Helgarpósturinn - 20.08.1987, Blaðsíða 30

Staða Þjóðhagsstofnunar hefur breyst
nokkuð að undanförnu. Þess gætir nú í
vaxandi mæli að menn gagnrýni hana fyrir
óhóflega þjónkun við stjórnvöld. Ráðning
Þórðar Friðjónssonar í embætti forstjóra
stofnunarinnar hefur vafalítið verið sá dropi
sem fyllti mælinn í þessum efnum.
Gagnrýni á Þjóðhagsstofnun á sér þó
lengri aðdraganda en svo að rekja megi
hana til ráðningar Þórðar Friðjónssonar,
hins pólitíska aðstoðarmanns fráfarandi
ríkisstjórnar. Að hluta til má rekja þessa
gagnrýni til þeirra tauga sem fyrrverandi
forstjóri, Jón Sigurðsson, hafði til Alþýðu-
flokksins. Á síðasta áratug reyndi Alþýðu-
flokkurinn ítrekað að fá Jón í framboð og
hafa þær þreifingar vafalaust átt ríkan þátt í
þeirri tortryggni sem ýmsir hafa borið í garð
Þjóðhagsstofnunar.
Þjóðhagsstofnun er þannig uppbyggð að
nærri óhjákvæmilegt er að störf hennar séu
tortryggð. Jafnhliða því að vera hlutlaus
vísindastofnun er henni ætlað að vera
ráðgefandi um efnahagsmál. Stofnuninni er
með öðrum orðum ætlað að leggja á ráðin
um efnahagsaðgerðir og meta síðan áhrif
þessara sömu aðgerða. Þetta ráðgjaf-
arhlutverk getur augljóslega valdið hags-
munaárekstrum og rýrir það vitaskuld traust
manna á stofnuninni.
Til viðbótar þessum innbyggða vanda
hefur hróður Þjóðhagsstofnunar, eins og
raunar flestra vinnustaða, talsvert verið
háður þeim starfsmönnum sem hún hefur
haft í sinni þjónustu. Breytingar á starfsliði
síðustu misserin hafa síst verið til þess fallnar
að auka veg stofnunarinnar. Margir
lykilmenn hafa horfið til annarra starfa.
Olafur Davíðsson fór til Félags íslenskra
iðnrekenda þar sem hann gegnir nú starfi
framkvæmdastjóra. Hallgrímur Snorrason
hvarf fyrir nokkru frá stofnuninni til að taka
við stöðu Hagstofustjóra. Sigurður B.
Stefánsson er kominn til Iðnaðarbankans og
„Eins og útlitið er í dag
þarf talsvert átak að
koma til ef Þjóðhags-
stofnun ætlar að endur-
vinna það álit og traust
sem hún áður hafði.“
Þjóðhagsstofnun í vanda
Ólafur ísleifsson orðinn efnahagsráðgjafi
ríkisstjórnarinnar.
Við brottför þessara manna hefur nú bæst
að Bolli Þór Bollason, aðstoðarforstjóri
Þjóðhagsstofnunar, hefur verið ráðinn til
starfa í fjármálaráðuneytinu þar sem hann
mun vinna að hagrannsóknum og
áætlanagerð varðandi ríkisbúskapinn. Auk
þess að missa Bolla munar stofnunina auð-
vitað mest um brottför sjálfs forstjórans, Jóns
Sigurðssonar, sem borið hefur hitann og
þungann af þeim áætlunum og spám sem
Þjóðhagsstofnun hefur gert frá upphafi.
Hér er ekki einungis um það að ræða að
mjög hæfir hagfræðingar hverfa frá stofn-
uninni, heldur einnig það að þessir menn,
einkum þó þeir Bolli og Jón, hafa á löngum
tíma þróað það verklag sem unnið er eftir og
með þeim hverfur mikil reynsla og þekking.
Til að skilja áhrif þessa er nauðsynlegt að líta
til þess ’ að innan Þjóðhagsstofnunar hafa
hinar raunverulegu þjóðhagsspár og
áætlanir verið unnar á borðum þriggja til
fjögurra hagfræðinga og í þeirri vinnu hefur
langmest mætt á þeim Jóni og Bolla. Hér er
um nokkuð flókna vinnu að ræða sem
talsverðan tíma þarf til að setja sig inn í.
