Helgarpósturinn - 26.07.1984, Blaðsíða 14

FRIMURARAREG
EKKI
eftir Ómar Friðriksson mynd: Jim Smart
„Það er ekki ad spyrja að þessari nýju kynslóð blaðamanna, stundvísir
í besta lagi,“ segir hann þegar ég slysast til að mæta, vonum fyrr, á umtöl-
uðum tíma í viðtalið okkar. Þetta var fyrsta en hreint ekki síðasta orðið
sem hann átti um nýjar kynslóðir í stétt fjölmiðlafólks meðan spjall okkar
stóð yfir. Nýjungar í fjölmiðlatækni og -vinnubrögðum, framtíðarþróun
fjölmiðlunar og stefnumörkun eða stefnuleysi ráðamanna á yfirvofandi
upplýsingaöld og fleira í þeim dúr virðist honum hvað hugleiknast um
þessar mundir.
Þótt maðurinn eigi enn ófarinn töluverðan spöl í „besta aldurinn" svo-
nefnda, sýndi ég samt sem áður áhuga á að ræða um fleira úr lífshlaupinu
en fréttastörf og fjölmiðlaafskipti, enda er hann þekktur fyrir fleira; sér-
staklega músík, jafnvel pólitík, nú og svo er hann eini íslenski karlinn sem
kjörinn hefur verið hvað kynþokkafyllstur.
Það er sem sagt Helgi Pétursson fréttamaður, sem er í Helgarpóstsviðtali
að þessu sinni, og hann tók ljúfmannlega í þá ósk mína að „bregða á loft
nokkrum svipmyndum“ úr lífi sínu, eins og hann komst sjálfur að orði. Vík-
ur því sögunni fyrst suður í Kópavog. Æskustöðvarnar í þessu tilfelli.
Þar bjó hann og ólst upp innst á Kópavogs-
hálsinum, fram eftir öllum aldri, og tii Kópavogs
sneri hann að loknu námi í Kennaraskólanum
löngu síðar til að uppfræða næstu kynslóð
æskufólks í Þinghólsskóla um tveggja ára skeið.
Það eru þó einu kennarastörfin sem hann hefur
stundað. „Ég sá aldrei neina framtíð í að vera að
binda mig við kennslu. Fannst það aldrei
ganga,“ segir hann, enda var þá fleira spenn-
andi sem blasti við. En við höldum okkur áfram
við mótunarárin. „Ég er nú heldur ilia að mér í
ættfræði," segir Helgi, en kveðst þó rekja ættir
sínar að Læk í Ölfusi þangað sem hann sótti stíft
að dvelja á hverju sumri fram eftir öllum aldri,
„og helst á veturna líka ef ég gat. Þar er nú rekin
plastverksmiðja sem er kannski raunsærri
hugmynd um nýtingu búgæða en afi minn
fékkst við þarna," segir hann brosandi og ekki
er laust við að votti fyrir pragmatisma í
röddinni.
„Annars voru þetta ósköp venjuleg ár. Við Óli
Þórðar ólumst upp saman og vorum mikiir leik-
félagar." Þau kynni stóðu reyndar allt fram á
manndómsár því samstarf þeirra í Ríó þekkja
flestir, og enn liggja leiðir saman; „Já, það er
skemmtilegt að nú vinnum við báðir hjá sömu
stofnun. Að vísu sinn í hvorri deildinni — hann
í tónlistardeildinni en ég á fréttastofunni."
— Varstu grallari á þessum árum? spyr ég.
„Nei, ég var mikill einfari. Dundaði mikið
með sjálfum mér, nema þegar við Óli vorum
saman. Ég var aldrei neitt í íþróttum, eða þess
háttar, og gat til dæmis aldrei farið í bíó án þess
að fá hausverk af því. Svo fékk ég snert af löm-
unarveiki þegar ég var 6 ára. Ætli það sýni sig
ekki í andlegu atgervi," segir hann glottandi.
— Og svo var þaö tónlistaruppeldiö. . .
„Ég söng mikið með sjálfum mér sem krakki
og móðir mín var mjög músíkölsk en tónlistar-
nám var aldrei neitt tii að tala um. Ég var sendur
í 2 eða 3 gítartíma en það gekk engan veginn og
svo reyndi Jón Ásgeirsson um tíma að kenna
mér nótur í Kennaraskólanum. Ég lagði mig
ekkert fram og hef víst aldrei tileinkað mér
nauðsynlegan aga tónlistarmanna," segir Helgi
en síðar var hann þó hálfan vetur við nám í
kontrabassaieik, enda með stórgígjuna í fang-
inu mest öll Ríó-árin.
