Helgarpósturinn - 01.11.1984, Blaðsíða 6

Lýöræöiö innan BSRB
réð launastefnunni
„Ég vildi óska að samheldni verkafólks
innan ASÍ væri jafn mikil og hún er hjá
BSRB,“ sagði fiskvinnslukona nokkur í við-
tali við eitt dagblaðanna fyrir skömmu, og
hún bætti því við að hún óttaðist að í samn-
ingsviðræðum ASÍ og VSÍ yrði farið á bak
við verkafólk og launþegafélögin, og foryst-
an semdi af sér.
Það er raunar ekki ný bóla að launafólk
innan ASI kvarti yfir samstöðuleysi og
þverrandi stéttarvitund innan samtakanna.
Umræða um það efni og skort á virku lýð-
ræði innan þessara stærstu launþegasam-
taka landsmanna hefur verið heit á undan-
förnum árum. Nú mun hinsvegar verkfall
BSRB og hin gríðarmikla samstaða þúsunda
félagsmanna þess í erfiðri kjarabaráttu
kynda undir kröfur um skipulagsbreytingar
á ASÍ. Virk þátttaka og mikið upplýsinga-
streymi í baráttunni hefur vakið feykilega
athygli og er Ijóslifandi dæmi þess hvers
launafólk er megnugt þegar því ofbýður
launamisrétti í þjóðfélaginu og sækir fram til
bættra kjara í krafti samtaka sem byggja á
lýðræði. Það hlýtur að verða öðru láglauna-
fólki fordæmi og hvatning.
Að lokinni undirritun samningsins milli
BSRB og ríkisins s.l. þriðjudagskvöld sagði
Guðlaugur Þorvaldsson sáttasemjari að
kannski væri hvað óvenjulegast við nýaf-
staðna kjaradeilu að standa frammi fyrir svo
fjölmennri samninganefnd sem BSRB hefði
á að skipa.
Segja má með réttu að skipulag samtak-
anna allt og starf sé um margt óvenjulegt.
Allt frá árinu 1962, þegar BSRB fékk fyrst
takmarkaðan samningsrétt um kaup og
kjör, hefur krafa um rétt til beinna áhrifa
stöðugt orðið háværari og samtökin eflst og
unnið marga áfangasigra. Þróunin hjá laun-
þegasamtökum á Islandi þessa síðustu ára-
tugi hefur verið í þá átt að miðstýring hefur
aukist innan ASÍ en hið þveröfuga gerst hjá
BSRB. Lýðræðislega teknar ákvarðanir eru
einkennandi og valddreifingin meiri. BSRB
hefur stöðugt haldið þeirri kröfu á loft að
hún verði aukin enn frekar þannig að banda-
lagsfélögin fái fullan samnings- og verkfalls-
rétt. BSRB hefur ætíð lagt metnað sinn í að
sýna styrk sinn með sem mestri þátttöku.
Og hann hefur sýnt sig svo ekki verður um
villst. Meira en 90% félagsmanna greiddu
sáttatillögunni fyrir verkföllin 1977 atkvæði
sitt. Og hið sama endurtók sig í september
s.l. Þúsundir félagsmanna tóku virkan þátt í
þeirri hörðu verfallslotu sem nú er væntan-
lega yfirstaðin. An tillits til stjórnmálaskoð-
ana eða flokkatengsla þyrptust menn saman
hvað eftir annað á fjölmennum útifundum
eða stóðu óbugaðir í verkfallsvörslu daga
sem nætur.
Áður fyrr var gjarnan talið að fólk sem
starfaði hjá ríkinu væri eingöngu „hvítflibb-
ar“ sem væru ólíklegir til að sýna stéttarlega
samstöðu og taka þátt í hörðum kjaraátök-
um, en þróunin hefur nú samt orðið sú að
BSRB má telja samtök launamanna ein-
göngu, og það láglaunafólks mestan part.
Frá því að BHM, sem hýsir háskólamennt-
aða ríkisstarfsmenn, fékk samningsrétt sinn,
hefur BSRB barist sem hvert annað laun-
þegasamband. Og samhliða kjarabaráttunni
hefur ævinlega verið barist fyrir því að
BSRB yrði viðurkennt sem hvert annað
launþegasamband í landinu og veittur réttur
sem slíku, m.a. þannig að lögin um stéttarfé-
lög og vinnudeilur frá 1938 ættu við um
bandalagið jafnt og önnur stéttarfélög.