Samkvæmt heimildum Helgarpóstsins mun
það í dag einungis vera á færi tveggja
hagfræðinga innan Þjóðhagsstofnunar að
ganga í þessi verk af einhverju viti. Þessir
hagfræðingar munu vera þau Maríanna
Jónasdóttir og Birgir Árnason sem bæði hafa
starfað náið með Jóni og Bolla og aðstoðað
þá við þjóðhagsáætlanir og spár.
Hinn nýráðni forstjóri Þjóðhagsstofnunar,
Þórður Friðjónsson, hefur samkvæmt
heimildum HP tamið sér nokkuð annan
starfsstíl en fyrirrennari hans, Jón Sigurðs-
son. Það sem mestu máli skiptir í þeim
efnum er að hann hefur ekki tekið eins
virkan þátt í hinu daglega amstri. Sam-
kvæmt heimildum HP munar hér mest um
að Þórður hefur ekki þá yfirsýn sem forveri
hans hafði og hefur auk þess ekki kunnáttu
til að vinna þjóðhagsspár af sambærilegum
gæðum.
Auk þess sem stofnunin hefur sett ofan í
fræðunum er ljóst að Þórður Friðjónsson er
fjarri því að njóta þess trausts sem Jón
Sigurðsson þrátt fyrir allt naut í sínu starfi. í
viðtölum um stöðu og þróun efnahagsmála
hefur hinn nýráðni forstjóri Þjóðhags-
stofnunar birst almenningi frekar eins og
blaðafulltrúi ríkisstjórnar en óháður fræði-
maður. Strax í einu fyrsta viðtalinu sem við
hann var haft í byrjun ársins skellti hann
skollaeyrum við áhyggjum manna af
vaxandi verðbólgu — benti fréttamanni bara
á að ríkisstjórn hefði ýmis ráð til að koma
verðbólgunni niður í eins stafs tölu á þessu
ári. Traustið á hinu pólitíska yfirvaldi bar
fræðimennskuna ofurliði. Þessarar
tilhneigingar hefur áfram gætt í þau skipti
sem Þórður hefur tjáð sig um ástand og
horfur í efnahagsmálum.
Ljóst virðist að einhver uppstokkun mun
eiga sér stað á næstunni innan Þjóðhags-
stofnunar. Það mun að verulegu leyti vera
undir því komið hvernig til tekst um hana
hvort um áframhaldandi flótta frá stofnun-
inni verður að ræða. Fyrir dyrum stendur að
taka afstöðu til ráðningar nýs aðstoðar-
forstjóra í stað Bolla Þórs Bollasonar. Þrír
starfsmenn stofnunarinnar þykja öðrum
fremur líklegir til að taka við af Bolla. Þessir
starfsmenn eru Maríanna Jónasdóttir, Birgir
Árnason og Sigurður Snævarr.
Eins og útlitið er í dag þarf talsvert átak að
koma til ef Þjóðhagsstofnun ætlar að
endurvinna það álit sem hún áður hafði. Til
viðbótar við þau atriði sem hér hafa verið
rakin þarf stofnunin að horfast í augu við þá
erfiðleika sem hin neikvæða umræða ein og
sér hefur valdið henni. Hér er til dæmis átt
við umræðu á borð við þá sem fram fór á
Alþingi í kjölfar framboðs Jóns Sigurðssonar.
Þótt sú gagnrýni sem þar var fram sett hafi
fyrst og fremst stjórnast af flokkspólitískum
skapofsa er ljóst að hún hefur síst verið til að
sporna við vanda Þjóðhagsstofnunar.
ERLEND YFIRSYN
New York Times sakar
Weinberger um að bera
ábyrgð á sukki og
óstjórn í Pentagon.
B-l-sprengjuflugvélin varð
örverpi í stað tækniundurs
Ný saga af bruðli og mistökum er að bæt-
ast í hrakfallabálk Pentagon, landvarnaráðu-
neytis Bandaríkjanna. Ofan á loftvarna-
byssu, sem lét flugvélar í friði en skaut á
næstu loftviftu, 1200 dollara kaffikönnur og
600 dollara salernissetur, bætist nú hátækni-
sprengjuflugvélin B-l. Hún var smíðuð til að
vera ein löppin undir þrífæti langdrægra
kjarnorkuvopnakerfa Bandaríkjanna, ásamt
eídflaugum og kjarnorkukafbátum.
