Helgarpósturinn - 05.09.1985, Qupperneq 6

INNLEND YFIRSÝN
í því skuldafeni sem menn vaða nú hver
um annan þveran í þjóðfélaginu, gera þeir
tæpast annað en að yppta öxlum yfir einni
sem hljóðar upp á nokkur hundruð. Nemi
hún hins vegar milljónum horfir eðlilega
öðru vísi við, ekki síst þegar dæmið snýst við
og ríkið er skuldunauturinn. Staðreyndin er
sú að taki húsbyggjendur og -kaupendur sig
saman, geta þeir sent Húsnæðisstofnun
ríkisins gluggaumslag með reikningi í, sem
hljóðar upp á næstum 20 milljónir króna eða
svo.
í stórum dráttum er skýringin á þessu sú,
að ríkisstjórnin tók á sínum tíma ákvörðun
um lækkun á verðtryggingu lána um þrjú
prósentustig, sem enn hefur ekki komið til
framkvæmda. Á hvern ber að skrifa þann
reikning er hins vegar óljóst; Húsnæðis-
stofnun, Seðlabanka, félagsmálaráðuneyti
eða jafnvel fjármálaráðuneyti. Það eitt er
þó víst, að um þessa ákvörðun, og þá ekki
síður framkvæmdina, hefur verið þrefað og
þráttað í kerfinu í langan tíma, og bíða menn
nú eftir úrskurði ríkislögmanns, Gunnlaugs
Claessen.
Húsnæðisstofnun ríkisins var talin hafa
ofreiknað verðtryggingu af húsnæðismálum
frá í september 1983, um áðurnefnd þrjú
prósentustig, þar sem ríkisstjórnin tók þá
ákvörðun á þeim tíma, að verðtrygging af
lánunum skyldi aðeins vera 5,1% en ekki
8,1%. Þessi ákvörðun virtist koma
Húsnæðisstofnun í opna skjöldu og í sama
mánuði barst félagsmálaráðuneyti bréf
þaðan, þar sem farið var fram á útskýringu
á framkvæmd þessarar ákvörðunar.
Upp úr þessu hófust svo viðræður á milli
Húsnæðisstofnunar og Seðlabanka um
hvernig að framkvæmd skyldi staðið, þar
sem ekki virtist liggja Ijóst fyrir til hvaða
tilvika þessi ákvörðun átti að taka. Niður-
staða þeirra viðræðna varð sú, að leita eftir
lögfræðilegu áliti fjármálaráðuneytis á því
Beðið eftir áliti frá
ríkislögmanni
Húsnædisstofnun skuldar
lánþegum milljónir
hvernig með málið ætti að fara, og eftir því
áliti er beðið nú.
Menn deila verulega um það hversu miklir
peningar eru í húfi. Sigurdur E.
Guömundsson, framkvæmdastjóri Hús-
næðisstofnunar, hefur sagt að líklega sé
aðeins um að ræða fáein hundruð króna á
hvert lán. Upphæðin hlýtur þó að vera
mismunandi hjá einstaklingum eftir því um
hvaða lán er að ræða hverju sinni.
Á tímabilinu 1980 til 1984 voru tekin 37
þúsund lán hjá stofnuninni, og sé gert ráð
fyrir að 500 krónur hafi verið ofreiknaðar á
hvert lán, nemur upphæðin í heild 18,5
milljónum króna. Allur pakkinn er því stór,
þó nokkur hundruð geri tæplega gæfu-
muninn hjá þeim sem eru að festa sér hús-
næði. Hins vegar benda viðmælendur HP,
byggjendur og kaupendur, á það, að loforð sé
loforð, og gefi ríkisstjórnin út yfirlýsingu af
þessu tagi, hljóti að vera eðlilegt að gera þá
kröfu að við hana sé staðið. Ekki síst með
tilliti til þess að hart er gengið að ein-
staklingum sem skulda.