— Þú hefur náttúrlega kynnst fjölmiölum
strax sem smápolli, segi ég. Barstu ekki út blöd
og þess háttar?
„Nei, nema hvað ég lenti einu sinni í því að
selja Vikuna niðri í Austurstræti. Ég gleymi því
aidrei hvað það var hrikalegt. Enginn vildi
kaupa og ég hírðist þarna og bölvaði blaðinu og
ákvað að reyna þetta aldrei aftur." En vonsvikni
blaðasölustrákurinn átti þó löngu síðar eftir að
þýðast blaðið því hann ritstýrði því um skeið.
Nánar um það seinna.
ÚTPÆLT RÍÓTRÍÓ
Helgi kemur svo næst nálægt fjölmiðlum í
gagnfræðaskóla en þar fékkst hann við blaðaút-
gáfu ásamt fleiri nemendum. Stjórnunarstörfin
urðu þó umfangsmeiri þegar kom í Kennara-
skólann því þar var hann formaður skólafélags-
ins um skeið. „Það var barist hart í
stjórnarkjörinu," segir hann kíminn. „Við
bitumst um það hnoss, ég og Ólafur Þ.
Þórðarson, núverandi alþingismaður. — Nei,
það var engin pólitík í þessu, við vorum með
ákveðið rekstrarform sem við vildum halda,
mínir stuðningsmenn og ég.“ Og Ólafur var
felldur með 9 atkvæða mun.
— Hvenœr byrjaöi svo Ríótríóid?
„Við byrjuðum að spila saman, ég og Óli Þórð-
ar, í þriðja bekk í gagnfræðaskóla. Já, það eru
um 20 ár síðan við byrjuðum á þessu. Við geng-
um eiginlega inn í band sem þeir höfðu starf-
rækt, Guðmundur Einarsson alþingismaður og
Jón Bragi Bjarnason lífeðlisfræðingur, og kom-
um inn ásamt Halldóri Fannar, sem nú starfar
sem tannlæknir."
Þannig gekk þetta í nokkur ár. Menn tóku svo
að tínast í framhaldsnám en Ríóið í sjnu þekkt-
asta formi mótaðist smátt og smátt. Ágúst Atla-
son gekk til liðs við þá ’69, „nýkominn úr
Nútímabörnum og vel aktívur og svo vænkaðist
hagur okkar mjög þegar fjármálasnillingurinn
Ómar Valdimarsson tók við umboðsmennsk-
unni."
Töluvert löngu áöur voru þeir þó komnir á
fullt skrid og ég spyr um viötökurnar.
„Það var nú alveg makalaust. Við vorum
varla farnir að stilla þegar við vorum komnir út
um allt að spila. Þetta var aiveg stöðug vinna og
ágerðist strax. ’67 gerðum við fyrstu plötuna og
alls urðu stóru plöturnar 13 talsins. Eg man að
einu sinni tókum við upp tvær plötur í sömu vik-
unni úti í Osló.
Þetta gaf af sér svolitlar tekjur og yfirleitt seld-
ust plöturnar í 9—10 þúsund eintökum en út-
gáfusamningarnir voru með öðrum hætti en
tíðkast í dag og allur tiikostnaður aðeins brot af
því.“
Helstu fyrirmyndirnar á þessum árum voru
kappar eins og þeir í Kingston tríóinu, Peter,
Paul and Mary og svo hafði Savannatríóið start-
að um árabil sem hafði eflaust sín áhrif, að sögn
Helga sem gefur mér tilefni til að spyrja hann
hvort þeir hafi ekki verið svolítið utanveltu á
þessum uppgangsárum poppsins.
„Nei, það held ég ekki. Lagavalið var að vísu
nokkuð öðruvísi, þjóðlög og þess Jiáttar og
meira gert til skemmtunar, en þegar á leið urðu
textarnir gagnrýnni, sérstaklega þó vegna ljóða
Jónasar Friðriks. Margir popparar spiluðu líka á
plötunum okkar og Gunni Þórðar kom þar al-
veg sérstaklega við sögu með útsetningar og
fleira. Aldrei spiluðum við þó á böilum en einu
sinni var samt dansað hjá okkur. Það var á
skemmtun fyrir Færeyinga.
