Helgarpósturinn - 05.04.1986, Blaðsíða 26

KVIKMYNDIR
*
Otímabœr flugeldasýning
Austurbœjarbíó: The Delta Force (Víkinga-
sveitin) ★
Bandarísk. Árgerd 1986.
Framleidendur: Menahem Golan og Yoram
Globus.
Leikstjórn: Menahem Golan.
Handrit: Menahem Golan og James Burner.
Aöalhlutuerk: Chuck Norris, Lee Marvin,
Martin Balsam, Joey Bishop, Robert Forster,
Hanna Schygulla, George Kennedy o.fl.
Þá gefst oss enn að berja augum nýja kvik-
mynd úr áróðursmálaráðuneyti Golans og
Globus, og að þessu sinni nokkuð ferska, því
hún mun hafa verið frumsýnd 22. febrúar
síðastliöinn í heimalandi þeirra félaga. Það
mega þeir eiga kumpánarnir, að þeir hafa
löngum verið naskir á það hvaða undirtónar
í tíðaranda samtíðarinnar eru líklegir til
að gefa af sér dágóðan ágóða í aðra hönd, ef
rétt er að málum'staðið við framleiðslu við-
komandi kvikmyndar.
Mörgum hverjum þykir núorðið nóg um þá
óvild, sem á síðari árum hefur tekið að gæta
í garð Bandaríkjamanna víða um heim, í
kjölfar stefnu Reaganstjórnarinnar í utanrík-
ismálum. Geimvarnaáætlunin og íhlutun
hans í innanríkismál Mið-Ameríkuríkjanna
eru aðeins tvö dæmi um málefni, sem valdið
hafa slíkri gremju á alþjóða vettvangi að
undanförnu, að sumum hverjum þykir tími
til kominn að rykið verði dustað af sjálfsvirð-
ingu þjóðarinnar, og að leitast verði við að
fylla í þau skörð og þá bresti, er e.t.v. kynni
að hafa orðið vart í þeirri sjálfsímynd þjóðar-
innar, er hvað berlegast opinberaðist okkur
í fjölmiðlafári síðastliðinna ólympíuleika. ..
sælla minninga.
Nú, The Cannon Group og Golan/Globus
tvístirnið eru að sjáifsögðu ávallt til reiðu
búnir að leggja sitt litla lóð á vogarskálina, ef
það má verða til þess að efla sjálfsímynd
bandarísku þjóðarinnar, einkum ef þessi við-
leitni þeirra er líklegt til að gefa eitthvað af
sér í aðra hönd. Því bíða þeir enn um stund
með að framleiða Death Wish 4, því nú
skal tekinn tollur . . . Auga fyrir auga af
skúrkum þeim og illmennum, sem voga
sér að vefengja réttmæti utanríkis-
stefnu Bandaríkjastjórnar. Boginn
er því spenntur til hins ýtrasta og
okkur gefst þar af leiðandi
þessa dagana enn að skoða
eina af þessum annars ágætu
flugeldasýningum Cannon-
hópsins innan veggja Austur-
bæjarbíós.
En svo við höldum okkur enn um stund við
efnið, þá er í þessu tilviki, sem og endranær
slegið undir beltisstað. Því hér er um engu
minni áróðursmynd að ræða, en þá annars
ágætu og öllu frægari kvikmynd: The Green
Berets, sem sælla minninga var sýnd undir
lögregluvernd í sama kvikmyndahúsi hér á
árum fyrr.