Kemur til greina að verið sé að salta málið
í kerfinu? Sigurður E. Guðmundsson ber
harðlega á móti því í samtali við HP: ,,Ekki
af okkar hálfu, en við viljum hafa á hreinu
hvernig við eigum að standa að þessu. Það er
ekki nóg að segja okkur að framkvæma
hlutina, heldur verðum við að vita hvernig
við eigum að fara að því, þannig að okkar
yfirvöld séu ánægð."
Jóhann Einuardsson, aðstoðarmaður fé-
lagsmálaráðherra, segir við HP: „Það er
alveg ljóst að það er ósk frá okkur að þessu
verði lokið hið allra fyrsta, því okkur þykir
afleitt að vera skammaðir fyrir þá hluti sem
við töldum að við værum búnir að gera.“
Og Gunnlaugur Claessen sem hefur málið
með höndum, segir að það standi síður en
svo til að svæfa málið; það verði afgreitt eins
fljótt og hægt er. Hann bendir hins vegar á að
málið hafi komið upp haustið 1983, en hann
ekki fengið það til umsagnar fyrr en í vor. Þá
hafi verið óhemju miklar annir í stjórnarráði,
sem hafi tafið málið, en hann sé að skoða
það.
Afgreiðsla þessa máls þykir þó aðeins enn
ein undirstrikun þess, að í húsnæðismálum
séu teknar ákvarðanir án þess að mönnum
sé ljóst hvernig eigi að útfæra þær. I þessu
tilviki verði skuldinni ekki skellt á
Húsnæðisstofnun, því ákvörðunin hafi verið
tekin án samráðs við menn þar innanhúss.
Viðmælendur HP hafa því leitt getur að því
að málið eigi að gleymast smátt og smátt,
þar sem ekki hafi verið séð fram á að
lækkunin yrði tæknilega framkvæmanleg.
„Húsnæðispólitíkin" sé spiiuð út í loftið og
byggist á alls kyns skyndiæfingum og
„bráðabirgðabúggí". Kerfið sé löngu ónýtt;
götin hulin með smáplástrum, en um leið
bætist annað við.
Reyndar 'er þetta ekki í fyrsta skipti sem
ákvörðun og framkvæmd fer ekki saman í
húsnæðismálum, og þó svo ekki fari hátt,
benda viðmælendur HP á að þar sé að
einhverju leyti um að kenna að sambandi á
milli félagsmálaráðuneytis og Húsnæðis-
stofnunar sé verulega ábótavant og tregða
þar á milli, sem menn rekja til persónulegs
ágreinings milli þeirra sem í forystu eru á
hvorum stað fyrir sig.
Þykir nægja að benda á í því sambandi að
félagsmálaráðherra Alexander Stefánsson
hafi oft verið þungorður í garð Hús-
næðisstofnunar á fundum, þar sem hús-
næðismálin hafa verið til umræðu.
Hvað sem öðru líður verður þó þeirri
staðreynd ekki breytt, að ríkisstjórnin gaf út
yfirlýsingu um að verðtrygging lána skyldi
íækkuð, og þar með á ákveðinn hópur
manna inni aur hjá Húsnæðisstofnun,
hvernig sem á því verður tekið.
ERLEND YFIRSYN
Bændauppreisnina í íhaldsflokknum
breska kölluðu gárungarnir sigur Margaret
Thatcher yfir William Whitelaw í viðureign
um foringjatignina fyrir áratug. Ekki svo að
skilja að kaupmannsdóttirin né liðsmenn
hennar væru neitt sveitafólk, en þar var á
ferðinni mestan part hópur íhaldsþing-
manna af lágum stigum sem hafist höfðu af
sjálfum sér og hrundu hefðbundnu veldi ætt-
stórra höfðingja yfir flokknum.
Eftir kosningasigurinn 1979 myndaði
Thatcher stjórn, og þá tók hún til óspilltra
málanna að framkvæma stefnu sem gengur
í berhögg við flestar þær hefðir og fornu
dyggðir sem einkennt höfðu íhaldsstjórn, að
minnsta kosti frá dögum Disraeli. Peninga-
magnskenning, sótt til Chicago, var höfð að
leiðarljósi en félagslegum sjónarmiðum ýtt
til hliðar.
