Helgarpósturinn - 20.08.1987, Blaðsíða 10

HP
HELGARPÓSTURINN
Ritstjórar:
Halldór Halldórsson
Helgi Már Arthursson
Ritstjórnarfulltrúar:
Egill Helgason
Sigmundur Ernir Rúnarsson
Blaðamenn:
Anna Kristine Magnúsdóttir,
Friðrik Þór Guðmundsson,
Garðar Sverrisson,
Gunnar Smári Egilsson,
Jónína Leósdóttir,
Kristján Kristjánsson,
Sigríður H, Gunnarsdóttir
Ljósmyndir: Jim Smart
Utlit: Jón Óskar
Framkvæmdastjóri:
Hákon Hákonarson
Skrifstofustjóri:
Garðar Jensson
Auglýsingastjóri:
Hinrik Gunnar Hilmarsson
Auglýsingar:
Bergþóra Sigurbjörnsdóttir,
Sigurrós Kristinsdóttir
Dreifing: Garðar Jensson
Guðrún Geirsdóttir
Afgreiðsla: Bryndís Hilmarsdóttir
Sendingar: Ástriöur Helga
Jónsdóttir
Ritstjórn og auglýsingar
eru i Ármúla 36, Reykjavik, sími
68-15-11. Afgreiðsla og skrifstofa
eru í Ármúla 36, sími 68-15-11
Útgefandi: Goðgá h/f.
Setning og umbrot:
Leturval s/f.
Prentun: Blaðaprent h/f.
LEIÐARI
Gagn, eigi
Hérlendis eiga sér nú staö veigamiklar
breytingar í fréttamennsku. Mikilli prent-
svertu hefur veriö eytt í tal um poppstöðv-
arnar á öldum Ijósvakans. Minna hefur ver-
ið rætt um stórog alvarleg skref, sem stig-
in hafa verið í fréttaflutningi. Hið „frjálsa
og óháða" dagblað DV hefur riðið á vaðið
í fréttaflutningi, sem tíðkast meðal
ómerkilegra dagblaða úti í hinum stóra
heimi og koma þá einkum í hugann gula
pressan á Englandi og blað eins og „The
National Enquirer" í Bandaríkjunum.
Þannig fór DV mjög ósmekklega að ráði
sínu í eyðnifréttum og ógæfufréttum þeim
tengdum í vetur, sem endaði með því að
ung og örvæntingarfull kona varð að hálf-
gerðum leiksoppi blaðsins.
Þá hefur sama blað af ótrúlegri sam-
kvæmni haldið uppi málstað meints saka-
manns í stærsta gjaldþrotamáli íslenska
lýðveldisins.
Og nú síðast steig blaðið skrefið til fulls
með því að birta opnuviðtal við meintan
kynferðisafbrotamann og -konu.
Rétt er að taka fram, að það er ekkert
nýtt að blöð eigi viðtöl við meinta saka-
menn. Hins vegar hlýtur sómakær frétta-
miðill að draga línu og gera upp við sig
ógagn
hver sé ábyrgð blaðsins og hvaða tilgangi
það þjóni að birta viðtal af þessu tagi.
Kynferðisafbrot eru mjög alvarleg. Þau
eru jafnframt mjög viðkvæmt umfjöllunar-
efni, því þau eru þess eðlis, að þeim verður
ekki jafnað við neins konar önnur afbrot —
ekki einu sinni morð.
Viðkomandi fjölmiðill verður að gera sér
grein fyrir því, að með þessum fréttaflutn-
ingi er verið að draga fram í sviðsljósið
fleiri en þá, sem eru sakaðir. Það er jafn-
framt verið að draga fram í dagsljósið fórn-
arlömbin, börn, sem á að vernda en ekki
berskjalda.