The Delta Force fjallar m.ö.o. um sérþjálf-
aða sveit ofurmenna, með Chuck Norris og
Lee Marvin í broddi fylkingar, og eiga þeir í
höggi við snarvitlausa Líbana, sem ræna
flugvél, fullri af bandarísku alþýðufólki og
fljúga með það til Beirút. Chuck og Lee tekst
að sjálfsögðu af miklu harðfengi og eftir
miklar mannraunir og svaðilfarir að frelsa
gíslana, með aðstoð ýmiskonar veltilfund-
inna tölvustýrðra morðtóla og tækja, er þeir
drösla með sér yfir til Beirút. Þar gera þeir
þvílíkan usla í liði óyndismannanna, að nægt
hefði til að koma af stað þriðju heimsstyrj-
öldinni, ef atburðurinn hefði átt sér stað í
raunveruleikanum. . . og maður situr þarna
í myrkvuðum salnum og gapir aulalega í for-
undran yfir áræðinni sögufölsun félag-
anna Golans og Globus, en þykir þó sárast að
þurfa að horfa upp á niðurlægingu Hönnu
Schygulla, þessarar fornu prímadonnu Fass-
binders og þýsku nýbylgjunnar. Það held ég
að Rainer hefði snúið sér við í gröf. . ., nei,
hann hefði líkast til látið sér nægja að glotta
út í annað.
BOKMENNTIR
*
Saga sagnfrœöinnar á Islandi
Efni bókarinnar er sem hér segir, eftir köfl-
um:
Ingi Sigurösson: ISLENSK SAGNFRÆDl
FRÁ MIDRI19. ÖLD TIL MIDRAR 20.
ALDAR (Ritsafn SagnfrϚistofnunar 15)
Sagnfrædistofnun Háskóla Islands 1986.
Ritsafn Sagnfræðistofnunar, sem Jón
Guðnason ritstýrir og er eins konar innan-
búðarútgáfa sögumanna við Háskólann,
birtir aðallega valdar ritgerðir stúdenta, en
einnig rit af ýmsu tæi öðru. Þessi bók Inga
Sigurðssonar er hin fjórða í ritröðinni sem
sögukennarar Háskólans skrifa (Sveinbjörn
Rafnsson á eina fyrir og Gunnar Karlsson
tvær), og eru þær allar hugsaðar sem
kennsluefni, a.m.k. öðrum þræði.
Bók Inga er þó meira en kennslukver
handa sögustúdentum, því að hún er jafn-
framt rannsóknarrit og eina tiltæka yfirlits-
ritið um sögu sagnaritunar, sem er ekki síður
sagnfræðilegt viðfangsefni en saga hverra
annarra þjóðlífsfyrirbæra. Ingi er víst eini
sagnfræðingurinn hér sem sérstaklega hefur
lagt fyrir sig sögu sagnaritunar. Doktorspróf
sitt tók hann með ritgerð af því sviði (um
sagnaritun Jóns Espólín og samtíðarmanna
hans) og hefur fylgt henni eftir með sýnisbók
af sagnaritun íslenskra upplýsingarmanna
(Upplýsing og saga 1982 með inngangi og
skýringum eftir Inga). Greinar hefur hann
birt um ritun Reykjavíkursögu og alþýðlega
sagnfræði (til beggja er vísað í bókinni sem
hér er til umsagnar), og auk þess fyrir sex ár-
um fjölritaða frumgerð þessarar bókar. Þar
er hún samin sem kennslugagn, en hér er
hún í allt öðrum búningi og fyllri.
ÍSLENSK SAGNFRÆÐI ...erum HOsíður
meginmálið, en þar við bætist ágrip á ensku,
rækileg heimildaskrá, og loks skrá um
mannanöfn þar sem jafnframt eru tilfærð,
undir nafni hvers sagnaritara, öll þau rit hans
sem um er getið í bókinni. Einnig eru til-
greind fæðingar- og dánarár. Er þessi gerð
nafnaskrár fyrirhafnarsöm fyrir höfund, en
gagnleg notendum. Myndir eru nokkrar í
bókinni, mannamyndir og titilsíður; einnig
eru myndir á kápu. En sumar prentast of
dökkar. Annars er útlit i góðu lagi, umbrot og
band (sem er kiljuband); prófarkir vel lesnar.
Og Ingi hefur gætt þeirrar skyldu sinnar sem
sagnfræðikennari að vitna til heimilda eftir
kúnstarinnar reglum; skipta þær tilvísanir
hundruðum.
„Sagnaritun Islendinga fram undir miðja
19. öld“, þ.e. forsagan í örstuttu máli.