BSRB hefur ætíð litið svo á að verkfallsrétt-
urinn um aðalkjarasamning, sem því var
veittur 1976, væri aðeins áfangasigur.
Barátta BSRB þessa heitu haustmánuði
stóð að sjálfsögðu um miklar launahækk-
anir, en öðrum þræði má líka efalaust telja
að hún hafi staðið um fleira. Deilurnar um
hina illræmdu Kjaradeilunefnd, sem er
nokkurskonar dómstóll sem sker úr um það
hverjum sé heimilt vegna heilsugæslu og
öryggismála að fara í verkfall, sýna að BSRB
viðurkennir ekki þess háttar takmörkun á
verkfallsrétti sínum. Það geti sjálft veitt slík-
ar undanþágur. I öðru lagi var bandalaginu
mikilsvert að geta sýnt sem mestan styrk
vegna þess að í framtíðinni mun það berjast
fyrir því að bandalagsfélögin öðlist fullan
samnings- og verkfallsrétt um öll atriði
samninga. í þriðja lagi var mikilvægt að
sýna, að heildarsamtökin væru einfær um
að sækja umtalsverðar kjarabætur til handa
félögum sínum og afstýra þannig hættunni á
að nokkur sérfélög klyfu sig út úr BSRB eins
og nokkuð hefur verið rætt, m.a. innan
Hjúkrunarfélags íslands.
Eitt það fyrsta sem Kristján Torlacius for-
maður BSRB lét hafa eftir sér að lokinni und-
irritun samninga á þriðjudaginn var einmitt
að hann óttaðist nú síður að BSRB klofnaði
en áður.
Tvær launastefnur hafa verið ofarlega á
baugi í því kjarakarpi sem staðið hefur yfir
undanfarna mánuði. Annars vegar er kaup-
hækkunarkrafa BSRB i í deilunni að ríkið og
hins vegar krafa um einhverskonar sam-
ráðsumbætur sem að sögn áttu að stefna að
„raunhæfri kaupmáttaraukningu" í samn-
ingum VSÍ og aðildarfélaga ASI. Með því að
hvika hvergi í baráttunni hefur launafólk í
BSRB haft sitt fram, en forystumenn hinna
samtakanna hafa brugðist heldur ólundar-
lega við og viðurkennt að launástefna
bandalagsins hljóti að verða ráðandi í fram-
tíðinni.
ASI og VSI hafa staðið í samningamakki á
bak við tjöldin en þó er ljóst að ríkið hefur
haft þar nokkra milligöngu. Slíkt „þríhliða
samráð" hefur verið að festast í sessi hin síð-
ari ár þar sem ríkið hefur að miklu leyti ráði
því hvaða kröfur væru settar fram og við
hvaða forsendur væri miðað. Sú skipan hef-
ur gert ríkisstjórnum auðveldara um vik við
stjórn efnahagsmála, en raunin sýnt að lítið
hefur verið hreyft við launamisréttinu í land-
inu.
Nú hafa „sögulegir samningar" verið gerð-
ir, eins og sagt var í fyrirsögn Morgunblaðs-
leiðara s.l. miðvikudag, en samningarnir eru
sögulegir fyrir fleira en það sem í þeim felst.
Aðdragandi þeirra gæti sýnt upphafið að
öðru pg meira í valdatogstreitu þjóðfélags-
afla á íslandi, og verið merki um endalok for-
ystusamráðs staðnaðra hagsmunasamtaka
og ríkisvalds.
Árangurinn af baráttu lýðræðislegra
fjöldasamtaka BSRB sýnir líka firruna í mál-
flutningi þeirra sem ætíð telja að þröng for-
ystusveit samtaka launafólks leiði blindan
fjöldann út í pólitíska kjarabaráttu og verk-
föll andstæð hagsmunum þess. Fólkið sjálft
þekkir kjör sín og átti þess kost að bæta þau
að nokkru með virkri þátttöku og samstöðu
í erfiðri baráttu við ríkisvaldið.
ERLEND YFIRSÝN
Faðir Jerzy
Popieluszko er nýr
píslarvottur pólskrar
kristni og pólsks
sjálfstæðis.