Frá því 1984 hafa 54 flugvélar af gerðinni
B-1 komið af færibandinu, og frágengnum er
þeim safnað saman í flugstöðinni Dyess í
Texas. Þegar Molly Moore, fréttamaður
Washington Post, kom þar nýverið, var að-
eins ein vél af þessum flugflota talin hæf til
að vera í viðbragðsstöðu. Hinar voru allar í
lamasessi. Áhafnir sitja í hermum á jörðu
niðri og æfa sig á rafeindakerfi til sjálfvirkrar
flugstjórnar og varna, en í vélunum eru þessi
kerfi enn ónothæf, og yfirstjórn flughersins
treystir sér ekki til að gefa nein fyrirheit um
hvort né þá hvenær flugflotinn komist í
gagnið.
Saga B-l-sprengjuflugvélarinnar er orðin
löng og afspyrnu pólitísk. Upphaflega var
smíði vélanna ákveðin í stjórnartíð repúblík-
ana. Forseti úr röðum demókrata ákvað að
hætta við smíðina. Ronald Reagan gerði það
svo eitt af fyrstu verkefnum vígbúnaðaráætl-
unar sinnar að endurvekja B-l. Vélin átti að
vera sniðin til að ráðast með kjarnorkuvopn-
um á þýðingarmikil og torsótt skotmörk
langt inni í Sovétríkjunum og laumast að
marki. Hún skyldi fljúga lágt eftir landslagi
og smjúga þannig eftir föngum undir ratsjár-
geisla Sovétmanna. Sjálfvirk stýrikerfi
skyldu gera henni fært að sneiða hjá fjöllum
án þess viðbrögð flugmanns þyrftu til að
koma. Sömuleiðis átti sjálfvirkt varnarkerfi
að villa um fyrir sovéskum loftvarnakerfum
og verjast skeytum frá þeim án atbeina
áhafnar.
Endurskoðunarstofnun Bandaríkjaþings,
General Accounting Office, hefur nú kveðið
upp úr með, að þessi kerfi rafeindatækja hafi
reynst svo göliuð, að borin von sé að B-l-vél-
arnar geti gegnt tilætluðu hlutverki. „Vera
má að þetta sé besta flugvél sem nokkru
sinni hefur verið smíðuð," segir Frank L.
Conahan, yfirmaður þjóðaröryggisdeildar
GAO, „meinið er bara að hún dugir ekki til
að vinna sitt verk í hernaði."
Tölvur og rafeindaskynjarar, tengd saman
um 108 svarta kassa, voru til þess ætluð að
vara við hvers kyns árásum, mæta þeim sjálf-
virkt og trufla sovéska loftvarna- og leitar-
kerfið. Margir hverjir kassanna störfuðu út af
fyrir sig eins og þeir áttu að gera, en þegar
skynjunar- og varnarkerfið, sem vegur til
samans hálft þriðja tonn, hafði verið tengt
saman í eina heild, fór allt á ringulreið. Forrit
sumra svörtu kassanna voru ósamþýðanleg
þeim sem aðrir voru búnir. Verst var að trufl-
unarbúnaðurinn reyndist ekki einungis ófær
að villa um fyrir sovéska loftvarnakerfinu,
hann reyndist starfa eins og viti, sem beina
hlyti sovéskum ratsjárgeisla beint að hverri
B-l-vél og gera hana að auðveldu skotmarki.
Endurskoðunarstofnun þingsins komst að
raun um að B-l-vélin er ófær um að fljúga svo
nærri yfirborði jarðar sem hún verður að
gera til að vera eins skætt vopn og til var ætl-
ast. Truflunartækin á varnarkerfi óvinar eru
ónothæf. Flugstjórnartæki bila þráfalt. Galli
á hlerum fyrir sprengjulest veldur því að
ekki er unnt að stýra sprengjum í mark.
Tölvukerfi til að vara við sliti eða bilunum
gefur svo títt röng merki, að flugliðar geta
með engu móti treyst því.
Hver þeirra 54 B-l-véla sem smíðaðar hafa
verið kostar 280 milljónir dollara, eða allar
til samans rúma 15 milljarða. Þetta er bók-
fært verð hjá flughernum, í samræmi við
strangar kostnaðarhömlur sem þingið setti,
þegar það féllst á tillögu Reagans að taka aft-
ur til við smíði B-l. Vélarnar skyldu verða
100 talsins og máttu kosta til samans 20,5
milljarða á verðlagi ársins 1982. Yfirmenn
flughersins féllust á hvað sem þingið áskildi
til að fá nýja, langdræga sprengjuflugvél, og
kærðu sig kollótta þótt fagþekking hefði átt
að segja þeim, að sumt væri þar ekki fram-
kvæmanlegt innan settra kostnaðar- og
tímamarka. GAO hefur komist að raun um,
að innkaupastjórn flughersins gerði sér frá
öndverðu far um að fela háa kostnaðarliði
við B-1 á öðrum fjárlagaliðum. „Milljörðum
dollara var varið til smíði B-1 en komið fyrir
á öðrum liðum," segir í skýrslu endurskoðun-
armanna.