Þetta var allt útpælt hjá okkur. Framkoman,
klæðnaðurinn og við vorum alveg klárir á
hvaða aldurshópar hlustuðu á okkur. Við kom-
um þannig vel fyrir, greiddir og snyrtilegir,”
segir hann og eflaust hafa þeir verið hreinasti
tengdamömmudraumur. Var nokkur furða að
þeim skyldi berast tilboð í þá áttina í Velvak-
anda á sínum tíma? Helgi hlær góðlátlega.
„Þetta var stórskemmtilegt allt saman og aiveg
einstök reynsla. Við ferðuðumst út um öli lönd;
til Norðurlandanna og Bandaríkjanna en þó er
kannski spurning hversu miklu maður kynntist
á þessum árum. Við vorum mjög uppteknir,
æfðum stíft og vorum þannig á vissan hátt svo-
lítið einangraðir.
Annars voru viðtökurnar slíkar að segja má
að við höfum fengið egóinu fullnægt þegar í
æsku. Fengið klapp fyrir lífstíð, segjum við
stundum, og þurfum ekíci meira.”
— Varstu róttœkur?
Hann verður hugsi. „Ég held ekki. Óli var það
meira, nú og svo Jónas Friðrik, hann er róttæk-
ur, en menn veltu þessu þó á ýmsan hátt fyrir
sér; Vietnam og siíkum málum.”
KJÓSENDUR RUKKl
FLOKKANA
— Var fjölmiölaáhuginn vaknaöur um þetta
leyti?
„Ég var alltaf „svag“ fyrir fjölmiðlum. Sá að
hægt væri að koma ýmsum skilaboðum áleiðis
og hræra svolítið í fóiki í gegnum þá og fannst
þeir þvísnemma spennandi. Ég var svo í afleys-
ingum á Tímanum, fyrst árið 1974. Þarna var ég
undir ötulli fréttastjórn Helga H. Jónssonar, en
auk þessa var ég af og til með einstaka músík-
þætti í útvarpinu allt frá ’68 og þá lengst af með
Jóni Þór Hannessyni.”
’73 fluttist hann til Noregs og var m.a. í free-
lance störfum hjá norska útvarpinu. Skráði sig
syo næsta vetur til náms í stjórnmálafræði við
háskólann í Árósum og sótti stíft um blaða-
mennskunám en fékk ekki inngöngu vegna sér-
stakra inntökuskilyrða sem þá giltu. Þarna
dvaldist hann um hríð en kom svo heim og
haustið ’75 er Dagbiaðið í burðarliðnum. „Ómar
Valdimarsson kippti mér með sér þar inn,“ segir
Helgi, og þar með var fjölmiðlaferillinn virki-
lega að fara af stað.
— Helduröu aö þar meö hafi rannsóknar-
blaöamennska aö amerískum hœtti haldiö inn-
reiö sína hér?
„Rannsóknarblaðamennska já,“ svarar hann
íhugull. „Er til einhver önnur tegund blaða-
mennsku?” Og hann heldur áfram: „Ég fæ ekki
séð að greinaskrif blaðamanna hafi svo mikil
áhrif. Dagblaðið gerði það að hleypa fleirum að.
Ýtti undir að fleiri fóru að skrifa og sagan á bak-
við tilurð þess hafði áhrif á grunsemdir gagn-
vart valdamönnum, sem gaf jafnframt blaðinu
meðbyr. Þetta var visst neytendaviðhorf, en
tæpast hefur það þó haft fundamental áhrif á ís-
lenskt þjóðlíf,” segir hann og fer að tala um af-
skiptaleysi almennings gagnvart allskonai
atferli ráðamanna og því almennt hvernig
hlutirnir fá að ganga óáreittir fyrir sig.
„Rannsóknarblaðamaðurinn setur spurningar-
merki við siðferðið sem slíkt en menn yppa bara
öxlum. Viðbrögðin eru engin.”
Eg spyr hann hvort þeir Dagblaösménn hafi
veriö undir áhrifum manna einsog Woodward
og Bernstein, blaöamannanna á Washington
Post sem drógu Watergate-skandalinn fram í
sviösljós fjölmiölanna.
Hann samsinnir því nokkuð. „Það var kíkt á
ýmis mál og Jónas hamaðist skeleggur í bænd-
unum og gagnrýndi hart mál sem þeir eru svo
að laga nú.
Það voru margir hlutir dregnir saman í blað-
inu og segja má að starf blaðamanna hafi áunn-
ið sér virðingu. Þetta gerist á sama tíma og
hræringar eru á fréttastofu útvarps og þar inn
kemur fullt af nýju fólki, viss kynslóðaskipti að
gerast.”