Þegar blöð segja frá barnaverndarmál-
um ber að fara um þau varfærnum hönd-
um og fréttamenn verða að gæta þess sér-
staklega, að þeir, sem fjalla um slík mál,
eru bundnir strangri þagnarskyldu. Þessi
þagnarskylda gerir það oft að verkum, að
fjölmiðlum er ekki kleift að greina frá öllum
málavöxtum og einmitt þessi staðreynd
veldur því, að oftar en ekki er dregin upp
röng eða misvísandi mynd af starfi barna-
verndarnefnda og málsatvikum.
Sú fréttamennska sem hefur verið
stunduð vegna Svefneyjamálsins er e.t.v.
það, sem einhverjir hafa viljað kalla harða
fréttamennsku. En hún er það bara ekki.
Hún er í hæsta máta vafasöm. Blöð eiga
ekki að verða að varnar- og sóknarvett-
vangi aðila í jafnviðkvæmum málum.
DV gerði rangt með þessari viðtalsbirt-
ingu.
En ekki batnaði málið, þegar fréttastofa
Ríkissjónvarpsins tók upp þráðinn og setti
á svið eins konar dómstól alþýðunnar með
því að ræða við aðstandendur þeirra
barna, sem eiga að hafa verið fórnarlömb
viðmælenda DV.
Hluttekning fréttamannsins virtist botn-
laus, þegar mæðurnar „fluttu mál sitt" í
sjónvarpinu og fóru slíkum fúkyrðum um
ódæmdan manninn með nafni, að engu
líkara var en að búið væri að dæma hann
— og það í þessu sjónvarpsviðtali, þar
sem allar konurnar sneru baki í myndavél-
ina.
Kynferðisafbrot kalla á tilfinninga-
þrungin viðbrögð aðstandenda fórnar-
lambanna. Fjölmiðlar eiga ekki að hella
olíu á eldinn með því að færa málflutning-
inn út fyrir húsakynni lögreglu og dóm-
stóla.
Blöð eiga að gera gagn, eigi ógagn.
0
BRÍF TIL RITSTJÖRNAR
Tvær ábendingar til
óðamála alþingismanns
Guðmundur G. Þórarinsson þing-
maður og verkfræðingur blæs
nokkuð úr nös í yfirheyrslu HP í síð-
ustu viku. Honum er mikið niðri fyr-
ir vegna málarekstrar síns gegn rit-
stjórn Þjóðviljans og sést ekki fyrir
heldur heggur ótt og títt í knérunn
íslenskra blaðamanna. Enda mikið í
húfi: samkvæmt fyrirsögninni á
hann allt sitt undir iýðhylli og þá er
eins gott að blaðamenn viti hvernig
þeim ber að haga sér.
í látunum innleiðir Guðmundur
nýja aðferð í pólitískri umræðu hér
á landi. Þessi aðferð er fengin að
láni úr öðrum deildum mannlífsins
og kennd við Gróu. Formúlan er á
þá leið að fara með verstu brigsl og
skammir um þann sem maður á eitt-
hvað sökótt við og klykkja svo út
með því að firra sig allri ábyrgð.
„Ólyginn sagði mér en hafðu mig
ekki fyrir því, gæskan."
Reyndar þarf Guðmundur ekki að
sækja fyrirmynd sína aftur í óljósa
fortíð íslensks rógburðar. Dæmin
eru mun nærtækari í tímanum.
Kannski hefur Guðmundur hlustað
yfir sig á fréttatíma Stjörnunnar en
þar blómstrar „fréttamennska" í
þeim anda sem hann vill innleiða.
LAIISNIR Á
SKÁKÞRAUTUM
67 Rasmussen
Upphafsstaðan býr yfir tveimur
snotrum mátum: 1 - Kf6 2 Dg7 og
1 - Kd4 2 Dc3. En þá þarf að búa
sig undir riddaraleik svarts: 1
b8R! og mátar í næsta leik með
Rd7 eða Rc6, eftir því hvernig
svartur svarar.