„Skipting sögu íslenskrar sagnfræði frá
miðri 19. öld til miðrar 20. aldar í styttri
skeið", þar sem Ingi skilgreinir helstu tíma-
mót í 100 ára sögu sagnaritunar og tímasetur
þau um 1890 og um 1920.
„Félagslegt baksvið", þar sem annars veg-
ar segir frá kostnaðaraðilum sagnfræðirann-
sókna og heimildaútgáfu, hins vegar frá er-
lendum áhrifum á íslenska sagnfræði, auk
þess sem drepið er á markað fyrir sögurit og
fleira slíkt.
„Alþýðlég sagnaritun", þar sem segir frá
hinum vaxandi greinarmun á „lærðri" sagn-
fræði háskólamanna og hefðbundinni
sagnaritun, t.d. í formi sagnaþátta. Hér er
raunar hið félagslega baksvið sagnaritunar
áfram til umræðu, og er allt það samhengi
hið fróðlegasta.
„Heimildaútgáfa", stutt yfirlit með saman-
burði við þróun mála erlendis.
„Söguspeki". Aftur nýtur Ingi þekkingar
sinnar á erlendum hliðstæðum, en raunar
verður niðurstaða hans sú að íslenskir sagn-
fræðingar séu heldur fáorðir um eðli sög-
unnar eða sagnfræðinnar. Þó eru dregnar
fram athyglisverðar tilvitnanir.
„Sagnaritun í anda rómantíkur og þjóð-
ernishyggju". Hér er m.a. fjallað um áhrif
sjálfstæðisbaráttunnar á íslenska sagnfræði,
einnig um atriði eins og t.d. hugmyndir
sagnaritara um áhrif keltneskra erfða á ís-
lenska menningu.
„Sagnaritun í anda annarra hugmynda-
stefna", þ.e. frjálshyggju, marxisma og krist-
indóms.
Og loks „Sögukennsla" þar sem m.a. er
fjallað um hlut sögu í námsefni hinna ýmsu
skólastiga, einnig um kennsluhætti, kennslu-
bækur og hugmyndir manna um sögu sem
skólafag.
Ingi Sigurðsson ritar vandaða íslensku og
fjallar um efni sitt af mikilli yfirvegun, raunar
svo að varnaglar og fyrirvarar verða helst til
áberandi fyrir minn smekk. Hann virðist
fjalla um efnið af mikilli þekkingu og yfirsýn,
enda hefur hann haft það lengi undir og ber-
sýnilega safnað að sér heimildum smám
saman, því að hann vísar í margt sem maður
myndi tæplega finna við neina skyndileit.
Fróðlegfrœöi
Jón Hnefill Adalsteinsson: ÞJÓDTRÚ OG
ÞJÓDFRÆDl, Iðunn 1985.
ÞJÓÐTRÚ OG ÞJÓÐFRÆÐI (sem raunar er
ekki páskabók i ár, heldur var hún jólabók í
vetur, en vikublað nær ekki að fjalla um þær
allar jafnharðan) er bók ekki stór, 150 síður
meginmálið auk nafnaskrár og langrar og
fróðlegrar skrár um heimildarrit. Nokkrar
myndir eru í bókinni (mannamyndir aðal-
lega), frágangur vandaður, útlit og band í
góðu lagi.
Að efni til er bókin safn af þáttum, sjálf-
stæðum og þó samstæðum. Hún er ekki laus-
legtyfirlit um það fræðasvið sem nafn henn-
ar vísar til, heldur veitir hún ýmislega innsýn
í viðfangsefni þeirra fræða með rækilegri
umfjöllun um einstök atriði. Munu þau efnis-
tök raunar láta Jóni Hnefli miklu betur að
segja til sæmilegrar hlítar það sem hann tal-
ar um á annað borð, og fyrir lesendur þarf sú
aðferð síst að vera ófróðlegri en að farið sé
í stuttu máli yfir víðara svið.
