Helgarpósturinn - 13.12.1984, Qupperneq 2

Sendu mér góða sögu
„Þegar ég heyri góða sögu, þá
segi ég sjálfum mér hana aftur og
aftur og aftur — ég rækta og þróa
söguna þangað til mér finnst hún
vera eins og hún eigi að vera — að
hún geti ekki orðið betri, og þegar
svo er komið, þá uerd ég að segja
einhverjum hana."
Göran Tunström, eitt stærsta
nafnið í heimi sænskrar skáldsagna-
gerðar á okkar tíð, ber það svo
sannarlega með sér að hann hafi
gaman af að skemmta fólki — segja
sögur. Hann geislar blátt áfram af
frásagnargleði, áhuga á umhverfi
og fólki og þegar hann er sestur í
sófahorn, getur dundað sér í friði
við að velja orð, velja smásögur og
skrítlur til að skemmta blaðamann-
inum jafnframt því að vefja sér síga-
rettur, þá virðist sú skemmtilega
stund geta orðið endalaus því að
Tunström er maður sem nýtur
hvers andartaks, finnst svo greini-
lega gaman að vera með fólki — og
ekki síst finnst honum gaman að
vera á nýjum stað, vera í ókunnu
landi.
,,Ég kom til íslands fyrir tuttugu
árurn," sagði Tunström. „Við fórum
í ferðalag um landið með ferðahópi
og fararstjórinn sagði að hér á landi
væri leikinn svo lágvær, agaður
jass. Er það rétt?"
„Já,“ segi ég og hef ekki hug-
mynd um hverju ég er að jánka.
„Og þessi jassmúsík ykkar er svo
lágvær og öguð vegna þess að tón-
listarmennirnir verða að æfa sig í
kjallaraherbergjum eða bílskúrum
og uppi á lofti eða í næsta húsi búa
svefnstyggar gamlar konur sem
neyða þá til að leika stöðugt svo
lágt, svo lágt. Er þetta rétt?“
„Já," segi ég aftur og horfi inn í
þetta lifandi, spyrjandi andlit og
finnst hann segja mér merkileg tíð-
indi.
„Mikið er ég feginn að heyra
þetta. Hvernig heldurðu að það
hefði verið fyrir mig að koma hing-
að tuttugu árum síðar og frétta að
fararstjórinn hafi logið að mér og að
jassmúsíkin sem sé leikin hér sé
alls ekkert lágvær og ekkert sér-
staklega öguð — bara eins og jass-
músik alls staðar annars staðar?"
„Það hefði víst ekki verið
skemmtilegt."
„Ég hef oft hugsað til íslands. Ég
hugsa um þessa stóru eyju þar sem
brúnaþungir menn röltu milli hér-
aðanna og muldruðu sögur. Og svo
kemur nútíma ísland með þessa lág-
væru jassmúsík. Þannig músík eiga
menn að spila hér. Lágværa — með
sveiflu — eða er ég nokkuð að
bulla?“
í jólagjöf!
Göran Tunström í vidtali viö Helgarpóstinn
eftir Gunnar Gunnarsson mynd Jim Smart
„Nei.“
Göran Tunström kom til fslands
um síðustu helgi og las úr verkum
sínum í Norræna húsinu. í fyrra-
vetur tók hann við bókmenntaverð-
launum Norðurlandaráðs fyrir
skáldsögu sína „Jólaóratórían", en
sú bók hefur nú verið þýdd á ís-
lensku og er nýlega komin í bóka-
verslanir. „Jólaóratórían" er
sprengfull af viðburðum, skrítlum
og uppákomum, full af skrítnum
kerlingum og körlum, þekktu fólki
og óþekktu, gerist í byggðinni
Sunne í Vermlandi, en þaðan er höf-
undurinn runninn og þar lætur
hann allar sínar skáldsögur gerast.