68 Kolodnas
Svarti kóngurinn virðist frjáls og
hress á miðju borði. En möskvar
mátnetsins eru þéttari en í fljótu
bragði virðist. Lykilleikurinn er
óvæntur:
1 Ral! Kd4 2 Rc2+ Kc5 3 d4 mát
Ke4 3 d3 mát.
Bæði mátin eru falleg módelmát.
Góð orð
duga skammt.
Gott fordæmi
skiptir mestu
máli
Guðmundur segir á einum stað í
yfirheyrslunni að svo gæti farið að
hann „noti dálítið tímann á þinginu
til þess að höggva dálítið að blaða-
mönnum, ef þeir vinna áfram eins
ónákvæmlega og þeir hafa gert".
Það er sannarlega lítið tilhlökkunar-
efni ef Guðmundur ætlar að skipa
sér undir merki Eiríks Jónssonar
fréttastjóra Stjörnunnar til frambúð-
ar. Og ég held ekki að það verði póli-
tískri umræðu, hvað þá íslenskri
fjölmiðlun, til mikils framdráttar.
En í þeirri von og trú að Guð-
mundur ætli sér að nota lýðhyllina
sem fleytti lionum inn á þing í vor til
góðra verka ætla ég að gauka að
honum tveimur verðugum verkefn-
um. Bæði eru þau þess eðlis að geta
orðið íslenskri fjölmiðlun og um-
ræðu til mikils vegsauka ef vel er að
þeim staðið. Og þá gæti verið að lýð-
hylli Guðmundar yrði engu minni í
næstu kosningum. í það minnsta
ykjust vinsældir hans meðal blaða-
manna til muna. Og veitir ekki af.
MENNTUNARLEYSI
BLAÐAMANNA
í tilvitnaðri klausu í yfirheyrslunni
nefnir Guðmundur þá staðreynd að
enga menntun þurfi til að verða
blaðamaður á íslandi. Þetta er að
því leyti rétt að hér á landi er ekki
boðið upp á menntun og starfsþjálf-
un fyrir blaðamenn. Blaðamennska
er þannig fag að það verður ekki
svo auðveldlega numið í erlendum
skólum. Helsta atvinnutækið er
nefnilega íslensk tunga og starfs-
vettvangurinn íslenskt samfélag.
Útgeféndur hafa því ekki getað gert
slíka menntun að skilyrði fyrir
ráðningu.
Það er hins vegar alrangt að ís-
lenskir blaðamenn séu upp til hópa
ómenntaðir og illa að sér. Útgefend-
ur hafa farið inn á þá braut í auknum
mæli að krefjast háskólamenntunar
þegar blaðamenn eru ráðnir til
starfa. Sumir halda því fram að þetta
sé betra en að kenna blaðamennsku
í þartilgerðum skóla því með þessu
móti sé það tryggt að blaðamenn
hafi fjölbreyttan bakgrunn og komi
víða að. Blaðamannaskóli bjóði
heim hættu á einhæfni þar sem allir
verði steyptir í sama mót.
Ég er hins vegar þeirrar skoðunar
að íslenskur blaðamannaskóli
myndi auka veg íslenskrar fjölmiðl-
unar og íslenskrar blaðamanna-
stéttar. Reynsla annarra þjóða hefur
sýnt að tilkoma slíkra skóla hefur
góð áhrif.
Fyrir margt löngu átti ég sæti í
nefnd sem skipuð var að frumkvæði
Benedikts Gröndal og hafði það
hlutverk að gera tillögur um mennt-
un í blaðamennsku. Þessi nefnd
vann upp ítarlegar tillögur sem í
stuttu máli gengu út á það að tekin
yrði upp kennsla til BA-prófs í blaða-
mennsku í tengslum við félagsvís-
indadeild Háskóla íslands.
Þessar tillögur voru lagðar á borð
Vilhjálms Hjálmarssonar, flokks-
bróður Guðmundar, sem stakk þeim
upp í hillu og hefur ekki til þeirra
spurst síðan. Kennarar við félagsvís-
indadeld HÍ hafa hins vegar að eigin
frumkvæði haldið uppi nokkurri
kennslu í félagsfræði fjölmiðla og á
siðasta ári var komið upp vísi að
raunverulegri blaðamennsku-
menntun á vegum deildarinnar.