Prestsmorðiö er tilræði við
innanlandsfrið í Póllandi
Prestmorð þykir Pólverjum argast allra
glæpa. Pólska kirkjan hefur goldið stöðu
sína í hugum og hjörtum landsmanna dýru
verði. Píslarvætti þjóna hennar á hörm-
ungatímum fyrir rúmum mannsaldri er enn
í fersku minni allra sem hafa pólska þjóðern-
isvitund til að bera. I heimsstyrjöldinni síðari
og fyrstu árin eftir hana, lét þriðji hver ka-
þólskur prestur í Póllandi lífið fyrir tilverkn-
að þýskra nasista eða sovéskra stalínista.
Þeir sem lögðu á ráðin um að myrða föður
Jerzy Popieluszko fyrir hálfum mánuði, hafa
tvímælalaust haft að markmiði að raska inn-
anlandsfriði í PóIIandi. Faðir Popieluszko
var einna kunnastur af þeim prestum, sem
gert hafa kirkjur sínar að griðastað fyrir mál-
stað bönnuðu verkalýðshreyfingarinnar
Samstöðu. Þrír foringjar úr innanríkisráðu-
neytinu, yfirstjórn öryggislögreglunnar og
leynilögreglunnar, þeirra stofnana sem hafa
haft sig mest í frammi gegn Samstöðu og
stuðningsaðgerðum almennings við hreyf-
inguna, ræna prestinum á förnum vegi,
myrða hann og fleygja líkinu í uppistöðulón
í nánd við höfuðborgina Varsjá.
Enginn verknaður er fallnari til að raska
því jafnvægi, sem á síðustu misserum hefur
verið að myndast í Póllandi. Fyrir tilverknað
forustu kaþólsku kirkjunnar hefur öldur
lægt í pólsku þjóðlífi. Þorri Pólverja er sem
fyrr á bandi Samstöðu, en gengur ekki leng-
ur í berhögg við herforingjastjórnina. Hún
hefur fyrir sitt leyti sleppt úr haldi flestöllum
pólitískum föngum og temur sér stjórnar-
hætti sem valda því að pólskt þjóðlíf er hið
frjálslegasta í Varsjárbandalagslandi.
Ekki fer leynt að til eru í pólska kommún-
istaflokknum öfl sem ekki una því vel,
hversu Jaruzelski yfirhershöfðingi og her-
foringjastjórn hans stjórna landinu. Herfor-
ingjarnir tóku völdin af flokksforustunni,
þegar við blasti í landinu upplausnarástand,
sem ekki hefði getað endað nema á einn
veg. Pólverjar þola herforingjastjórnina, af
því að þeir vita að hinn kosturinn er sovésk
innrás.
Eftir hvarf föður Jerzy Popieluszko lögð-
ust þeir á eitt, Lech Walesa Samstöðuleið-
togi, Glemp kardínáli og Jaruzelski hers-
höfðingi, að skora á Pólverja að halda ró
sinni og forðast að gefa reiði útrás þannig að
til árekstra gæti leitt. Á fundi miðstjórnar
flokksins lýsti Jaruzelski vanþóknun sinni á
illvirkinu og hét því að grafið yrði fyrir rætur
þess.
I fyrradag skýrði Jerzy Urban, talsmaður
ríkisstjórnarinnar, frá ráðstöfunum sem
sýna að Jaruzelski mun einskis láta ófreistað
til að færa sönnur á að hjá honum fylgi hug-
ur máli. Vörður hefur verið settur um þre-
menningana sem handteknir hafa verið fyrir
morðið eða hlutdeild í ráni prestsins, ef um
skyldi vera að ræða víðtækara samsæri, þar
sem höfuðpaurar væru vísir til að reyna að
koma fyrir kattarnef verkfærum sínum, sem
handtekin hafa verið og komið gætu upp um
þá.