Þjóömálin eru aö komast í miöpunkt umrœö-
unnar svo ég spyr hann hvort stjórnmálavett-
vangurinn hafi ekki freistaö hans?
Ekki vill hann beint viðurkenna það en segist
þó ver að skoða Framsóknarflokkinn.
— Fékkstu Framsóknartendensinn kannski al
sveitadvölinni í œsku?
„Nei, nei. Ég lít á mig sem frjálslyndan mann
sem leitar að flokki sem hefur „tolerance” fyrir
fólki. Ef Framsókn er miðjuflokkur, þá er ég
framsóknarmaður,” segir hann og heldur áfram
að ræða um doða almennings í þjóðmálunum:
„Kjósendur eru ekki nógu kröfuharðir. Þeir
rukka ekki flokkana um það sem þeir eiga inni
hjá þeim.”
KYNTRÖLLIN
— Þú varstþó kjörinn á ööru sviöi. Kynþokka-
fyllsti karlmaöur íslands, var þaö ekki?.
„Ertu eitthvað hissa á því?“ svarar hann
snöggt. Hlær: „Það var eitthvert grín í tímarit-
inu Samúel. Annars held ég að ég hafi unnið
þetta úr útvöldum hópi rosa kyntrölla. Við höf-
um grínast mikið með þetta og ég held að kon-
unni minni, Birnu Pálsdóttur, hafi komið þetta
mest á óvart,” segir hann, hlær góðlátlega og
fer að segja mér hvernig til kom að hann hætti
á Vikunni sem hann hafði ritstýrt um skeið. „Ég
var mikill stuðningsmaður Vigdísar í forseta-
kjörinu, en við á Vikunni gáfum út sérstaka
kynningarhluta um alla frambjóðendurna í
blaðinu. Nú, — eigendur Vikunnar, sem eru
sömu menn og standa á bakvið Dagblaðið,
studdu Albert ötullega og ákváðu að styrkja
framboð hans með því að endurprenta kynning-
arhlutann um hann úr Vikunni til nota í kosn-
ingabaráttunni. Þetta gerðu þeir alfarið án
samráðs við ritstjórn og út úr því varð
heljarmikill hvellur."
— Oröinn vel þekktur fyrir ýmsa hluti,
fannstu þig mikiö milli tannanna á fólki?
„Ég hugsa að það hafi verið meira og minna
frá því ég var smástrákur — 15 eða 16 ára.“
— Ertu viökvœmur fyrir almenningsálitinu?
„Ekki lengur. Ég var það stundum,” hann
vingsar hendinni kæruleysislega, „þetta eru
svona kjaftasögur og blaður, en annars varð ég
ekki var við neikvætt umtal,” hann lítur eins og
spyrjandi á mig en það er til einskis; ég þekki
engar slíkar sögur um þennan viðmótsþýða
mann og víkjum við nú talinu að fréttastofu út-
varps þar sem hann hefur starfað undanfarin ár
með tveggja ára milliskotsdvöl í Bandaríkjun-
um. Þar stundaði hann nám í fjölmiðlafræðum
en sendi auk þess tíða fréttapistla heim bæði í
útvarp og sjónvarp.
„Það höfðu verið að gerast ákveðin kynslóða-
skipti á fréttastofunni og ný vinnubrögð tekin
upp og þróuð. Þetta má rekja allt aftur til ’75 en
þarna er góð yfirstjórn og menn eru hvattir til
nýjunga og að ferðast um. Svo fáum við mikil
viðbrögð við öllu sem við gerum frá
hlustendum.”
— Lendiö þiö í aö stunda sjálfsritskoöun
vegna gagnrýninnar á fréttastofuna?
„Það er heilmikil sjálfsritskoðun allsstaðar.
Þetta er lítið samfélag og enginn í sambærilegri
aðstöðu við t.d. Washington Post þar sem menn
skrifa, vitandi það að enginn getur komið ná-
lægt þeim. Það er innbyggð ritskoðun í okkar
litla þjóðfélagi.”
— En áhrif útvarpsráös?
„Ég hef ekki orðið var við að ráðið vilji hafa
áhrif til óþurftar. Ég sé ekki drauginn. Þeir ættu
hins vegar að huga fyrst og fremst að stefnu-
mörkun í málefnum Ríkisútvarpsins. Það væri
öllum fyrir bestu.” Og hann heldur áfram að
ræða nýjungar og framtíðina.
„Framundan eru miklar breytingar á döfinni.
Fréttasendingar á Rás-2 eru í bígerð og við bíð-
um spennt eftir upptökumöguleikum úti á landi,