Þarna væri kjörið tækifæri fyrir
Guðmund G. Þórarinsson að leggja
sitt af mörkum til bættrar menntun-
ar blaðamanna og eflingar íslenskr-
ar fjölmiðlunar.
UPPLÝSINGASKYLDA
STJÓRNVALDA
Hitt verkefnið sem verðugt væri
fyrir Guðmund að beita sér fyrir
snertir upplýsingaskyldu stjórn-
valda. Um það eru engin lög gild-
andi og geta því embættismenn
hagað sér að vild, þagað yfir upplýs-
ingum sem varða almannaheill ef
þeim sýnist svo. íslenskir blaða-
menn hafa engan rétt til að standa á
þegar þeir leitast við að koma upp-
lýsingum um stjórnsýsluna til al-
mennings. En það á jú að vera helsta
hlutverk fjölmiðlanna. Og í öllum
þeim löndum sem við kjósum að
þera okkur saman við gilda skýrar
reglur um upplýsingaskyldu stjórn-
valda, þótt víða, t.d. í Bandaríkjun-
um og Bretlandi, hafi verið deilt um
það hvaða upplýsingar skuli vera
aðgengilegar og hverjar fara leynt.
Einhvern tima á síðasta áratug var
lagt fyrir Alþingi frumvarp til laga
um upplýsingaskyldu stjórnvalda.
Þar stóð í fyrstu grein eitthvað á þá
leið að í grundvallaratriðum ættu
fjölmiðlar og almenningur rétt á
upplýsingum um allt sem embættis-
menn og stjórnvöld aðhafast. Svo
komu hartnær tuttugu undantekn-
ingarákvæði frá meginreglunni og
niðurstaðan var sú að almenningur
og fjölmiðlar ættu ekkert með að
hnýsast í eitt né neitt sem menn
væru að sýsla með á opinberum
kontórum. Alþingismenn — margir
hverjir með fortíð sem blaðamenn
— voru nægilega skynugir til að sjá
að þetta var ekki nógu sniðugt svo
þeir svæfðu frumvarpið.
Síðan hefur ekkert verið gert á
Alþingi til að auðvelda almenningi
og fjölmiðlum aðgang að upplýsing-
um um athafnir stjórnvalda.
*Óprúttnir embættismenn og stjórn-
málamenn geta því sem hægast
neitað að veita upplýsingar um
mikilsverð mál sem varða almenn-
ing miklu. Og blaðamenn hafa enga
heimtingu á að fá upplýsingar um
eitt eða neitt. Að því leyti eru fslend-
ingar enn á menningarstigi einveld-
isins.
Það þarf ekki að fara mörgum
orðum um það hversu erfitt þetta
gerir blaðamönnum fyrir í sínu
starfi. Því miður hefur þetta á stund-
um leitt blaðamenn út í þá freistni
að beita aðferðum Gróu og skálda í
þær eyður sem upplýsingaskortur-
inn skilur eftir.
Það er því von mín að þegar Guð-
mundur verður búinn að hreinsa
hugann af málarekstrinum gegn
Þjóðviljanum snúi hann sér tvíefld-
ur að því að bæta starfsskilyrði ís-
lenskra blaðamanna. Með því móti
vinnur hann tvennt: betri fjölmiðl-
un og minnkandi líkur á því að hann
þurfi að standa í málaferlum og skít-
kasti við íslenska blaðamannastétt í
framtíðinni.
Þröstur Haraldsson
blaðamaður
Af Einari og
Listasafni
Islands
Smáathugasemd í sambandi við
litla frétt, eða orðróm, sem birtist á
baksíðu síðasta tölublaðs Helgar-
póstsins.