Þar að auki boðaði Urban nákvæma rann-
sókn og hreinsun í innanríkisráðuneytinu í
framhaldi af þvi sem gerst hefur. Verði gerð
alvara úr því, er ljóst að Jaruzelski ætlar sér
að kveða niður í eitt skipti fyrir öll andstöð-
una gegn stefnu sinni í kommúnistaflokkn-
um. I innanríkisráðuneytinu í Varsjá koma
nefnilega saman þræðir þeirra afla innan
lands og utan, sem háskalegust gætu orðið
því jafnvægi, sem verið hefur að myndast í
landinu síðan herforingjastjórnin lét lausa
pólitíska fanga. I öryggislögreglu og leyni-
lögreglu eiga þau öfl í flokksforustunni helst.
styrks að vænta, sem ekki vilja una því að
herinn ráði yfir flokknum. Þar að auki er það
regla í öllu sovétveldinu, að sovéska leyni-
þjónustan hefur ítök í innanríkisráðuneytum
hvers lands um sig, kemur þar sovéskum
áhrifum til skila og fylgist með framvindu
mála.
Vægðarlaus rannsókn á ódæði starfs-
manna innanríkisráðuneytisins pólska' er
brot á þeirri reglu valdakerfis eftir sovéskri
fyrirmynd, að leynilögreglan sé yfir samfé-
lagið hafin og starfsmenn hennar þurfi ekki
að bera ábyrgð á verkum sínum. Að sama
skapi gefst herforingjastjórninni í Póllandi
nú tækifæri til að takast á við féndur sína í
valdakerfinu og sýna þjóðinni, að hún lætur
ekki viðgangast að þeir noti ítök sín í valda-
stofnunum til að grafa undan viðleitni til að
koma á kyrrð í landinu.
Stjórn Jaruzelskis stefnir að því að koma á
í Póllandi, ef ekki þjóðarsátt þá þjóðarmála-
miðlun, þegjandi samkomulagi afla, sem í
rauninni eru ósættanleg, um að halda sig
eftir Magnús Torfa Ólafsson
innan marka sem lega Póllands á sovésku
áhrifasvæði setur. Samstaða hefur verið
bönnuð, en handteknir forustumenn verka-
lýðssamtakanna hafa verið látnir lausir.
Kirkjan er óumdeilanlega styrkasta stofnun
með þjóðinni, og hún beitir áhrifum sínum til
að afstýra árekstrum milli almennings og
yfirvalda.
Þetta sérstaka ástand í Póllandi er stjórn-
völdum í nágrannaríkjum þyrnir í auga.
Einkum er stjórn Tékkóslóvakíu, sem sett
var á laggirnar eftir sovéska innrás, uggandi
um áhrif frá Póllandi á kúgaðar þjóðir Tékka
og Slóvaka. Svipaðs viðhorfs gætir í Austur-
Þýskalandi, þótt vægara sé.
Haft er fyrir satt, að sovéska herstjórnin
hafi verið komin á flugstig að undirbúa inn-
rás í Pólland, þegar átökin milli Samstöðu og
stjórnvalda voru sem hörðust. Það fylgir
sögunni, að Bresnéff þáverandi flokksleið-
togi hafi tekið í taumana, stöðvað innrásar-
undirbúninginn og í staðinn kosið að efla til
valda herforingjastjórnina undir forustu
Jaruzelski.
Greinilegt er að nú eru viðsjár með mönn-
um í Kreml. Aldinn og óskörulegur flokks-
leiðtogi heldur að nafninu til um stjórnar-
tauma, en yngri menn setja sig í stellingar til
að vera viðbúnir kallinu, þegar að því kemur
að velja mann í hans stað.
Við slíkar aðstæður í sovésku flokksfor-
ustunni er ekki óvanalegt, að valdastreitan
segi til sín um allt sovéska áhrifasvæðið.
Morðið á Jerzy Popieluszko er þvílík
storkun við pólsku þjóðina, að ótrúlegt er að
það hafi verið framið einvörðungu fyrir at-
beina undirtylla í innanríkisráðuneytinu í
Varsjá. Jafnframt er það til þess fallið að
grafa undan stöðu og stefnu stjórnar Jaru-
zelski hershöfðingja.
Rannsóknin, sem Jerzy Urban boðar, á
máske eftir að leiða í ljós, hverjar rætur
ódæðið kann að eiga í pólska valdakerfinu.
Hins vegar er borin von, að hún sýni fram á,
hverja hvatningu undirróðursmenn kunna
að hafa fengið handan yfir landamæri Pól-
lands.
6 HELGARPÓSTURINN