En þótt vettvangur sagna hans sé
jafnan Sunne og Vermland — með
nauðsynlegum útúrdúrum og heim-
sóknum í aðrar byggðir mannfé-
lagsins, jafnvel til annarra heims-
álfa, þá er söguefnið ekki endilega
byggt á einhverju sem líka er runn-
ið frá Sunne. Göran Tunström sækir
sér söguefni út um alla heimsbyggð-
ina. Hann er ákafur og duglegur
ferðamaður, sem hefur skotið upp
kollinum á ólíklegustu stöðum, sest
niður á meðal sveitafólks á Indlandi
og í Ástralíu og hlustar, heyrir smá-
sögur og skrítlur, nælir sér í uppá-
komur daglegs lífs indverskra al-
þýðumanna og flytur svo allt saman
með sér til Sunne norður í Svíþjóð
og í Ijós kemur að manneskjan er í
senn furðulega lík og furðulega ólík
austur i Indlandi og norður í Sví-
þjóð.
TVENNS KONAR FOLK
„Ég varast að flokka fólk eftir
þjóðerni. Það er heimskulegt og
ástæðulaust. Raunar vil ég alls ekki
flokka fólk. En ég geri mun á þeim
sem hafa fengið tungumálið að gjöf
og hinum sem aðeins hafa fengið
þetta neikvæða tungumál. Þeir sem
ekki geta svarað með öðru en upp-
hrópunum: Haltu kjafti! æpa sumir
á börnin sín, bölva og ragna en geta
ekki sagt frá því hvernig þeim raun-
verulega líður. Þú veist — það er til
fólk sem aldrei hefur lesið bók sem
hefur eitthvert gildi. Og aldrei ferð-
ast þannig að það hafi tekið eftir
umhverfi og siðum — á jákvæðan
hátt. Þetta fólk hefur enga viðmið-
un, nema í mesta lagi nágrannann.
Það eru til húsmæður, kannski frúr
fengsælla skipstjóra og það eina
sem þær hugsa um er snið á kjól og
að gólfin heima hjá þeim séu stíf-
bónuð, ryksuguð og gerilsneydd, að
öskubakkarnir séu tæmdir og að
keyptur sé nýr sófi á hverju ári. Ef
daglegt umhugsunarefni þessa
góða fólks ruglast, ef einhver sporar
út fínu gólfin, ef efnahagurinn hryn-
ur þannig að mestar líkur eru á að
sófinn verði að endast í tvö ár, þá
fara þessar manneskjur að skæla og
hrópa. Þær vita í raun ekki hvað
þeim finnst um lífið og tilveruna og
hvernig lífið getur verið, til hvers
þær langar og svo framvegis. Þetta
er sá hópur sem kann aðeins nei-
kvætt mál. Hinn flokkurinn hefur
fengið málið að gjöf. Kannski með
því að afi, pabbi eða mamma las fyr-
ir litla barnið, kenndi þvi þannig að
málið hefur áhrifamátt og hvetur
ímyndunaraflið. Tungumálið nálg-
ast fólk á ýmsa lund. Og fólk um-
gengst það á ýmsan hátt. Sumir um-
gangast það eins og endurskoðand-
inn reikniriga og bókhald. Þeir eru
alltaf að velta því fyrir sér hvaða
merkingu eitthvert orð eða orðatil-
tæki raunverulega hafi. Og þeir
velja orðin af mikilli nákvæmni —
og velja síðan aftur og eru enn ekki
vissir um að þeir skiljist. Ég get ekki
tekið svona á mínu tungumáli. Ég
heyri sögu og verð að segja hana
aftur. Það er einfalt mál.“
OLOF PALME OG LINUS
„Ég held að okkur sem liggjum í
bókum, skrifum bækur, okkur hætti
til að halda að þeir sem ekki lesi,
séu að einhverju leyti á flæðiskeri
staddir, eða að þeir missi af svo
miklu. Það er kannski rétt, en mér
er svo oft hugsað til hans sonar
míns. Hann er fimmtán ára. Hann
heitir Linus. Og Linus les varla bók.