Verstar urðu þó afleiðingarnar af því,
hvernig stjórn flughersins þóttist ætla að
uppfylla skilmála þingsins um að fyrstu B-l-
vélarnar skyldu komnar í gagnið árið 1986
og allar 100 árið 1988. Til að látasvosem við
þetta yrði staðið, lét flugherinn Rockwell
International Co. hefja smíði flugvélaskrokk-
anna jafnframt því sem enn var unnið að þró-
un og frumsmíði tækjanna, sem í skrokkana
skyldu fara. Því vannst ekkert ráðrúm til að
reyna tækjabúnaðinn með eðlilegum hætti.
Afleiðingin er floti kjarnorkusprengjuflug-
véla, sem enginn veit hvenær unnt verður að
taka í notkun.
í júní í sumar var farið með B-l-flugvél á
flugsýninguna miklu í París. Þegar áhöfnin
ætlaði að leggja af stað heim til Bandaríkj-
anna að sýningunni afstaðinni, fóru hreyfl-
arnir ekki í gang. Ræsir reyndist óvirkur. Eft-
ir dags seinkun komst B-l-vélin frá París með
eftir Magnús Torfa Ólafsson,
því móti að gefa hreyflunum straum frá 230
volta rafli, sem bandaríski flugherinn ók á bíl
að hlið flugvélarinnar til að komast heim
með sýningargrip sinn.
Les Aspin, formaður hermálanefndar full-
trúadeildar Bandaríkjaþings, tekur B-l-
sprengjuflugvélina sem dæmi um óreiðu þá
og axarsköft, sem einkenni vígbúnaðaráætl-
un Reagans. „Þrífóturinn er ekki svo traustur
sem af er látið,“ segir Aspin. Nefnd hans hef-
ur dregið fram í dagsljósið vitneskju um að
stýrikerfum sé stórlega áfátt, bæði í MX-eld-
flauginni og Cruise-flugskeytinu. Þessi tvö
eru nýjustu ómönnuðu kjarnorkuárásar-
vopn Bandaríkjamanna. Starfsmenn hjá
Northrop gerðu þingnefndinni viðvart, að
vopnasmiðjan hefði sett í öll Cruise-flug-
skeyti, sem afhent hafa verið, hæðarstýri-
kerfi sem svo er áfátt að enginn getur sagt
um hvar flaugarnar kunna að koma niður sé
þeim skotið. Eitt vitnið komst svo að orði, að
eins líklegt væri að skeytið lenti á Washing-
ton og á Moskvu.
Á forsetaferli sínum hefur Ronald Reagan
tvöfaldað ríkisskuldir Bandaríkjanna. Sú
billjón dollara, milljón milljónir, sem bæst
hefur við skuldafúlguna nemur ámóta upp-
hæð og kostnaðurinn af hervæðingaráætl-
uninni, sem forsetinn stærir sig af að hafa
hrundið í framkvæmd. Þær raddir gerast nú
háværar, sem halda því fram að dæmi um
bruðl og prjál hergreina, eins og það sem
rakið hefur verið hér á undan, beri vott um
að mikið af hervæðingarkostnaðinum hafi
hreinlega farið í súginn.
Því sést meira að segja haldið fram, að víg-
búnaðurinn hafi verið framkvæmdur með
þeim hætti, að viðbúnaður og þar með raun-
hæfur hernaðarmáttur Bandaríkjanna á líð-
andi stund, hafi veikst en ekki styrkst. í rit-
stjórnargrein í lok maí í vor hélt New York
Times þessu fram, og kenndi um Caspar
Weinberger landvarnaráðherra. Sakaði
blaðið hann um að láta hergreinar fara sínu
fram, eyða of fjár í gagnslítil eða jafnvel
gagnslaus pjatthergögn, þótt svo sóunin yrði
til að mannafli, þjálfun, birgðasöfnun og ein-
faldur en ómissandi vopnabúnaður sætu á
hakanum.
30 HELGARPÓSTURINN