Þættir bókarinnar eru sex að tölu. „Þjóð-
fræði" heitir hinn fyrsti. Segir þar af þjóð-
fræðihugtakinu og undirflokkum þess og
tengslum þjóðfræða við önnur fræði. Allt er
það rakið sem mest með dæmum og löngum
tilvitnunum í þjóðsagnaefni og ummæli
fræðimanna.
Um brenglun frásagnarefnis í munnlegri
geymd tekur Jón tvö dæmi einkar glögg um
feðrun lausavísna. Báðar vísurnar hafði
hann farið með í útvarpsþætti sínum og
spurt um höfund, og bárust svör sem mörg
hver reyndust röng, og er lærdómsríkt að at-
huga hvernig á rangfærslunum stendur. í
sjötta og síðasta þættinum er tekið fyrir sams
konar vandamál: Hver orti: „Nú er hlátur ný-
vakinn"? Það reynist flókið mál og ekki leys-
anlegt með fullri vissu; heimildir eru ærnar
en ekki samhljóða. Hvað er þá varið í slíka
könnun, þegar ekki finnst einhlít niður-
staða? Jón Hnefill svarar því svo, að hún sé
eftir Heiga Skúla Kjartansson
„sígild fyrirmynd þegar hugað er að höfund-
um lausavísna og annars efnis úr fjarlægari
fortíð en það sem hér hefur verið til um-
ræðu. Á þeifn vettvangi gæti hún orðið
fræðimönnum hvöt til að fara fram með sér-
stakri gát.“ Ég tek undir það, að fræðileg
óvissa sé ekki síður lærdómsrík en fullviss-
an, rétt reifun óleysanlegs vandamáls ekki
ómerkari fræðimennska en lausn á leysan-
legri gátu.
Fyrsti þáttur bókarinnar er lengstur, enda
fjölþættastur að efni. Næstlengstur er sá
annar, „Þjóðfræði á íslandi". Er þar aðallega
fjallað um íslenskar þjóðsögur og söfnun
þeirra. Meira en helmingur kaflans er beinar
tilvitnanir í íslenska þjóðsagnasafnara og
fræðimenn: Jón Árnason, Guðbrand Vigfús-
son, Sigurð Nordal, Einar Ólaf Sveinsson,
Jón Helgason o.fl. Tilvitnanir þessar eru að
miklu leyti birtar í aldursröð, en svo haglega
valdar að þær fylla prýðilega upp í umfjöllun
Jóns Hnefils um þjóðsögur og þjóðsagna-
fræði.
Á líkan hátt er löngum tilvitnunum beitt í
þriðja þættinum: „Þjóðtrú", þar sem íslensk-
ar þjóðsögur eru líka í brennidepli.
Fjórði þáttur er þessu efni nátengdur:
„Þjóðtrú í fornöld og nútíð". Þar eru stuttar
skýringar frá Jóni Hnefli sjálfum, en aðallega
raktar tvær steinbúasögur, önnur úr Þor-
valds þætti víðförla sem ^erist fyrir kristni-
töku, hin skráð af Árna Ola og gerðist fyrir
minna en hálfri öld.
Fimmti þáttur: „Þjóðtrú í strjálbýli og þétt-
býli", er enn á svipuðum slóðum. Birtar eru
fjórar draugasögur, og eiga þrjár þeirra að
hafa gerst í Reykjavík og Hafnarfirði á 20.
öld, skráðar eftir góðum heimildum. í tengsl-
um við þær fjallar Jón Hnefill um möguleik-
ann á misskynjun sem undirrót kynjasagna.
Jón Hnefill Aðaisteinsson er ritfær og
vandvirkur höfundur, prýðilega að sér um
bókarefnið og hefur jafnt á reiðum höndum
tilvitnanir í íslenskt þjóðfræðaefni og erlend
fræðirit á því sviði. í sumum köflunum
kann lesanda að finnast hann segja óþarf-
lega fátt frá eigin brjósti. En fáir held ég lesi
bókina á enda án þess að þykjast nokkru
fróðari, og fræðslan er einmitt af því æski-
lega tæi að vekja mann til umhugsunar um
viðfangsefnið.
26 HELGARPÓSTURINN