Og alls ekki ef ég sting upp á því við
hann. Hann er pönkari. Hárið á
honum stendur beint upp í loftið og
er litað rautt. Hann hugsar um og
hrærist í pönk-rokki og tölvum. En
hann er fínn hann Linus. Hann er
miklu klókari og heilsteyptari en ég
var þegar ég var á hans aldri. Ég er
prestssonur utan af landi þar sem
stöðugt var lesið, lesið hátt og fjall-
að um bókmenntirnar. Linus er
miklu klárari en ég. Þegar ég tók
við bókmenntaverðlaununum þá
var heilmikil veisla. Linus var með
okkur, mér og konunni minni,
henni Lenu. Svo kom Olof Palme og
óskaði til hamingju, tók í hönd á
Linus og sagði: Blessaður, ég heiti
Olof Palme. Linus hvessti á hann
augun og kallaði: Jæja, heyrðu, gott
að ég hitti þig, því að nú getur þú
sko aldeilis gert gagn. Bíddu hérna,
hreyfðu þig ekki, ég þarf aðeins að
hringja! Svo rauk hann í símann. Og
Palme stóð í sömu sporum og beið
— grafalvarlegur. Svo kom Linus
aftur með upplýsingar krotað-
ar á blað og sagði Palme að hann og
vinir hans væru í vandræðum þvi
að það væri verið að hrekja þá út úr
húsnæðinu þar sem þeir æfa sig að
spila pönk-rokk. Og fór fram á að
forsætisráðherra Svíþjóðar reddaði
húsnæði. Palme skrifaði hjá sér.
Lofaði að gera allt sem hann gæti.
Og stóð við það. — Seinna vatt hann
sér að mér og sagði: Þið eigið svo
sannarlega vandaðan pilt."
FÁTÆKLINGURINN
OG BORGARINN
„Linus er fínn. Hann er opinn og
einlægur og hikar ekki við að vera
barnalegur, spyrja barnalegra spurn-
inga. Það geri ég vissulega líka. Ég
er barnalegur — naiv. Þú veist — ég
er prestssonur. Við vorum mörg
systkinin, bjuggum á prestssetrinu í
Sunne. Svo dó pabbi þegar ég var
tólf ára. Ég hef saknað hans alla tíð.
Mamma varð að flytja úr prestssetr-
inu í eins herbergis íbúð. Það var
óskaplega þröngt og við vorum fá-
tæk. Það er áreiðanlega þess vegna
sem ég vil búa í stórum íbúðum,
hafa rými og þægindi. Konan mín,
hún Lena er úr steinrunnu borgara-
umhverfi. Heima hjá henni var allt-
af þögn og strangleiki, fyrirlitning á
því einfalda og barnalega. Þegar við
Lena ferðumst, þá vill hún helst
vera á meðal venjulegs fólks. Hún
vill sitja meðal innfæddra á ein-
hverju kofagólfi. Ég vil hins vegar
búa á góðu hóteli og fara í heimsókn
eins og túristi. Lena vill búa í Stokk-
hólmi. Ég vil helst búa úti í sveit.
Hún vill búa nærri þeim fáu vinum
sem hún á, segir að úti á landi ein-
angrist hún og að hún hitti ekki fólk.
Það er satt. En ég er félagsvera. Og
þótt ég sé í fásinninu þá hitti ég samt
vini, ég eignast alls staðar vini. Við
eigum stóra og góða íbúð í miðborg
Stokkhólms og svo eigum við gaml-
an bóndabæ í fiskimannaþorpi ekki
mjög langt frá Gautaborg. Húsið þar
er stórkostlegt. Herbergin eru mörg
og stór. Mér líður mjög vel þarna.
Fiskimennirnir eru vinir mínir. Þar
er til dæmis hann Gunnar Ander-
son. Hann les aldrei bók. Hann leið-
ir umheiminn alveg hjá sér, veit
ekki hvað löndin heita. Einu sinni
kom vinur okkar frá Indlandi í
heimsókn. Þessi góði vinur er
reyndar fósturfaðir minn — þegar
við vorum heima hjá honum þá
ættleiddi hann okkur öll þrjú, Lenu,
Linus og mig. Þetta er siðvenja með-
al sikanna og merkir að vináttu-
böndin séu órjúfanleg. Við kynnt-
um Gunnar Anderson fyrir sikanum
og sögðum að hann væri frá Ind-
landi. „Já,“ sagði Gunnar Ander-
son. „Sonur minn var þar. Hann
sendi mér póstkort." En það var
mesta tjara. Sonur hans hafði aldrei
verið á Indlandi. „Hvað ertu að
rugla, Gunnar," sagði ég. „Sonur
þinn hefur aldrei verið á Indlandi."
