannvirði.
Svona leiki er unnt að leika, vegna þess
að hver einasti stórbanki í Bandaríkjunum á
útistandandi vanskilalán svo milljörðum
eftir Magnús Torfa Ólafsson
dollara skiptir í þróunarlöndunum, einkum
ríkjum Rómönsku Ameríku.
A síðasta áratug tóku bankar iðnríkjanna
að sér að ávaxta fé, einkum viðskiptaafgang
olíuframleiðslulcmda, með lánveitingum til
þróunarlanda, bæði til að fjármagna olíu-
innflutning þeirra og kosta misjafnlega vel
grundaðar framkvæmdir. Eiga nú bankamir
i útistandandi hjá ríkjum sem eiga í greiðslu-
vandræðum yfir 800 milljarða Bandaríkja-
dollara.
Greiðslufrestir á afborgunum mestu
skuldaranna, eins og Argentínu, Brasilíu og
Mexíkó, hrökkva ekki lengur til. Sífellt er
verið að ganga frá viðbótarlcinum af hálfu
einkabanka og alþjóðastofnana, til að láta
líta svo út að staðið sé í skilum með vaxta-
greiðslur, og bandarísku bankamir þurfi
ekki að taka þessar gífurlegu f járhæðir út af
eignareikningi sínum, eins og þeim ber,
þegar um vanskilalán er að ræða. Gerðu
þeir það, væri eignareikningur flestra orð-
inn neikvæður.
Hvorki bankamir, ríkisstjómir iðnríkja
né alþjóða fjármálastofnanir fást enn til að
horfast í augu við vemleikcmn og viður-
kenna, að þama er mestan part um að ræða
fé sem cfldrei verður endurgreitt. Það er
útilokað að þróunarlöndin megni að koma
sér upp þeim greiðsluafgangi sem með þarf
til að standa í skilum. Ríkisstjómum er
ógemingur að þjarma að kjörum þegna
sinna eins og með þyrfti til að standa í
skilum við iðnríkin, og þau eiga þess fyrir
sitt leyti engan kost að taka við því útflutn-
ingsmagni frá þróunarlöndunum, sem
dygði til að afla fjár upp í afborganir og
vexti.
Níu stærstu bankar Bandaríkjanna eiga
útistandandi í þróunarlöndum fjárhaeð
sem er samtals tvisvar og hálfu sinni hærri
en samanlagður höfuðstóll þeirra og vara-
sjóðir. Því þarf ekki nema hluti skuldanna
að tapast, til að bandaríska bcinkakerfið í
heild riði til falls.
Haldi Bandaríkjastjóm uppteknum
hætti, að þverskallast við að skuldakreppan
sé tekin til meðferðar með sameiginlegu
átaki á alþjóðavettvangi, getur hún fyrr en
varir þurft að taka að sér fleiri stórbanka en
Continental Illinois.
6 HELGARPÓSTURINN