Nýríka liðið sem hóf Thatcher til valda
hafði fundið foringja að sínu skapi, en gömlu
íhaldsskörungarnir, sem hún tók í fyrstu
stjórn sína, heltust smátt og smátt úr lest-
inni. Yngri menn, sem ekki vildu lúta aga
járnfrúarinnar fóru sömu leið, á óæðri bekki
í þingsalnum.
Síðasta stjórnartímabil Verkamanna-
flokksins gekk með slíkum endemum, að
mikill hluti Breta var reiðubúinn að sýna nýj-
um mönnum með nýja stefnu þolinmæði,
leyfa úrræðum þeirra að sýna sig. Atlögur að
valdi verkalýðsfélaganna voru beinlínis vin-
sælar, vegna þjösnaskapar og óbilgirni
þeirra margra hverra á undanförnum árum.
Nú er langt liðið á annað kjörtímabil
Margaret Thatcher á forsætisráðherrastóli,
en jákvæður árangur af stefnu hennar lætur
á sér standa. Fjöldaatvinnuleysið, sem Bret-
um var sagt að yrði tímabundið fyrirbæri
meðan atvinnulífið lagaði sig að nýjum að-
stæðum harðrar samkeppni og lokkandi
ábatatækifæra, er orðið að varanlegu
ástandi. Tala atvinnuleysingja er enn nær
þrefalt hærri en þegar Thatcher tók við völd-
um. Iðnaðarhéruð Norður-Englands búa
við kreppu. Atvinnurekendur sjálfir segjast
ekki sjá þess nein merki að hagsveiflan sé á
uppleið.
Sex ára stjórnarferill með þessa niður-
stöðu þykir jafnvel þolinmóðum Bretum nóg
af svo góðu. Allt þetta ár hafa jafnt skoðana-
eftir Magnús Torfa Ólafsson
Þeir einir sem gera eins
og þeim er sagt eiga er-
indi í stjórnina hennar
Thatcher stokkar í vandræðum
sínum sömu snjáðu spilin
. kannanir og aukakosningar borið vott um
fylgishrun Ihaldsflokksins. Marplan þykir
framkvæma einna áreiðanlegastar skoðana-
kannanir í Bretlandi. í síðustu viku fékk fyr-
irtækið þá niðurstöðu, að 34 af hundraði
sögðust myndu kjósa frambjóðendur Verka-
mannaflokksins en íhaldsflokkurinn og
Bandalagið (frjálslyndir og sósíaldemókrat-
ar) voru jöfn í öðru og þriðja sæti, hvort með
31 af hundraði.
Bandalagið reynist því skeinuhættur
keppinautur íhaldsmanna um kjörfylgið. Enn
vænlegri verður hagur þess fyrir næstu
kosningar, sem ekki geta dregist lengur en
fram á sumar 1987, þegar grennslast er eftir
áliti Breta á einstökum stjórnmálaforingjum.
Þá er efstur á blaði Steel, foringi frjálslyndra,
sem nýtur álits 56% aðspurðra og Owen, for-
ingi sósíaldemókrata, fylgir fast á eftir með
54%. Langt á eftir er Thatcher með 32% og
Kinnock, foringi Verkamannaflokksins, rek-
ur lestina með 29%. (Hver aðspurður mátti
nefna fleiri nöfn en eitt.)
Rétt áður en þingmenn yfirgáfu West-
minster í sumarleyfi, kom í ljós að óvinsældir
stjórnarinnar ná langt inn í raðir íhalds-
flokksins þar. í atkvæðagreiðslu um áform
Thatcher og ráðherra hennar að hækka laun
nokkurra hershöfðingja, dómara og há-
embættismanna um allt að helming, á sama
tíma og skólakerfið er í uppnámi vegna þess
að kennurum er neitað um eitt eða tvö pró-
sentustig, hrapaði meirihluti stjórnarinnar í.