„Ég held nú bara,“ sagði Gunnar
móðgaður, hljóp heim og sótti tvö
póstkort. Annað var frá Portúgal en
hitt frá Austurríki.
„Þetta kemur frá Portúgal og
Austurríki," sagði ég — „ekki Ind-
landi."
„Svei," sagði Gunnar. „Það er það
sama. Það er þarna niður frá.“ Hann
er merkilegur, hann Gunnar. Hann
kemur alltaf beint framan að hlut-
unum, veit margt, þótt hann vilji
ekkert læra. Þegar granni hans
missi konuna úr krabbameini, þá
hittust þeir á bryggjunni morguninn
sem hún dó.
„Hvers vegna ertu svona dapur?"
spurði Gunnar granna sinn.
„Konan mín var að deyja."
„Jæja,“ sagði Gunnar, hugsaði sig
andartak um, því að hann vildi svo
ákaflega og gjarna gera gott úr
þessu, reyna að hugga og svo rétti
hann granna sínum tvo makríla
sem hann bar á kippu; tákn um sam-
úð, tilraun til að fylla upp í tóma-
rúm.“
AÐ SJÚGA í SIG SÖGUR
Göran Tunström reynir ekki að
villa á sér heimildir: „Ég safna sög-
um,“ segir hann. „Ég sýg í mig sög-
ur. Ég er ryksuga og sögurnar eru
rykið allt í kringum mig. Kanntu
einhverja góða sögu? Passaðu þig,
því að ef þú segir mér góða sögu, þá
stel ég henni. Viltu kannski senda
mér verulega vandaða sögu í jóla-
gjöf? Gerðu það! íslenska sögu.
Veistu — Jólaóratórían er vissulega
upprunnin í Sunne. Ég var þar í
heimsókn og sat hjá gömlum
manni, vini mínum. Hann sagði mér
ævisögu sína á tveimur og hálfum
tíma. Þegar ég hoppaði út frá hon-
um vissi ég að eitthvað mikið var á
NYJAR BÆKUR
Ephraim Kishon
Hvunndags
spaug
Skagamenn skoruöu mörkin.
Saga knattspyrnunnar á Akranesi.
Stórkostleg bók um frægasta
knattspyrnulið íslands.
Borgfirzk blanda 8. Safnað
hefur Bragi Þórðarson.
Þjóðlífs- og persónuþættir. Syrpa
af gamanmálum. Þetta er lokabindi
bókaflokksins.
Hvunndagsspaug, eftir háðfugl-
inn Ephraim Kishon.
Kímnisögur úr daglega lífinu. Bók
sem kitlar hláturtaugarnar.
HUGLÆKNIRINN
OG SJÁANDINN
Sigurros lóh.mnsdoflir
Frá&agnir af diisýnum og lickningaíeHi
Huglæknirinn og sjáandinn
Sigurrós Jóhannsdóttir.
Þórarinn Elís Jónsson skráði
Frásagnir af lækningaferli,
draumum og-dulskynjunum.
GOÐAR BÆKUR FRA HORPUUTGAFUNNI
Sveinhjórn Bein.'emu
atbherjartoAi
HIHfííN
KV.tOABOK
■
Heiðin. Kvæðabók eftir Svein-
björn Beinteinsson allsherjargoöa.
sem er einn af okkar mestu rím-
snillingum.
Komið af fjöllum. Ljóðabók eftir
Sigríði Beinteinsdóttur.
Ljóð sem birta næman skilning
höfundar á umhverfi og samtíð.
HÖRPUÚTGÁFAN
Akranesi-simi 93-2840
2 HELGARPÖSTURINN