Þar var sagt frá væntanlegum um-
sækjendum um stöðu forstöðu-
manns Listasafns íslands og einnig
að myndlistarmenn stæðu á bak við
og styddu Einar Hákonarson í að
hljóta þessa stöðu. Þar gaf að skilja
að allir myndlistarmenn væru á
einu máli. Eftir að hafa rætt við
fjölda fólks úr þessari listgrein leyfi
ég mér að fullyrða að svo sé ekki.
Þó einhverjir undirskriftalista hafi
verið látnir ganga þarf það ekki að
sanna neitt.
Einnig var talað um að myndlist-
armenn vildu gjarna fá einn úr sín-
um röðum í starfið. Þarna vil ég
einnig staldra við. Um þetta hefur
dálítið verið rætt og ekki allir á einu
máli, eins og gefur að skilja þar sem
um svo mikilvægt málefni er að
ræða fyrir íslenska myndlist. Það er
nefnilega álit sumra að mikið sé um
flokkadrætti í þessari stétt (ef stétt
skyldi kalla) og mikil samkeppni
þannig að oft vilji gæta dálítillar
þröngsýni hjá einstökum listamönn-
um. Viss þröngsýni getur í sumum
tilfellum verið kostur þegar unnið er
að eigin listsköpun, hjálpað til að
skýra línur eigin hugsunar og starf-
semi, en það er hinsvegar mikið
vafamál að það sé til bóta þegar við-
komandi er í þeirri aðstöðu að velja
dæmigert sýnishorn (og helst það
íegursta og veigamesta) úr verkum
samtímans, þannig að gott yfirlit fá-
ist yfir allar hræringar íslenskrar
myndlistarþróunar. Listfræðingarn-
ir ættu, þó að það sé heldur ekki
víst, að vera í meiri fjarlægð frá hin-
um kraumandi pottum, en ekki ofan
í þeim eins og listamennirnir sjálfir.
Einnig ættu þeir að vera í það mikilli
fjarlægð frá listamönnum sjálfum
að ákvarðanir þeirra einkenndust
ekki um of af persónulegri greiða-
semi. Persónulega þætti mér sá
kostur ekki verstur að fá erlendan
listfræðing, eða einhvern sem hefur
reynslu af rekstri sýningarsala, til að
taka við starfinu, mann eða konu
sem sér hlutina í hlutleysi fjarlægð-
arinnar.
Kristinn Guðbrandur Harðarson
„Hóf er bezt,
— hafðu á öllu
máta“
Fimmtudaginn 13. ágúst birtir
Helgarpósturinn viðtal við einn af
eigendum hótels Valhallar, en gisti-
hús þetta er í nágrenni Þingvalla við
Öxará, eins og mörgum mun kunn-
ugt. Gjöra verður ráð fyrir því, að
blaðamaður hafi það rétt eftir við-
mælanda sínum, er þarna kemur
fram.
Viðmælandi hleður harðyrðum
að höfði Þingvallanefndar. Skulu
skeyti hans í þann garð ekki tíunduð
hér, enda líklegt, að Þingvallanefnd-
armenn séu einfærir um að svara
fyrir sig, ef þeim virðist ástæða til.
í tilefni af öðrum ummælum, er
fram koma í viðtalinu, þykir hins
vegar rétt að benda á eftirfarandi:
I þeim „Drögum að skipulagi"
þjóðgarðsins og umhverfis hans,
sem nú hafa verið afhent fjölmiðl-
um, segir meðal annars um tjaldbúa
innan þjóðgarðsins sumarið 1986:
„Tjaldsvæðin voru opin frá 2. júní
til 29. ágúst eða í 89 daga. Samtals
dvöldu þennan tíma á tjaldsvæðum
þjóðgarðsins 18.367 gestir. Tjöld
voru 6.189 samtals. Erlendir gestir
á tjaldsvæðum voru aðeins 800 eða
tæp 4,5% af heildargestafjölda á
tjaldsvæðunum."
10 HELGARPÓSTURINN