Neðri málstofunni niður í 17 atkvæði, þar
sem 140 telst eðlilegt. Af íhaldsþingmönnum
greiddu 48 atkvæði gegn stjórninni og jafn
margir sátu hjá. Hefðu ekki 46 verkamanna-
þingmenn látið sig vanta á síðasta fundi fyrir
helgarfrí, má telja víst að ríkisstjórnin hefði
beðið lægri hlut og Thatcher orðið að krefj-
ast traustsyfirlýsingar til að forðast fall.
Eftir þessa útreið var ljóst að forsætisráð-
herrann yrði að gera breytingar á stjórn
sinni, til að leitast við að styrkja hana fyrir
lokasprettinn fram að kosningum. Nýi ráð-
herralistinn lá fyrir á mánudag. Viðtökurnar
voru ekki uppörvandi. Menn voru færðir
milli ráðuneyta, ýmist upp á við eða niður í
virðingarstiganum, en nýir menn sjást ekki.
Thatcher hefur þá ekki á takteinum. Hún
virðist í sömu ógöngum eftir stjórnarbreyt-
inguna og fyrir hana.
Vitað var að Thatcher hafði mikinn hug á
að kalla aftur til starfa Cecil Parkinson, sem
varð að segja af sér formennsku fyrir íhalds-
flokknum fyrir að gera ritara sínum barn og
bregða svo við hana eiginorði. Parkinson er
viðurkenndur hæfileikamaður á því sviði
sem núverandi ráðherrahópur er slappastur,
að koma fram opinberlega, jafnt á fundum
og í fjölmiðlum, og verja störf og stefnu
stjórnarinnar.
En þegar til kom áræddi Thatcher ekki að
hefja sinn breyska vin til metorða á ný. Þess
í stað gerði hún Norman Tebbit að flokksfor-
manni. Tebbit er líka maður eftir höfði forsæt-
isráðherrans, en býr enn að lemstrum sem
hann hlaut í sprengjutilræði hermdarverka-
manna á flokksþingi íhaldsmanna í Brighton
í fyrra og verður þeirra vegna að gangast
undir uppskurð áður en langt um líður.
Viðskipta- og iðnaðarráðherra í stað
Tebbits verður Leon Brittan, hingað til inn-
anríkisráðherra. Þetta er stöðulækkun hjá
Brittan, því innanríkisráðherra er þriðji
æðsti fagráðherra í bresku stjórninni. Er
Brittan nú að gjalda álappalegrar atlögu að
sjálfstæði og ritstjórnarfrelsi BBC út af sjón-
varpsþætti, en þar hélt hann sig vera að
framkvæma vilja Thatcher.
Talsmenn forsætisráðherrans láta í veðri
vaka, að í raun sé Brittan að færast aukin
völd og verkefni í fang, því nú skuli lagt til at-
lögu gegn atvinnuleysinu. Ekki þykir slíkur
málflutningur trúverðugur þegar þess er
gætt, að nýi atvinnumálaráðherrann er
Young lávarður, einn gæðinga Thatcher, en
með setu í lávarðadeild og því útilokaður frá
að standa fyrir máli sínu og stjórnarinnar í
þeirri þingdeildinni sem hefur yfirgnæfandi
pólitíska þýðingu.
Niðurstaðan af uppstokkun Margaret
Thatcher á bresku stjórninni er að forsætis-
ráðherrann virðist komin í þrot. Hún hefur
með einþykkni sinni og ráðríki safnað um sig
jámönnum, sem ekki hafa þann persónu-
leika til að bera að þeir megni að Ijá stjórn-
inni ljóma, þegar landslýður er tekinn að
þreytast á henni. Þeir eru færðir til, en meiri
bógar með sjálfstæðar skoðanir fylla raðir
óbreyttra þingmanna, af því Thatcher þolir
þá ekki við hlið sér í ríkisstjórn.
6 HELGARPÓSTURINN